sorna
12-04-2010, 12:14 AM
زندگي نامه میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی
میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی (۱۱۹۳ - ۱۲۵۱ ه.ق) از سیاستمداران و صاحب منصبان صاحب‌نام و اهل هنر و ادبیات در نیمه اول قرن سیزدهم هجری بود.
تبار
میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی، فرزند سیدالوزراء میرزا عیسی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25DB%258C%25D8%25AF%25D8%25A7%2 5D9%2584%25D9%2588%25D8%25B2%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D8%25A1_%25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2% 25D8%25A7_%25D8%25B9%25DB%258C%25D8%25B3%25DB%258C )، معروف به میرزا بزرگ از سادات حسینی و از مردم هزاره فراهان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2587%25D8%25B2%25D8 %25A7%25D8%25B1%25D9%2587_%25D9%2581%25D8%25B1%25D 8%25A7%25D9%2587%25D8%25A7%25D9%2586%26action%3Ded it%26redlink%3D1)، از توابع اراک (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D8%25B1%25D8%25A7%25DA%25A9) بود. اجداد او صاحب‌نام بوده‌اند و چند تن از آنان در زمان صفویه و زندیه به خدمات مهم دولتی اشتغال داشته‌اند.
او در سال ۱۱۹۳ هجری قمری به دنیا آمد و زیر نظر پدر دانشمند خود تربیت یافت و علوم متداوله زمان را آموخت. در آغاز جوانی به خدمت دولت درآمد و مدتها در تهران (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D9%2587%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D9%2586) کارهای پدر را انجام می‌داد.
زندگی سیاسی
میرزا ابوالقاسم سپس به تبریز نزد پدرش، که وزیر آذربایجان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A2%25D8%25B0%25D8%25B1%25D8%25A8%2 5D8%25A7%25DB%258C%25D8%25AC%25D8%25A7%25D9%2586) بود، رفت. چندی در دفتر عباس میرزا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8%25B3_% 25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7) ولیعهد به نویسندگی اشتغال ورزید و در سفر‌های جنگی با او همراه شد و پس از آنکه پدرش انزوا گزید، پیشکاری شاهزاده را به عهده گرفت. نظم و نظامی را که پدرش میرزا بزرگ آغاز کرده بود، تعقیب و با کمک مستشاران فرانسوی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2581%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2586%2 5D8%25B3%25D9%2587) و انگلیسی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2586%25DA%25AF%25D9%2584%2 5DB%258C%25D8%25B3%25DB%258C) سپاهیان ایران را منظم کرد و در بسیاری از جنگهای ایران و روس (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25AC%25D9%2586%25DA %25AF%25D9%2587%25D8%25A7%25DB%258C_%25D8%25A7%25D B%258C%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2586_%25D9%2588_%2 5D8%25B1%25D9%2588%25D8%25B3%26action%3Dedit%26red link%3D1) شرکت داشت.
در سال ۱۲۳۷ هجری قمری پدرش میرزا بزرگ قائم مقام درگذشت و بین دو پسرش، میرزا ابوالقاسم و میرزا موسی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2585%25DB%258C%25D8 %25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_%25D9%2585%25D9%2588%25D 8%25B3%25DB%258C%26action%3Dedit%26redlink%3D1)، بر سر جانشینی پدر نزاع افتاد و حاجی میرزا آقاسی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AD%25D8%25A7%25D8%25AC%25DB%258C_% 25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_ %25D8%25A2%25D9%2582%25D8%25A7%25D8%25B3%25DB%258C ) به حمایت میرزا موسی برخاست، ولی اقدامات او به نتیجه نرسید و سرانجام میرزا ابوالقاسم به امر فتحعلی شاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2581%25D8%25AA%25D8%25AD%25D8%25B9%2 5D9%2584%25DB%258C_%25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587) به جانشینی پدر با تمام امتیازات او نائل آمد و لقب «سیدالوزراء» و «قائم‌مقام» یافت و به وزارت نایب‌السلطنه ولیعهد ایران رسید و از همین تاریخ بود که اختلاف حاجی میرزا آقاسی و قائم مقام و همچنین اختلاف «بزیمکی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25A8%25D8%25B2%25DB %258C%25D9%2585%25DA%25A9%25DB%258C%26action%3Dedi t%26redlink%3D1) (خودی)» و «اوزگه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25A7%25D9%2588%25D8 %25B2%25DA%25AF%25D9%2587%26action%3Dedit%26redlin k%3D1) (بیگانه)» به وجود آمد. قائم مقام که ذاتا مردی بینا و مغرور بود با بعضی از کارهای ولیعهد مخالفت می‌کرد، پس از یکسال وزارت در اثر تـفقین بدخواهان به اتهام دوستی با روسها (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2585%25D9%25BE%25D8%25B1%2 5D8%25A7%25D8%25AA%25D9%2588%25D8%25B1%25DB%258C_% 25D8%25B1%25D9%2588%25D8%25B3%25DB%258C%25D9%2587) از کار برکنار شد و سه سال در تبریز (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D8%25A8%25D8%25B1%25DB%258C%2 5D8%25B2) به بیکاری گذراند.
اما پس از سه سال معزولی و خانه نشینی، در سال ۱۲۴۱ هجری قمری دوباره به پیشکاری آذربایجان و وزارت نایب‌السلطنه منصوب شد. در سال ۱۲۴۲ هجری قمری فتحعلی شاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2581%25D8%25AA%25D8%25AD%25D8%25B9%2 5D9%2584%25DB%258C_%25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587) به آذربایجان رفت و مجلسی از رجال و اعیان و روحانیون و سرداران و سران ایلات و عشایر ترتیب داد، تا درباره صلح یا ادامه جنگ با روسها (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2585%25D9%25BE%25D8%25B1%2 5D8%25A7%25D8%25AA%25D9%2588%25D8%25B1%25DB%258C_% 25D8%25B1%25D9%2588%25D8%25B3%25DB%258C%25D9%2587) ، به مشورت پردازند. در این مجلس تـقریبا عقیده عموم به ادامه جنگ بود. اما قائم مقام بر خلاف عقیده همه با مقایسه نیروی مالی و نظامی طرفین، اظهار داشت که ناچار باید با روسها (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2585%25D9%25BE%25D8%25B1%2 5D8%25A7%25D8%25AA%25D9%2588%25D8%25B1%25DB%258C_% 25D8%25B1%25D9%2588%25D8%25B3%25DB%258C%25D9%2587) از در صلح درآمد. این نظر، که صحت آن بعدها بر همه ثابت شد، در آن روز همهمه‌ای در مجلس (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AC%25D9%2584%25D8%25B3) انداخت و جمعی بر وی تاختند و او را به داشتن روابط نهانی با روسها (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2585%25D9%25BE%25D8%25B1%2 5D8%25A7%25D8%25AA%25D9%2588%25D8%25B1%25DB%258C_% 25D8%25B1%25D9%2588%25D8%25B3%25DB%258C%25D9%2587) متهم کردند.
پس دوباره از کار برکنار و به خراسان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AE%25D8%25B1%25D8%25A7%25D8%25B3%2 5D8%25A7%25D9%2586) اعزام شد. جنگ با روس (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2585%25D9%25BE%25D8%25B1%2 5D8%25A7%25D8%25AA%25D9%2588%25D8%25B1%25DB%258C_% 25D8%25B1%25D9%2588%25D8%25B3%25DB%258C%25D9%2587) ادامه یافت و به شکست ایران انجامید؛ تا در ماه ربیع الثانی سال ۱۲۴۳ هجری قمری برابر با نوامبر ۱۸۲۷ میلادی قوای روس به فرماندهی گراف پاسکوویچ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25DA%25AF%25D8%25B1%25D8 %25A7%25D9%2581_%25D9%25BE%25D8%25A7%25D8%25B3%25D A%25A9%25D9%2588%25D9%2588%25DB%258C%25DA%2586%26a ction%3Dedit%26redlink%3D1) تا تبریز راند. شاه قائم مقام را از خراسان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AE%25D8%25B1%25D8%25A7%25D8%25B3%2 5D8%25A7%25D9%2586) خواست و دلجویی کرد و با دستورهای لازم و اختیار نامه عقد صلح به نام ولیعهد، به تبریز روانه نمود.
میرزا ابوالقاسم در کار صلح و عقد معاهده با روس، جدیت فراوان کرد و در ضمن معاهده، تزار (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D8%25B2%25D8%25A7%25D8%25B1) را حامی خانواده عباس میرزا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8%25B3_% 25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7) ساخت و پادشاهی را با وجود برادران بزرگ و مقـتدر دیگر در فرزندان او مستـقر کرد.
عهدنامه ترکمنچای
عهدنامه ترکمنچای (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D9%2587%25D8%25AF%25D9%2586%2 5D8%25A7%25D9%2585%25D9%2587_%25D8%25AA%25D8%25B1% 25DA%25A9%25D9%2585%25D9%2586%25DA%2586%25D8%25A7% 25DB%258C) در پنجم شعبان ۱۲۴۳ هجری قمری برابر ۲۱ فوریه ۱۸۲۸ میلادی به خط قائم مقام تـنظیم و امضا شد و قائم مقام، که خود حامل نسخه عهد نامه بود، به تهران آمد، و درباره آن توضیحات لازم داد و شش کرور (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DA%25A9%25D8%25B1%25D9%2588%25D8%25B1) تومان غرامت را که مطابق عهدنامه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D9%2587%25D8%25AF%25D9%2586%2 5D8%25A7%25D9%2585%25D9%2587_%25D8%25AA%25D8%25B1% 25DA%25A9%25D9%2585%25D9%2586%25DA%2586%25D8%25A7% 25DB%258C) بایستی به دولت روس پرداخت شود، گرفت و بار دیگر به پیشکاری آذربایجان و وزارت ولیعهد به تبریز (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D8%25A8%25D8%25B1%25DB%258C%2 5D8%25B2) مراجعت کرد.
در اوایل سال ۱۲۴۹ هجری قمری نایب‌السلطنه برای دفع فتـنه یاغیان افغانی عازم هرات (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2587%25D8%25B1%25D8%25A7%25D8%25AA) شد و قائم مقام را نیز همراه برد. عباس میرزا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8%25B3_% 25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7) که بیماری سل (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A8%25DB%258C%25D9%2585%25D8%25A7%2 5D8%25B1%25DB%258C_%25D8%25B3%25D9%2584) داشت، در مشهد (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25B4%25D9%2587%25D8%25AF) بستری شد و فرزند خود، محمد میرزا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2585%25D8%25AD%25D9 %2585%25D8%25AF_%25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D 8%25B2%25D8%25A7%26action%3Dedit%26redlink%3D1)، را مامور فتح هرات کرد. هرات در محاصره بود که عباس میرزا درگذشت و قائم مقام، که جنگ را صلاح نمی‌دانست، با یارمحمدخان افغانی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25DB%258C%25D8%25A7%25D8 %25B1%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF%25D8 %25AE%25D8%25A7%25D9%2586_%25D8%25A7%25D9%2581%25D 8%25BA%25D8%25A7%25D9%2586%25DB%258C%26action%3Ded it%26redlink%3D1) عهدنامه صلح بست و به تهران (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D9%2587%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D9%2586) بازگشت. محمد میرزا در ماه صفر سال ۱۲۵۰ هجری قمری به تهران وارد شد و در همان ماه جشن ولیعهدی او به جای پدر برپا شد و ولیعهد ایران به فرمانروایی آذربایجان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A2%25D8%25B0%25D8%25B1%25D8%25A8%2 5D8%25A7%25DB%258C%25D8%25AC%25D8%25A7%25D9%2586) و قائم‌مقام به وزارت او عازم تبریز شدند.
چندی نگذشت که فتحعلی شاه در جمادی الاخر سال ۱۲۵۰ هجری قمری در اصفهان درگذشت. این خبر به آذربایجان رسید و محمد شاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF_% 25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587) قصد عزیمت به پایتخت را کرد. قائم مقام٬ جهانگیر میرزا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AC%25D9%2587%25D8%25A7%25D9%2586%2 5DA%25AF%25DB%258C%25D8%25B1_%25D9%2585%25DB%258C% 25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7) و خسرو میرزا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25AE%25D8%25B3%25D8 %25B1%25D9%2588_%25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D 8%25B2%25D8%25A7%26action%3Dedit%26redlink%3D1)، دو برادر شاه، را که در قلعه اردبیل (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2582%25D9%2584%25D8 %25B9%25D9%2587_%25D8%25A7%25D8%25B1%25D8%25AF%25D 8%25A8%25DB%258C%25D9%2584%26action%3Dedit%26redli nk%3D1) زندانی بودند، نابینا کرد و وسایل جلوس او را فراهم آورد. در ماه رجب، در تبریز، خطبه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25AE%25D8%25B7%25D8 %25A8%25D9%2587%26action%3Dedit%26redlink%3D1) به نام او خوانده شد و شاه به زودی به همراهی قائم‌مقام به تهران حرکت کرد و روز ۱۴ شعبان به تهران وارد شد و مجدداً تاجگذاری برگزار و قائم مقام را به منصب صدارت مشغول مملکتداری شد و ظل السلطان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B8%25D9%2584_%25D8%25A7%25D9%2584% 25D8%25B3%25D9%2584%25D8%25B7%25D8%25A7%25D9%2586) ، فرمانفرما (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2581%25D8%25B1%25D9%2585%25D8%25A7%2 5D9%2586%25D9%2581%25D8%25B1%25D9%2585%25D8%25A7) ملک آرا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2585%25D9%2584%25DA %25A9_%25D8%25A2%25D8%25B1%25D8%25A7%26action%3Ded it%26redlink%3D1)، رکن الدوله (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25B1%25DA%25A9%25D9 %2586_%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25D9%2588%25D 9%2584%25D9%2587%26action%3Dedit%26redlink%3D1) و سایر اعمام شاه و گردنکشان دیگر را به جای خود نشاند. اما با این همه خدمت، به صدارت محمد شاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF_% 25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587) دیر نپایـید و سختگیریهای او و سعایت حاسدان و مخصوصا فتـنه انگیزیهای بیگانگان، عاقبت شاه را بر وی بدگمان کرد تا در سال دوم سلطنت خود دستور داد او را در باغ نگارستان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8 %25BA_%25D9%2586%25DA%25AF%25D8%25A7%25D8%25B1%25D 8%25B3%25D8%25AA%25D8%25A7%25D9%2586%26action%3Ded it%26redlink%3D1)، محل یـیلاقی خانواده سلطنتی، زندانی و پس از چند روز خفه کردند و بدین قرار به زندگانی مردی که از بزرگان ایران و ابلغ المترسلین آن زمان بود، در سال ۱۲۵۱ هجری قمری پایان داده شد.
ویژگی‌های فردی
سیاست
قائم مقام مردی فوق العاده باهوش و صاحب فکر و عزم ثابت و خلاصه «یک دیپلمات صحیح و با معنی ایرانی» بود که به واسطه اطلاعات و تجارب خود، به اوضاع و احوال سیاست همسایگان ایران به خوبی آشنا و به قدر تسلط کاردینال مازارن (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25DA%25A9%25D8%25A7%25D8 %25B1%25D8%25AF%25DB%258C%25D9%2586%25D8%25A7%25D9 %2584_%25D9%2585%25D8%25A7%25D8%25B2%25D8%25A7%25D 8%25B1%25D9%2586%26action%3Dedit%26redlink%3D1) بر لویی چهاردهم (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2584%25D9%2588%25DB%258C%25DB%258C_% 25DA%2586%25D9%2587%25D8%25A7%25D8%25B1%25D8%25AF% 25D9%2587%25D9%2585)، در مزاج شاه جوان ایران نفوذ داشت و با این حال محال بود از او امتیازاتی که به ضرر دولت باشد، به دست آورد.
انگلیسیها (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A8%25D8%25B1%25DB%258C%25D8%25AA%2 5D8%25A7%25D9%2586%25DB%258C%25D8%25A7%25DB%258C_% 25DA%25A9%25D8%25A8%25DB%258C%25D8%25B1) یقین داشتند تا او مصدر کار است، ممکن نیست بتوان در امور داخلی ایران رخنه کرد. نویسندگان انگـلیسی، که در آن تاریخ در ایران سیاحت می‌کردند، مانند لیوتـنان کونولی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2584%25DB%258C%25D9 %2588%25D8%25AA%25D9%2580%25D9%2586%25D8%25A7%25D9 %2586_%25DA%25A9%25D9%2588%25D9%2586%25D9%2588%25D 9%2584%25DB%258C%26action%3Dedit%26redlink%3D1)، دکتر وولف (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2588%25D9%2588%25D9 %2584%25D9%2581%26action%3Dedit%26redlink%3D1) و فریزر (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2581%25D8%25B1%25DB %258C%25D8%25B2%25D8%25B1%26action%3Dedit%26redlin k%3D1)، همه در عین ستایش، قائم مقام را به دوستی با روسها و تحریک عباس میرزا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8%25B3_% 25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7) ، نایب‌السلطنه، به سرپیچی از نصایح دوستان انگلیسی و طرح نقشه تصرف هرات (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2587%25D8%25B1%25D8%25A7%25D8%25AA) متهم می‌کنند و حس بدبینی و دشمنی فوق‌العاده خود را نسبت به این مرد بزرگ، که در آن هنگام تـنها کسی بود که می‌توانست ایران را به خوبی اداره کند، پنهان نمی‌دارند.
ادبیات
قائم مقام نثر فارسی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2586%25D8%25AB%25D8 %25B1_%25D9%2581%25D8%25A7%25D8%25B1%25D8%25B3%25D B%258C%26action%3Dedit%26redlink%3D1) را که درآن زمان پر از مبالغه و تملق و عبارت‌پردازی‌های عربیِ مسجع (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25D8%25AC%25D8%25B9)، پیچیده و دور از ذهن بود و روز به روز در فرمان‌ها و مراسلات رو به انحطاط می‌رفت به نثر فصیح و روان برگردانید و پس از او بسیاری از منشیان دوره قاجار سبک او را تقلید کرده و به روش او به نگارش پرداختند. او در شعر نیز استعداد شگفت‌آور داشت اما اثر جاویدان او منشآت اوست.
مجموعه رسائل و منشآت قائم مقام (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2585%25D9%2586%25D8 %25B4%25D8%25A2%25D8%25AA_%25D9%2582%25D8%25A7%25D 8%25A6%25D9%2585_%25D9%2585%25D9%2582%25D8%25A7%25 D9%2585%26action%3Dedit%26redlink%3D1)، که حاوی چند رساله و نامه‌های دوستانه و عهد نامه‌ها و وقفنامه‌هاست و محمود خان مـلک الشعراء (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D9%2588%2 5D8%25AF_%25D8%25AE%25D8%25A7%25D9%2586_%25D9%2585 %25D9%2580%25D9%2584%25DA%25A9_%25D8%25A7%25D9%258 4%25D8%25B4%25D8%25B9%25D8%25B1%25D8%25A7%25D8%25A 1) مقدمه‌ای بر آن نوشته، به اهـتمام شاهزاده فرهاد میرزا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2581%25D8%25B1%25D9 %2587%25D8%25A7%25D8%25AF_%25D9%2585%25DB%258C%25D 8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7%26action%3Dedit%26redli nk%3D1) در سال ۱۲۸۰ هجری قمری در تهران چاپ شده‌است.
خوشنویسی
قائم مقام فراهانی همچنین از خوشنویسان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AE%25D9%2588%25D8%25B4%25D9%2586%2 5D9%2588%25DB%258C%25D8%25B3) صاحب‌نام و تأثیرگذاران در روند خط فارسی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AE%25D8%25B7_%25D9%2581%25D8%25A7% 25D8%25B1%25D8%25B3%25DB%258C) است. او در خط شکسته نستعلیق (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B4%25DA%25A9%25D8%25B3%25D8%25AA%2 5D9%2587_%25D9%2586%25D8%25B3%25D8%25AA%25D8%25B9% 25D9%2584%25DB%258C%25D9%2582) که در آن زمان به مانند نثرفارسی پیچیده و درهم بود به شیوه خود اصلاحیاتی کرد که دیگران از وی پیروی کردند. گرچه اهمیت کار خوشنویسی او به حد استادان طراز اول این هنر نیست اما کار او از این نظر مهم است که اصول خط شکسته را به نستعلیق نزدیک‌تر کرد و با ابداع اصولی جدید خدمتی شایسته به خط نویسی امروزی ایرانیان کرد. میرزا سلمان فراهانی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2585%25DB%258C%25D8 %25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_%25D8%25B3%25D9%2584%25D 9%2585%25D8%25A7%25D9%2586_%25D9%2581%25D8%25B1%25 D8%25A7%25D9%2587%25D8%25A7%25D9%2586%25DB%258C%26 action%3Dedit%26redlink%3D1) ملقب به بیان‌السلطنه بیش از دیگران شیوه قاپم مقام را استادانه نوشته است.
میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی (۱۱۹۳ - ۱۲۵۱ ه.ق) از سیاستمداران و صاحب منصبان صاحب‌نام و اهل هنر و ادبیات در نیمه اول قرن سیزدهم هجری بود.
تبار
میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی، فرزند سیدالوزراء میرزا عیسی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25DB%258C%25D8%25AF%25D8%25A7%2 5D9%2584%25D9%2588%25D8%25B2%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D8%25A1_%25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2% 25D8%25A7_%25D8%25B9%25DB%258C%25D8%25B3%25DB%258C )، معروف به میرزا بزرگ از سادات حسینی و از مردم هزاره فراهان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2587%25D8%25B2%25D8 %25A7%25D8%25B1%25D9%2587_%25D9%2581%25D8%25B1%25D 8%25A7%25D9%2587%25D8%25A7%25D9%2586%26action%3Ded it%26redlink%3D1)، از توابع اراک (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D8%25B1%25D8%25A7%25DA%25A9) بود. اجداد او صاحب‌نام بوده‌اند و چند تن از آنان در زمان صفویه و زندیه به خدمات مهم دولتی اشتغال داشته‌اند.
او در سال ۱۱۹۳ هجری قمری به دنیا آمد و زیر نظر پدر دانشمند خود تربیت یافت و علوم متداوله زمان را آموخت. در آغاز جوانی به خدمت دولت درآمد و مدتها در تهران (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D9%2587%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D9%2586) کارهای پدر را انجام می‌داد.
زندگی سیاسی
میرزا ابوالقاسم سپس به تبریز نزد پدرش، که وزیر آذربایجان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A2%25D8%25B0%25D8%25B1%25D8%25A8%2 5D8%25A7%25DB%258C%25D8%25AC%25D8%25A7%25D9%2586) بود، رفت. چندی در دفتر عباس میرزا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8%25B3_% 25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7) ولیعهد به نویسندگی اشتغال ورزید و در سفر‌های جنگی با او همراه شد و پس از آنکه پدرش انزوا گزید، پیشکاری شاهزاده را به عهده گرفت. نظم و نظامی را که پدرش میرزا بزرگ آغاز کرده بود، تعقیب و با کمک مستشاران فرانسوی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2581%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2586%2 5D8%25B3%25D9%2587) و انگلیسی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2586%25DA%25AF%25D9%2584%2 5DB%258C%25D8%25B3%25DB%258C) سپاهیان ایران را منظم کرد و در بسیاری از جنگهای ایران و روس (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25AC%25D9%2586%25DA %25AF%25D9%2587%25D8%25A7%25DB%258C_%25D8%25A7%25D B%258C%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2586_%25D9%2588_%2 5D8%25B1%25D9%2588%25D8%25B3%26action%3Dedit%26red link%3D1) شرکت داشت.
در سال ۱۲۳۷ هجری قمری پدرش میرزا بزرگ قائم مقام درگذشت و بین دو پسرش، میرزا ابوالقاسم و میرزا موسی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2585%25DB%258C%25D8 %25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_%25D9%2585%25D9%2588%25D 8%25B3%25DB%258C%26action%3Dedit%26redlink%3D1)، بر سر جانشینی پدر نزاع افتاد و حاجی میرزا آقاسی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AD%25D8%25A7%25D8%25AC%25DB%258C_% 25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_ %25D8%25A2%25D9%2582%25D8%25A7%25D8%25B3%25DB%258C ) به حمایت میرزا موسی برخاست، ولی اقدامات او به نتیجه نرسید و سرانجام میرزا ابوالقاسم به امر فتحعلی شاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2581%25D8%25AA%25D8%25AD%25D8%25B9%2 5D9%2584%25DB%258C_%25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587) به جانشینی پدر با تمام امتیازات او نائل آمد و لقب «سیدالوزراء» و «قائم‌مقام» یافت و به وزارت نایب‌السلطنه ولیعهد ایران رسید و از همین تاریخ بود که اختلاف حاجی میرزا آقاسی و قائم مقام و همچنین اختلاف «بزیمکی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25A8%25D8%25B2%25DB %258C%25D9%2585%25DA%25A9%25DB%258C%26action%3Dedi t%26redlink%3D1) (خودی)» و «اوزگه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25A7%25D9%2588%25D8 %25B2%25DA%25AF%25D9%2587%26action%3Dedit%26redlin k%3D1) (بیگانه)» به وجود آمد. قائم مقام که ذاتا مردی بینا و مغرور بود با بعضی از کارهای ولیعهد مخالفت می‌کرد، پس از یکسال وزارت در اثر تـفقین بدخواهان به اتهام دوستی با روسها (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2585%25D9%25BE%25D8%25B1%2 5D8%25A7%25D8%25AA%25D9%2588%25D8%25B1%25DB%258C_% 25D8%25B1%25D9%2588%25D8%25B3%25DB%258C%25D9%2587) از کار برکنار شد و سه سال در تبریز (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D8%25A8%25D8%25B1%25DB%258C%2 5D8%25B2) به بیکاری گذراند.
اما پس از سه سال معزولی و خانه نشینی، در سال ۱۲۴۱ هجری قمری دوباره به پیشکاری آذربایجان و وزارت نایب‌السلطنه منصوب شد. در سال ۱۲۴۲ هجری قمری فتحعلی شاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2581%25D8%25AA%25D8%25AD%25D8%25B9%2 5D9%2584%25DB%258C_%25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587) به آذربایجان رفت و مجلسی از رجال و اعیان و روحانیون و سرداران و سران ایلات و عشایر ترتیب داد، تا درباره صلح یا ادامه جنگ با روسها (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2585%25D9%25BE%25D8%25B1%2 5D8%25A7%25D8%25AA%25D9%2588%25D8%25B1%25DB%258C_% 25D8%25B1%25D9%2588%25D8%25B3%25DB%258C%25D9%2587) ، به مشورت پردازند. در این مجلس تـقریبا عقیده عموم به ادامه جنگ بود. اما قائم مقام بر خلاف عقیده همه با مقایسه نیروی مالی و نظامی طرفین، اظهار داشت که ناچار باید با روسها (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2585%25D9%25BE%25D8%25B1%2 5D8%25A7%25D8%25AA%25D9%2588%25D8%25B1%25DB%258C_% 25D8%25B1%25D9%2588%25D8%25B3%25DB%258C%25D9%2587) از در صلح درآمد. این نظر، که صحت آن بعدها بر همه ثابت شد، در آن روز همهمه‌ای در مجلس (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AC%25D9%2584%25D8%25B3) انداخت و جمعی بر وی تاختند و او را به داشتن روابط نهانی با روسها (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2585%25D9%25BE%25D8%25B1%2 5D8%25A7%25D8%25AA%25D9%2588%25D8%25B1%25DB%258C_% 25D8%25B1%25D9%2588%25D8%25B3%25DB%258C%25D9%2587) متهم کردند.
پس دوباره از کار برکنار و به خراسان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AE%25D8%25B1%25D8%25A7%25D8%25B3%2 5D8%25A7%25D9%2586) اعزام شد. جنگ با روس (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2585%25D9%25BE%25D8%25B1%2 5D8%25A7%25D8%25AA%25D9%2588%25D8%25B1%25DB%258C_% 25D8%25B1%25D9%2588%25D8%25B3%25DB%258C%25D9%2587) ادامه یافت و به شکست ایران انجامید؛ تا در ماه ربیع الثانی سال ۱۲۴۳ هجری قمری برابر با نوامبر ۱۸۲۷ میلادی قوای روس به فرماندهی گراف پاسکوویچ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25DA%25AF%25D8%25B1%25D8 %25A7%25D9%2581_%25D9%25BE%25D8%25A7%25D8%25B3%25D A%25A9%25D9%2588%25D9%2588%25DB%258C%25DA%2586%26a ction%3Dedit%26redlink%3D1) تا تبریز راند. شاه قائم مقام را از خراسان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AE%25D8%25B1%25D8%25A7%25D8%25B3%2 5D8%25A7%25D9%2586) خواست و دلجویی کرد و با دستورهای لازم و اختیار نامه عقد صلح به نام ولیعهد، به تبریز روانه نمود.
میرزا ابوالقاسم در کار صلح و عقد معاهده با روس، جدیت فراوان کرد و در ضمن معاهده، تزار (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D8%25B2%25D8%25A7%25D8%25B1) را حامی خانواده عباس میرزا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8%25B3_% 25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7) ساخت و پادشاهی را با وجود برادران بزرگ و مقـتدر دیگر در فرزندان او مستـقر کرد.
عهدنامه ترکمنچای
عهدنامه ترکمنچای (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D9%2587%25D8%25AF%25D9%2586%2 5D8%25A7%25D9%2585%25D9%2587_%25D8%25AA%25D8%25B1% 25DA%25A9%25D9%2585%25D9%2586%25DA%2586%25D8%25A7% 25DB%258C) در پنجم شعبان ۱۲۴۳ هجری قمری برابر ۲۱ فوریه ۱۸۲۸ میلادی به خط قائم مقام تـنظیم و امضا شد و قائم مقام، که خود حامل نسخه عهد نامه بود، به تهران آمد، و درباره آن توضیحات لازم داد و شش کرور (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DA%25A9%25D8%25B1%25D9%2588%25D8%25B1) تومان غرامت را که مطابق عهدنامه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D9%2587%25D8%25AF%25D9%2586%2 5D8%25A7%25D9%2585%25D9%2587_%25D8%25AA%25D8%25B1% 25DA%25A9%25D9%2585%25D9%2586%25DA%2586%25D8%25A7% 25DB%258C) بایستی به دولت روس پرداخت شود، گرفت و بار دیگر به پیشکاری آذربایجان و وزارت ولیعهد به تبریز (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D8%25A8%25D8%25B1%25DB%258C%2 5D8%25B2) مراجعت کرد.
در اوایل سال ۱۲۴۹ هجری قمری نایب‌السلطنه برای دفع فتـنه یاغیان افغانی عازم هرات (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2587%25D8%25B1%25D8%25A7%25D8%25AA) شد و قائم مقام را نیز همراه برد. عباس میرزا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8%25B3_% 25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7) که بیماری سل (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A8%25DB%258C%25D9%2585%25D8%25A7%2 5D8%25B1%25DB%258C_%25D8%25B3%25D9%2584) داشت، در مشهد (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25B4%25D9%2587%25D8%25AF) بستری شد و فرزند خود، محمد میرزا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2585%25D8%25AD%25D9 %2585%25D8%25AF_%25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D 8%25B2%25D8%25A7%26action%3Dedit%26redlink%3D1)، را مامور فتح هرات کرد. هرات در محاصره بود که عباس میرزا درگذشت و قائم مقام، که جنگ را صلاح نمی‌دانست، با یارمحمدخان افغانی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25DB%258C%25D8%25A7%25D8 %25B1%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF%25D8 %25AE%25D8%25A7%25D9%2586_%25D8%25A7%25D9%2581%25D 8%25BA%25D8%25A7%25D9%2586%25DB%258C%26action%3Ded it%26redlink%3D1) عهدنامه صلح بست و به تهران (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D9%2587%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D9%2586) بازگشت. محمد میرزا در ماه صفر سال ۱۲۵۰ هجری قمری به تهران وارد شد و در همان ماه جشن ولیعهدی او به جای پدر برپا شد و ولیعهد ایران به فرمانروایی آذربایجان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A2%25D8%25B0%25D8%25B1%25D8%25A8%2 5D8%25A7%25DB%258C%25D8%25AC%25D8%25A7%25D9%2586) و قائم‌مقام به وزارت او عازم تبریز شدند.
چندی نگذشت که فتحعلی شاه در جمادی الاخر سال ۱۲۵۰ هجری قمری در اصفهان درگذشت. این خبر به آذربایجان رسید و محمد شاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF_% 25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587) قصد عزیمت به پایتخت را کرد. قائم مقام٬ جهانگیر میرزا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AC%25D9%2587%25D8%25A7%25D9%2586%2 5DA%25AF%25DB%258C%25D8%25B1_%25D9%2585%25DB%258C% 25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7) و خسرو میرزا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25AE%25D8%25B3%25D8 %25B1%25D9%2588_%25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D 8%25B2%25D8%25A7%26action%3Dedit%26redlink%3D1)، دو برادر شاه، را که در قلعه اردبیل (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2582%25D9%2584%25D8 %25B9%25D9%2587_%25D8%25A7%25D8%25B1%25D8%25AF%25D 8%25A8%25DB%258C%25D9%2584%26action%3Dedit%26redli nk%3D1) زندانی بودند، نابینا کرد و وسایل جلوس او را فراهم آورد. در ماه رجب، در تبریز، خطبه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25AE%25D8%25B7%25D8 %25A8%25D9%2587%26action%3Dedit%26redlink%3D1) به نام او خوانده شد و شاه به زودی به همراهی قائم‌مقام به تهران حرکت کرد و روز ۱۴ شعبان به تهران وارد شد و مجدداً تاجگذاری برگزار و قائم مقام را به منصب صدارت مشغول مملکتداری شد و ظل السلطان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B8%25D9%2584_%25D8%25A7%25D9%2584% 25D8%25B3%25D9%2584%25D8%25B7%25D8%25A7%25D9%2586) ، فرمانفرما (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2581%25D8%25B1%25D9%2585%25D8%25A7%2 5D9%2586%25D9%2581%25D8%25B1%25D9%2585%25D8%25A7) ملک آرا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2585%25D9%2584%25DA %25A9_%25D8%25A2%25D8%25B1%25D8%25A7%26action%3Ded it%26redlink%3D1)، رکن الدوله (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25B1%25DA%25A9%25D9 %2586_%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25D9%2588%25D 9%2584%25D9%2587%26action%3Dedit%26redlink%3D1) و سایر اعمام شاه و گردنکشان دیگر را به جای خود نشاند. اما با این همه خدمت، به صدارت محمد شاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF_% 25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587) دیر نپایـید و سختگیریهای او و سعایت حاسدان و مخصوصا فتـنه انگیزیهای بیگانگان، عاقبت شاه را بر وی بدگمان کرد تا در سال دوم سلطنت خود دستور داد او را در باغ نگارستان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8 %25BA_%25D9%2586%25DA%25AF%25D8%25A7%25D8%25B1%25D 8%25B3%25D8%25AA%25D8%25A7%25D9%2586%26action%3Ded it%26redlink%3D1)، محل یـیلاقی خانواده سلطنتی، زندانی و پس از چند روز خفه کردند و بدین قرار به زندگانی مردی که از بزرگان ایران و ابلغ المترسلین آن زمان بود، در سال ۱۲۵۱ هجری قمری پایان داده شد.
ویژگی‌های فردی
سیاست
قائم مقام مردی فوق العاده باهوش و صاحب فکر و عزم ثابت و خلاصه «یک دیپلمات صحیح و با معنی ایرانی» بود که به واسطه اطلاعات و تجارب خود، به اوضاع و احوال سیاست همسایگان ایران به خوبی آشنا و به قدر تسلط کاردینال مازارن (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25DA%25A9%25D8%25A7%25D8 %25B1%25D8%25AF%25DB%258C%25D9%2586%25D8%25A7%25D9 %2584_%25D9%2585%25D8%25A7%25D8%25B2%25D8%25A7%25D 8%25B1%25D9%2586%26action%3Dedit%26redlink%3D1) بر لویی چهاردهم (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2584%25D9%2588%25DB%258C%25DB%258C_% 25DA%2586%25D9%2587%25D8%25A7%25D8%25B1%25D8%25AF% 25D9%2587%25D9%2585)، در مزاج شاه جوان ایران نفوذ داشت و با این حال محال بود از او امتیازاتی که به ضرر دولت باشد، به دست آورد.
انگلیسیها (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A8%25D8%25B1%25DB%258C%25D8%25AA%2 5D8%25A7%25D9%2586%25DB%258C%25D8%25A7%25DB%258C_% 25DA%25A9%25D8%25A8%25DB%258C%25D8%25B1) یقین داشتند تا او مصدر کار است، ممکن نیست بتوان در امور داخلی ایران رخنه کرد. نویسندگان انگـلیسی، که در آن تاریخ در ایران سیاحت می‌کردند، مانند لیوتـنان کونولی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2584%25DB%258C%25D9 %2588%25D8%25AA%25D9%2580%25D9%2586%25D8%25A7%25D9 %2586_%25DA%25A9%25D9%2588%25D9%2586%25D9%2588%25D 9%2584%25DB%258C%26action%3Dedit%26redlink%3D1)، دکتر وولف (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2588%25D9%2588%25D9 %2584%25D9%2581%26action%3Dedit%26redlink%3D1) و فریزر (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2581%25D8%25B1%25DB %258C%25D8%25B2%25D8%25B1%26action%3Dedit%26redlin k%3D1)، همه در عین ستایش، قائم مقام را به دوستی با روسها و تحریک عباس میرزا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8%25B3_% 25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7) ، نایب‌السلطنه، به سرپیچی از نصایح دوستان انگلیسی و طرح نقشه تصرف هرات (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2587%25D8%25B1%25D8%25A7%25D8%25AA) متهم می‌کنند و حس بدبینی و دشمنی فوق‌العاده خود را نسبت به این مرد بزرگ، که در آن هنگام تـنها کسی بود که می‌توانست ایران را به خوبی اداره کند، پنهان نمی‌دارند.
ادبیات
قائم مقام نثر فارسی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2586%25D8%25AB%25D8 %25B1_%25D9%2581%25D8%25A7%25D8%25B1%25D8%25B3%25D B%258C%26action%3Dedit%26redlink%3D1) را که درآن زمان پر از مبالغه و تملق و عبارت‌پردازی‌های عربیِ مسجع (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25D8%25AC%25D8%25B9)، پیچیده و دور از ذهن بود و روز به روز در فرمان‌ها و مراسلات رو به انحطاط می‌رفت به نثر فصیح و روان برگردانید و پس از او بسیاری از منشیان دوره قاجار سبک او را تقلید کرده و به روش او به نگارش پرداختند. او در شعر نیز استعداد شگفت‌آور داشت اما اثر جاویدان او منشآت اوست.
مجموعه رسائل و منشآت قائم مقام (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2585%25D9%2586%25D8 %25B4%25D8%25A2%25D8%25AA_%25D9%2582%25D8%25A7%25D 8%25A6%25D9%2585_%25D9%2585%25D9%2582%25D8%25A7%25 D9%2585%26action%3Dedit%26redlink%3D1)، که حاوی چند رساله و نامه‌های دوستانه و عهد نامه‌ها و وقفنامه‌هاست و محمود خان مـلک الشعراء (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D9%2588%2 5D8%25AF_%25D8%25AE%25D8%25A7%25D9%2586_%25D9%2585 %25D9%2580%25D9%2584%25DA%25A9_%25D8%25A7%25D9%258 4%25D8%25B4%25D8%25B9%25D8%25B1%25D8%25A7%25D8%25A 1) مقدمه‌ای بر آن نوشته، به اهـتمام شاهزاده فرهاد میرزا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2581%25D8%25B1%25D9 %2587%25D8%25A7%25D8%25AF_%25D9%2585%25DB%258C%25D 8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7%26action%3Dedit%26redli nk%3D1) در سال ۱۲۸۰ هجری قمری در تهران چاپ شده‌است.
خوشنویسی
قائم مقام فراهانی همچنین از خوشنویسان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AE%25D9%2588%25D8%25B4%25D9%2586%2 5D9%2588%25DB%258C%25D8%25B3) صاحب‌نام و تأثیرگذاران در روند خط فارسی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AE%25D8%25B7_%25D9%2581%25D8%25A7% 25D8%25B1%25D8%25B3%25DB%258C) است. او در خط شکسته نستعلیق (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B4%25DA%25A9%25D8%25B3%25D8%25AA%2 5D9%2587_%25D9%2586%25D8%25B3%25D8%25AA%25D8%25B9% 25D9%2584%25DB%258C%25D9%2582) که در آن زمان به مانند نثرفارسی پیچیده و درهم بود به شیوه خود اصلاحیاتی کرد که دیگران از وی پیروی کردند. گرچه اهمیت کار خوشنویسی او به حد استادان طراز اول این هنر نیست اما کار او از این نظر مهم است که اصول خط شکسته را به نستعلیق نزدیک‌تر کرد و با ابداع اصولی جدید خدمتی شایسته به خط نویسی امروزی ایرانیان کرد. میرزا سلمان فراهانی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2585%25DB%258C%25D8 %25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_%25D8%25B3%25D9%2584%25D 9%2585%25D8%25A7%25D9%2586_%25D9%2581%25D8%25B1%25 D8%25A7%25D9%2587%25D8%25A7%25D9%2586%25DB%258C%26 action%3Dedit%26redlink%3D1) ملقب به بیان‌السلطنه بیش از دیگران شیوه قاپم مقام را استادانه نوشته است.