عيد فطر و نقش آن در تحولات فردي و اجتماعي

[R A H A]

http://www.worldup.ir/images/qzz0qz0ouzh4gxzj5vh.jpg
http://www.worldup.ir/images/nusd853g8dw85yzo7ik6.gif


روز بازگشت‏ به فطرت

در فرهنگ اسلامي اولين روز ماه شوال به عنوان عيد فطر و جشن بازگشت‏ به فطرت معين شده است، زيرا مسلمانان روزه ‏دار در طول ماه رمضان با ارتباط هاي پي در پي با خداوند متعال و استغفار از گناهان به تصفيه روح و جان خويش همت گماشته و از تمام آلودگي‏هاي ظاهري و باطني كه بر خلاف فطرت آن‏هاست، خود را پاك نموده و به فطرت واقعي خود برمي‏گردند. اميرمؤمنان علي عليه السلام نيز از همين زاويه به عيد فطر مي‏نگرد و با اشاره به روز عيد مي‏فرمايد: «انما هو عيد لمن قبل الله صيامه وشكر قيامه وكل يوم لا يعصي الله فهو عيد (1) ; اين عيد كسي است كه خدا روزه ‏اش را پذيرفته و نماز او را ستوده است و هر روز كه خدا نافرماني نشود، آن روز عيد است. »
بلي روز ترك گناه و فاصله گرفتن از زشتي‏ها و پليدي‏ها و روز غلبه بر شياطين، روز عيد است . عيد فطر روز بازگشت‏ به فطرت است، اين معنا را مي‏ توان از لغت «عيد فطر» هم فهميد، چرا كه «عيد» به معناي بازگشت و «فطر» به معناي «فطرت و طبيعت‏» است .
مسلمانان در اين روز در اثر يك ماه ضيافت و مهماني خداوند به صفاي باطن دست‏ يافته و در حقيقت، شخصيت واقعي خويش را بازيافته‏ اند، آري، فطرت پاك انسان در طول سال در اثر غبارهاي جهل و ناداني و غفلت ‏به انواع گناهان و معصيت‏ها مبتلا شده و از حقيقت‏ خود دور مي‏شود و در نتيجه دچار خود فراموشي و خدا فراموشي مي‏گردد . اما با فرا رسيدن ماه مبارك رمضان، انسان مسلمان در پرتو فضاي معنوي آن ماه و تلاش‏هاي خويش به يك زندگي نوين دست مي‏ يابد، كه مي‏توان آن را «بازگشت ‏به خويشتن‏» ناميد .
در روز عيد فطر گوئي يك مسلمان از نو متولد مي‏شود، چرا كه طبق گفتار اميرمؤمنان عليه السلام، روزه‏ داران در شب عيد فطر از تمام آلودگي‏ها و پليدي‏ها پاك شده‏ اند و كمترين پاداش خود را كه پاكي و پاكيزگي است دريافت نموده‏ اند . آن حضرت چنين مي‏فرمايد: «واعلموا عباد الله! ان ادني ما للصائمين والصائمات ان يناديهم ملك في آخر يوم من شهر رمضان: ابشروا عباد الله! فقد غفر لكم ما سلف من ذنوبكم فانظروا كيف تكونون فيما تستانفون (2) ; اي بندگان خدا! بدانيد كه كوچكترين چيزي كه براي مردان و زنان روزه ‏دار است، اين است كه فرشته ‏اي در روز آخر ما مبارك رمضان به آن‏ها ندا مي‏دهد: اي بندگان خدا! بشارتتان باد كه [خداوند متعال ] تمام گناهان گذشته شما را آمرزيد، پس بنگريد كه بعد از اين چگونه عمل خواهيد كرد .»
شيخ مفيد مي‏نويسد: اينكه روز اول ماه شوال عيد اهل ايمان قرار داده شده است، به خاطر اين است كه آنان براي قبولي اعمالشان در ماه رمضان خوشحالند و از اينكه خداوند متعال گناهانشان را بخشيده و بر عيب‏هاي آنان پرده كشيده و مژده و بشارت از طرف خداوند رسيده است كه ثواب‏هاي بسياري براي روزه ‏داران عطا خواهد كرد و از اينكه مؤمنين در اثر تلاش‏هاي شب و روز ماه مبارك رمضان چند مرحله به قرب الهي نزديك شده ‏اند، حالت ‏سرور و نشاط دارند . در اين روز غسل معين شده و اين علامت پاكي از گناهان مي‏ باشد، عطر زدن و بوي خوش استعمال كردن و لباس زيبا و تميز پوشيدن و به صحرا رفتن و زير آسمان نماز خواندن همه‏ اش علامت‏ شادي و سرور و از روي حكمت مي‏ باشد (3).


http://www.worldup.ir/images/nusd853g8dw85yzo7ik6.gif

[R A H A]

http://www.worldup.ir/images/nusd853g8dw85yzo7ik6.gif


تعظیم شعائر اسلامى

خداوند متعال مى‏فرماید:« و من یعظم شعائر الله فانها من تقوى القلوب‏» (10)؛ هر كس شعائر الهى را بزرگ دارد، این كار نشانه تقواى دل‏هاست .

تعظیم شعائر الهى یكى دیگر از ویژگى‏هاى عید سعید فطر مى‏باشد . شعار تكبیر و تهلیل و تحمید و تقدیس از جمله اعمالى است كه به روز عید جلوه خاصى مى‏بخشد .

یك مسلمان باید از راه‏هاى مختلف نداى حیاتبخش توحید را به گوش جهانیان برساند، كه یكى از آن راه‏ها بیان شعارهاى مذهبى است . رسول خدا صلى الله علیه و آله مى‏فرماید: «زینوا اعیادكم بالتكبیر (11)؛ عیدهاى خود را با [شعار] تكبیر زینت دهید .» و در حدیث دیگرى مى‏فرماید: « زینوا العیدین بالتهلیل والتكبیر والتحمید والتقدیس (12)؛ عیدهاى فطر و قربان را با شعارهاى لا اله الا الله و الله اكبر و الحمدلله و سبحان الله زینت دهید .»

پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله خود نیز چنین مى‏كرد . آن حضرت در روز عید فطر از منزل بیرون مى‏آمد و تا رسیدن به مصلا با صداى بلند، شعار«لا اله الا الله‏» و «الله اكبر» سر مى‏داد و حتى در میان خطبه‏ها و قبل و بعد از آن با صداى رسا این كلمات را تكرار مى‏نمود . حضرت رضا علیه السلام در مورد علت تكبیرهاى زیاد در روز عید فطر مى‏فرماید: «تكبیر، تعظیم و بزرگداشت‏ خداوند متعال است و نوعى تشكر از هدایت‏ها و نعمت‏هاى پروردگار جهانیان مى‏باشد . (13) »






http://www.worldup.ir/images/nusd853g8dw85yzo7ik6.gif

[R A H A]

http://www.worldup.ir/images/nusd853g8dw85yzo7ik6.gif


تقویت وحدت مسلمانان

اجتماع روز عید فطر مى‏تواند در پیوند و همدلى مسلمانان نقش آفرین باشد . آنان در گردهمایى روز عید فطر و قرار گرفتن در كنارهم، از نظرات، مشكلات و گرفتارى‏هاى همدیگر آگاه مى‏شوند . در این گردهمایى بغض‏ها و كینه‏ها تبدیل به دوستى و همدلى مى‏شود و مؤمنان در یك صف واحد احساس اتحاد و نزدیكى بیشترى به همدیگر مى‏كنند .

عید فطر از سویى حكایت از پیوند معنوى انسان با خداى خویش دارد و از سوى دیگر حكایت‏گر ارتباط وى با هم‏كیشان خود است .

حضرت سجاد علیه السلام روز عید فطر را روز جشن و شادى و اجتماع و همیارى مسلمانان نسبت ‏به یكدیگر مى‏داند و مى‏فرماید: «اللهم انا نتوب الیك فى یوم فطرنا الذى جعلته للمؤمنین عیدا و سرورا و لاهل ملتك مجمعا ومحتشدا (14)؛ پروردگارا! ما به سوى تو برمى‏گردیم در روز عید فطرمان كه آن را براى اهل ایمان روز عید و شادى و براى اهل ملت ‏خودت روز اجتماع و همیارى قرار دادى .»

حضرت رضا علیه السلام در مورد نقش عید فطر در تحولات معنوى، اقتصادى و اجتماعى جامعه مى‏فرماید: «انما جعل یوم الفطر العید، لیكون للمسلمین مجتمعا یجتمعون فیه و یبرزون لله عزوجل فیمجدونه على ما من علیهم، فیكون یوم عید و یوم اجتماع و یوم زكات و یوم رغبة و یوم تضرع و ... فاحب الله عزوجل ان یكون لهم فى ذلك مجمع یحمدونه فیه و یقدسونه (15)؛ روز فطر، عید مقرر شده تا مسلمانان در این روز گرد هم آیند و براى خداوند ظهور كنند و او را به خاطر نعمت‏هایش تعظیم كنند .

پس این روز، روز عید، روز اجتماع، روز فطر، روز زكات، روز رغبت و روز تضرع و ... است . پس خداوند بزرگ دوست دارد كه مسلمانان در چنین روزى اجتماعى داشته و در آن، او را ستایش كرده و مقدس بدارند .»




http://www.worldup.ir/images/nusd853g8dw85yzo7ik6.gif

[R A H A]

http://www.worldup.ir/images/nusd853g8dw85yzo7ik6.gif



عید فطر و حركت‏هاى سیاسى

در طول تاریخ،اجتماع روز عید فطر آنچنان مهم و تحول آفرین بوده كه رهبران سیاسى نیز از آن بهره گرفته‏اند . در این مورد مى‏توان از حركت ‏سیاسى ابومسلم خراسانى و شورش وى بر علیه دستگاه خلافت ‏بنى امیه نام برد .

وى به سلیمان بن كثیر دستور داد به اقامه نماز عید فطر و ایراد خطبه بر علیه امویان بپردازد .

سلیمان نیز انقلاب و شورش بر علیه سلطنت اموى را در خطبه نماز عید فطر اعلام كرد . به این ترتیب آنان در سال 129 ق در روز عید فطر در شهرهاى ماوراء النهر به پا خاسته و قیام خود را اعلام كردند (16) و در مدت كوتاهى سلسله بنى امیه را منقرض ساختند .



http://www.worldup.ir/images/nusd853g8dw85yzo7ik6.gif

[R A H A]

http://www.worldup.ir/images/nusd853g8dw85yzo7ik6.gif


حركت امام رضا علیه السلام براى نماز عید

در این میان حركت معنوى، اجتماعى و سیاسى حضرت رضا علیه السلام براى نماز عید اهمیت‏ خاصى در تاریخ اسلام دارد . این حماسه جاویدان نشان مى‏دهد كه اگر پیشوایان معصوم علیهم السلام و بزرگان دین و رهبران صالح در جوامع مسلمان فرصت مى‏یافتند و مى‏توانستند از نمازهاى عید فطر و قربان بهره بردارى كنند، چه نتایج پر بارى براى مسلمانان داشت .

براى آشنایى خوانندگان گرامى با عظمت این حركت و نقش آن در تحولات معنوى و سیاسى جهان اسلام و همچنین توجه به سیره اهل بیت علیهم السلام در اجراى مراسم عید فطر و قربان خلاصه‏اى از آن واقعه را مى‏خوانیم:

بعد از جریان ولایتعهدى حضرت رضا علیه السلام، عید فرا رسید . مامون با اصرار زیاد از آن حضرت خواست تا براى اجراى مراسم عید حضور یابد و ضمن اقامه نماز عید خطبه بخواند . امام رضا علیه السلام به فرستاده مامون فرمود: شروطى را كه میان من و تو در پذیرفتن امر ولایتعهدى بود، خودت مى‏دانى. [ بنا بر این بود كه من از این گونه امور معاف باشم] مامون پیغام داد كه: من مى‏خواهم با این عمل دل مردم آرامش یابد و فضیلت ‏شما را بشناسند . پیغام‏ها از سوى مامون و امتناع حضرت رضا علیه السلام پیوسته ادامه داشت تا آن كه حضرت رضا علیه السلام در اثر پافشارى خلیفه فرمود: دوست دارم مرا از این امر معاف دارى و اگر معاف نمى‏دارى، من همچنانكه پیامبر صلى الله علیه و آله و امیرالمؤمنین علیه السلام براى نماز عید بیرون مى‏آمدند، خواهم آمد .

مامون گفت: هر طور كه دوست دارى بیرون بیا و مراسم عید را به انجام برسان . آن‏ گاه دستور داد سرداران و تمام مردم صبح زود در مقابل منزل مسكونى حضرت رضا علیه السلام اجتماع نمایند . با انتشار این خبر مردم مرو مشتاقانه براى شركت در مراسم و بهره‏گیرى از وجود حضرت رضا علیه السلام خود را آماده كردند .

هنگامى كه خورشید طلوع كرد، امام علیه السلام غسل نمود و عمامه سفیدى را كه از پنبه تهیه شده بود بر سر گذاشت و یك سر آن را روى سینه و سر دیگر را میان دو شانه انداخت . دامن را به كمر زد و به همه پیروان و دوستدارانش دستور داد چنان كنند . آن ‏گاه عصاى پیكان دارى به دست گرفت و از منزل بیرون آمد .

آن حضرت در حالى كه پا برهنه بود و پیراهن و سایر لباس‏هایش را به كمر زده بود، به همراه غلامان و یاران نزدیك خویش - كه آنان نیز چنین كرده بودند - به همین شكل از منزل به سوى مصلا حركت كردند .


http://www.worldup.ir/images/nusd853g8dw85yzo7ik6.gif

[R A H A]

http://www.worldup.ir/images/nusd853g8dw85yzo7ik6.gif



موقع خروج از منزل، امام رضا علیه السلام سر به سوى آسمان بلند كرد و چهار تكبیر گفت، این تكبیرها آن چنان با صلابت و روحانیت ‏خاصى ادا مى‏شد كه گویى آسمان و در و دیوار با نواى حضرتش هم آواز هستند . سرداران و نظامیان و سایر مردم كه با آمادگى و آراستگى تمام در بیرون منزل صف كشیده بودند، هنگامى كه امام رضا علیه السلام و یارانش را به آن صورت مشاهده كردند به پیروى از امام رضا علیه السلام و هماهنگ با او فریاد تكبیر سردادند .

شهر مرو یكپارچه فریاد تكبیر سر داد و به دنبال آن از گریه و ناله هزاران زن و مرد مشتاق اهل بیت علیه السلام به لرزه در آمد، سرداران هنگامى كه حضرت را با آن حال دیدند از مركب‏هاى خود پیاده شدند و كفش‏هاى خود را در آورده و كنار گذاشتند و به دنبال امام علیه السلام به راه افتادند . حضرت رضا علیه السلام پیاده راه مى‏رفت و هر ده قدم یك بار مى‏ایستاد و سه تكبیر مى ‏گفت .

یاسر خادم مى‏ گوید: در این حال ما خیال مى‏كردیم كه آسمان و زمین و كوه با او هم آواز گشته است، شهر مرو یكپارچه گریه و شیون بود، فضل بن سهل ذوالریاستین با مشاهده این اوضاع به مامون گفت: اگر [امام ] رضا علیه السلام با این وضع به مصلا برسد، مردم مجذوب او خواهند شد [و ممكن است‏ با یك اشاره طومار حكومت را در هم پیچند] به نظر من بهتر است كه از او بخواهى تا برگردد .

مامون هم فورا كسى را فرستاد و از حضرت رضا علیه السلام در خواست نمود تا از میانه راه برگردد . امام رضا علیه السلام هم كفش‏هاى خود را طلبید و سوار مركب شده، به منزل مراجعت كرد . (17)

این روایت گذشته از این كه تدبیر و دوراندیشى حضرت رضا علیه السلام را براى شكست ‏سیاست‏هاى شیطانى مامون نشان مى‏دهد، چگونگى اجراى مراسم باشكوه عید در سیره اهل بیت‏ علیهم السلام و كیفیت ‏یك نماز واقعى عید را بیان مى‏كند .


http://www.worldup.ir/images/nusd853g8dw85yzo7ik6.gif

[R A H A]

http://www.worldup.ir/images/nusd853g8dw85yzo7ik6.gif



پی‏نوشت‏ها:

1- نهج البلاغه، حكمت 428 .

2- امالى شیخ صدوق، ص‏100 .
3- مسار الشیعة، ص‏30 .
4- ایشان كه استاد اخلاق و عرفان برجسته‏اى در حوزه علمیه قم بود، در سال 1343ق به دیار حق شتافت . در مكتب تربیتى این عارف فرزانه بزرگان فراوانى تربیت ‏شدند كه از جمله آنها مى‏توان از حضرت امام خمینى ‏قدس سره، آیة الله مرعشى نجفى ‏قدس سره، شیخ اسماعیل تائب تبریزى، آخوند ملا على معصومى و میرزا عبدالله شالچى تبریزى نام برد . در مورد مقام عرفانى و جذبه این استاد كامل عرفان همین قدر كافى است ‏بدانیم كه حضرت امام خمینى ‏قدس سره آن ‏گاه كه پس از یك دوره طولانى تبعید، در اوج عزت و افتخار از پاریس به ایران مراجعت كرده و به شهر قم وارد شد، در اولین فرصت‏ به مزار شیخان رفته و در كنار قبر استادش حاج میرزا جواد آقا ملكى تبریزى حاضر شده و در كنار آن نشست، آن‏ گاه به نشانه تواضع و حق‏شناسى، تحت الحنك عمامه خود را باز كرد - و با آن كه همیشه دستمال همراه داشت - با گوشه عمامه خود غبار سنگ استاد عارف را زدود و سپس به قرائت فاتحه و تلاوت قرآن پرداخت .
5- سكر، یك اصطلاح عرفانى است و عبارت است از یك نوع كیفیت نفسانى كه موجب انبساط روح است و آن به واسطه غلبه سرورى است كه هرگاه عشق و محبت ‏سالك به آخرین درجه برسد، بر وى عارض مى‏شود . او در آن حال بر قواى حیوانى و نفسانى خویش چیره مى‏گردد و حالت ‏بهت و سكر و حیرت پدید مى‏آید و این حالت، عارف سالك را مبهوت و متحیر و سرگردان مى‏كند . در شرح كلمات باباطاهر آمده است كه سكر حقیقى آن است كه سالك در فنا مقام گیرد .( فرهنگ علوم عقلى، ص‏300).
6- برگرفته از المراقبات، ص‏334 .
7- نهج البلاغه، خطبه 21 .
8- اعلى/14 و 15 .
9- تفسیر المیزان، ذیل آیه 14 سوره اعلى .
10- حج/31 .
11- كنزالعمال، ح‏24094 .
12- همان، ح ‏24095 .
13- عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج‏1، ص‏122 .
14- صحیفه سجادیه، دعاى 45 .
15- وسائل الشیعه، ج‏7، ص‏481، ح‏4 .
16- تاریخ طبرى، ج‏6، ص‏26 .
17- اصول كافى، مولد ابى الحسن الرضا علیه السلام، حدیث 7 .
عبدالكریم پاك‏ نیا




http://www.worldup.ir/images/nusd853g8dw85yzo7ik6.gif