ادبیات پارسی میانه

[mozhgan]

ادبیات پارسی میانه

مقدمه

ادبیات فارسی میانه یا پهلوی در دوره ساسانیان بر روی پی اوستا و آیین ادب زرتشتی شکل گرفت.و تا 3قرن پس از اسلام ادامه پیداکرد و ازاینرو عمر این ادبیات را نزدیک به هزارسال برآورد می‌توان کرد.

نوشته‌های بازمانده از پهلوی

در دوران ساسانی کتاب های بسیاری بزبان پهلوی نوشته شد که البته بسیاری از آنها در رویدادهای مربوط به جنگ های ایران و روم و ایران و اعراب از میان رفت ولی بسیاری از اینها در دوران پس از اسلاممجددا به الفبای زند باز نویسی شد.این فرایند بازنویسی بدست موبدان و دستوران زرتشتی انجام می‌شد تا از گزند و آسیب مصون بمانند.در همان زمان بسیاری از آن نوشته ها بدست ایرانیان نومسلمان به عربی باز گردانده شد تا مجموعه فرهنگی ایران باستان هم وارد اسلام گردد و هم از خاموشی آن جلوگیری شود.این نهضتی بود که بدست ابن مقفع یا همان روزبه دادویه راه افتاد و هم او بسیاری کتابهای فارسی میانه مانند ادب الکبیر(آیین نویسندگی) و ادب الصغیر(آیین نامه نگاری) المنطق(ترجمه ای از کتاب منطق پهلوی ارسطو) و کلیله و دمنه را ترجمه کرد. حنین ابن اسحاق و ابن خرداذبه و ثعالبی نیز کتابهای دیگری را ترجمه کردند و ازاینرو بسیاری کتب دیگر مانند زیج شهریار و هزارویکشب و گاهنامه و ورزنامه خداینامه و مانند اینها از پارسی میانه پهلوی به عربی ترجمه شد که بدون شک همین باعث غنی شدن و توانمندی نثر عربی گشت.در همین اوان کتابهایی هم به پهلوی نوشته شد که نویسندگان آن باز هم از میان زرتشتیان بودند و آنها را برای دفاع از دین خود و نگاهداری از دین نیاکان تالیف نموده بودند.از این دست کتابها می‌توان به آثار باارزشی مانند دینکرد و بندهشن و گجستک و ابالیش و همچنین شکندگمانیک ویچار اشاره نمود.همچنین در دوره ساسانی کتابهای اوستا به زبان پهلوی (از اوستایی) ترجمه شد تا همه مردم بتوانند از آن بهره ببرند و آنرا بخوانند .ازاینرو کتابهای بسیاری بزبان پهلوی از روزی اوستا نیز نوشته شد و همه اینها باهم بر غنا و ارزش ادبی زبان و ادبیات پهلوی افزود.

نوشته‌های بازمانده از پهلوی


نام چند مورد از کتابهای برجسته پارسی میانه که به زبان اصلی بجا مانده و به ما رسیده‌اند اینها هستند:

زند اوستا
زند ویسپرد
زند وندیداد
زند یشت
بُندهش داستان آفرینش با پیش درآمدی طولانی
کارنامه اردشیر بابکان (سرگذشت اردشیر پسر بابک، بنیادگذار دودمان ساسانی)
شهرستانهای ایران
شگفتی و برجستگی سیستان
زبور پهلوی ترجمه پهلوی انجیل مسیح
شاپورگان کتاب مقدس آیین مانوی
جاماسب نامه سخنان حکیم جاماسب از معاصران زردشت
دین‌کرد (کردارهای دینی)
اردویرازنامه (کتاب ویراز درستکار، این کتاب بنیاد کمدی الهی *دانته بوده است)
دادستان مینوی خرد (حکم‌های روح خردگرایی)
داروی خرسندی رساله ای مذهبی در مورد اهمیت ایمان و توکل
رازان از سری کتاب های مانی
پندنامه بزرگمهر بختگان
گزارش شطرنج (وزارشنی چترنگ، در مورد پیدایش شترنج و نرد
یادگار زریران (حماسه دودمان زریر)
یادگار بزرگ مهر
مادیان ماه فروردین روز خرداد سالشماری رویدادهای یک روز ویژه از سال
اندرز آذرپاد مهراسپندان
روز هرمزد ماه فروردین
شایست نشایست
پیمان نامه زناشویی
چم کستی
پرسش ها
اندرز دستوران به بهدینان
انجیل زنده از دیگر آثار آیین مانوی
اندرز کنم بشما کودکان
نامه تنسر در مورد رویدادهای اواخر
پتیت خود در مورد زهد و ریاضت کشی
داتستان دینیک
درخت آسوری (یک داستان ادبی)
خسرو و ریدگ (خسرو و خدمتکار)
ماتیکان گجستک ابالیش
یوشت فریان و آخت داستان های عرفانی آموزشی ایرانی
نامگ نبیسشنیه (آیین نامه نگاری)
هیربُدستان (کتاب تفسیر، راهنمای موبدان)
نیرنگستان (تفسیر اوستا)
چیدگ اندرزی پریوتکشان (گزیده اندرزهای پیشینیان فرزانه)
زند بهمن یشت (تفسیر گفتار مربوط به پیشگویی‌ها در اوستا)
شکند گمانیک ویچار (بیانات شبهه زدا)
گزیده‌های زادسپرم (شرح فشرده دین زرتشت)