برگی از تاریخ ایران

[sorna]

وزرای دوره قاجار

حاج ابراهیم كلانتر (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AD%25D8%25A7%25D8%25AC_%25D8%25A7% 25D8%25A8%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2587%25DB%258C% 25D9%2585_%25D9%2583%25D9%2584%25D8%25A7%25D9%2586 %25D8%25AA%25D8%25B1)
قائم مقام فراهانی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%2 5D8%25A7_%25D8%25A7%25D8%25A8%25D9%2588%25D8%25A7% 25D9%2584%25D9%2582%25D8%25A7%25D8%25B3%25D9%2585_ %25D9%2582%25D8%25A7%25D8%25A6%25D9%2585_%25D9%258 5%25D9%2582%25D8%25A7%25D9%2585_%25D9%2581%25D8%25 B1%25D8%25A7%25D9%2587%25D8%25A7%25D9%2586%25DB%25 8C)
حاج میرزا آقاسی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AD%25D8%25A7%25D8%25AC_%25D9%2585% 25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_%25D8%25A2 %25D9%2582%25D8%25A7%25D8%25B3%25DB%258C)
امیرکبیر (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%2 5DA%25A9%25D8%25A8%25DB%258C%25D8%25B1)
سپهسالار (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%2 5D8%25A7_%25D8%25AD%25D8%25B3%25DB%258C%25D9%2586% 25E2%2580%258C%25D8%25AE%25D8%25A7%25D9%2586_%25D8 %25B3%25D9%25BE%25D9%2587%25D8%25B3%25D8%25A7%25D9 %2584%25D8%25A7%25D8%25B1)
مستوفیالممالک (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25B3%25D8%25AA%25D9%2588%2 5D9%2581%25DB%258C%25E2%2580%258C%25D8%25A7%25D9%2 584%25D9%2585%25D9%2585%25D8%25A7%25D9%2584%25DA%2 5A9)
امینالسلطان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2585%25DB%258C%25D9%2586%2 5E2%2580%258C%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2 584%25D8%25B7%25D8%25A7%25D9%2586)
عینالدوله (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25DB%258C%25D9%2586%25E2%2580%2 58C%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25D9%2588%25D9%2 584%25D9%2587)
مشیرالدوله (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%2 5D8%25A7_%25D9%2586%25D8%25B5%25D8%25B1%25D8%25A7% 25D9%2584%25D9%2584%25D9%2587%25E2%2580%258C%25D8% 25AE%25D8%25A7%25D9%2586_%25D9%2585%25D8%25B4%25DB %258C%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25D9 %2588%25D9%2584%25D9%2587)
مشیرالدوله پیرنیا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AD%25D8%25B3%25D9%2586_%25D9%25BE% 25DB%258C%25D8%25B1%25D9%2586%25DB%258C%25D8%25A7)
قوامالسلطنه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2582%25D9%2588%25D8%25A7%25D9%2585%2 5E2%2580%258C%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2 584%25D8%25B7%25D9%2586%25D9%2587)
وثوقالدوله (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2588%25D8%25AB%25D9%2588%25D9%2582%2 5E2%2580%258C%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25D9%2 588%25D9%2584%25D9%2587)

[sorna]

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/52/Haram-etemad.jpg


حاج اِبراهیم کلانتَر از بزرگان شیراز (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B4%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D8%25B2) بود که در حکومت زندیه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B2%25D9%2586%25D8%25AF%25DB%258C%2 5D9%2587) مراحل ترقی را طی کرد و از آنجا که چندی کلانتری شیراز را به عهده داشت، به حاجی ابراهیم خان کلانتر مشهور شد.


۱ زندگی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AD%25D8%25A7%25D8%25AC_%25D8%25A7% 25D8%25A8%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2587%25DB%258C% 25D9%2585_%25D9%2583%25D9%2584%25D8%25A7%25D9%2586 %25D8%25AA%25D8%25B1%23.D8.B2.D9.86.D8.AF.DA.AF.DB .8C)
۲ تصمیم های سرنوشت ساز (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AD%25D8%25A7%25D8%25AC_%25D8%25A7% 25D8%25A8%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2587%25DB%258C% 25D9%2585_%25D9%2583%25D9%2584%25D8%25A7%25D9%2586 %25D8%25AA%25D8%25B1%23.D8.AA.D8.B5.D9.85.DB.8C.D9 .85_.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D8.B3.D8.B1.D9.86.D9.88.D8 .B4.D8.AA_.D8.B3.D8.A7.D8.B2)

۲.۱ تسلیم جنوب ایران به آغا محمد خان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AD%25D8%25A7%25D8%25AC_%25D8%25A7% 25D8%25A8%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2587%25DB%258C% 25D9%2585_%25D9%2583%25D9%2584%25D8%25A7%25D9%2586 %25D8%25AA%25D8%25B1%23.D8.AA.D8.B3.D9.84.DB.8C.D9 .85_.D8.AC.D9.86.D9.88.D8.A8_.D8.A7.DB.8C.D8.B1.D8 .A7.D9.86_.D8.A8.D9.87_.D8.A2.D8.BA.D8.A7_.D9.85.D 8.AD.D9.85.D8.AF_.D8.AE.D8.A7.D9.86)
۲.۲ پادشاه ساختن فتحعلی شاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AD%25D8%25A7%25D8%25AC_%25D8%25A7% 25D8%25A8%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2587%25DB%258C% 25D9%2585_%25D9%2583%25D9%2584%25D8%25A7%25D9%2586 %25D8%25AA%25D8%25B1%23.D9.BE.D8.A7.D8.AF.D8.B4.D8 .A7.D9.87_.D8.B3.D8.A7.D8.AE.D8.AA.D9.86_.D9.81.D8 .AA.D8.AD.D8.B9.D9.84.DB.8C_.D8.B4.D8.A7.D9.87)

۳ پیامدهای تصمیم حاج ابراهیم کلانتر در تاریخ ایران (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AD%25D8%25A7%25D8%25AC_%25D8%25A7% 25D8%25A8%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2587%25DB%258C% 25D9%2585_%25D9%2583%25D9%2584%25D8%25A7%25D9%2586 %25D8%25AA%25D8%25B1%23.D9.BE.DB.8C.D8.A7.D9.85.D8 .AF.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D8.AA.D8.B5.D9.85.DB.8C.D9. 85_.D8.AD.D8.A7.D8.AC_.D8.A7.D8.A8.D8.B1.D8.A7.D9. 87.DB.8C.D9.85_.DA.A9.D9.84.D8.A7.D9.86.D8.AA.D8.B 1_.D8.AF.D8.B1_.D8.AA.D8.A7.D8.B1.DB.8C.D8.AE_.D8. A7.DB.8C.D8.B1.D8.A7.D9.86)
۴ سرنوشت حاج ابراهیم کلانتر (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AD%25D8%25A7%25D8%25AC_%25D8%25A7% 25D8%25A8%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2587%25DB%258C% 25D9%2585_%25D9%2583%25D9%2584%25D8%25A7%25D9%2586 %25D8%25AA%25D8%25B1%23.D8.B3.D8.B1.D9.86.D9.88.D8 .B4.D8.AA_.D8.AD.D8.A7.D8.AC_.D8.A7.D8.A8.D8.B1.D8 .A7.D9.87.DB.8C.D9.85_.DA.A9.D9.84.D8.A7.D9.86.D8. AA.D8.B1)
۵ منابع (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AD%25D8%25A7%25D8%25AC_%25D8%25A7% 25D8%25A8%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2587%25DB%258C% 25D9%2585_%25D9%2583%25D9%2584%25D8%25A7%25D9%2586 %25D8%25AA%25D8%25B1%23.D9.85.D9.86.D8.A7.D8.A8.D8 .B9)



زندگی

حاجابراهیمکلانتر سومین پسرحاج هاشم شیرازی کدخدا (کلانتر) محلات حیدرینشین شیراز (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B4%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D8%25B2) بود. پدر حاج هاشم که محمود نام داشت، از بازرگانان توانگر شیراز بود و مدرسه هاشمیه را در آن شهر بنیاد نهاده بود. او از خاندان هاشمیان قزوین (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2582%25D8%25B2%25D9%2588%25DB%258C%2 5D9%2586) بود که از کلیمیان مسلمان شده بودند. پس از درگذشت حاج هاشم، فرزند او حاج ابراهیم، کلانتر برخی از محلات حیدرینشین شیراز گردید و ظاهراً در روزگار پادشاهی کریم خان زند (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25DA%25A9%25D8%25B1%25DB %258C%25D9%2585%25E2%2580%258C_%25D8%25AE%25D8%25A 7%25D9%2586%25E2%2580%258C_%25D8%25B2%25D9%2586%25 D8%25AF%26action%3Dedit%26redlink%3D1) نیز در همین مقام ماند. چندی نیز به عنوان منشی وارد دستگاه میرزا محمد، کلانتر فارس شد. حاج ابراهیم به تدریج بر اثر کفایت و کاردانی، کدخدای همة محلاّت حیدرینشین شیراز شد. زمانی که علیمرادخان زند در ۱۱۹۶ق/۱۷۸۲م بر شیراز دست یافت، گروهی و از آن میان حاج ابراهیم کلانتر را به اصفهان فرستاد و نیز او را ۴۰ هزار تومان جریمه کرد. پس از مرگ او (۱۱۹۹ق) حاج ابراهیم به شیراز بازگشت. او در این هنگام جعفرخان زند را یاری رساند که فرمانروایی شیراز را در دست بگیرد و به پاداش خدمت از سوی وی به جای میرزا محمد کلانتر، به کلانتری ایالت فارس منصوب گردید. از این زمان حاج ابراهیم به عنوان یکی از بزرگان فارس و نزدیکان خاندان زند، موقعیت مناسبی یافت و روز به روز بر مقام و اهمیت او افزوده شد.



تصمیم های سرنوشت ساز


تسلیم جنوب ایران به آغا محمد خان

لطفعلی خان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2584%25D8%25B7%25D9 %2581%25D8%25B9%25D9%2584%25DB%258C_%25D8%25AE%25D 8%25A7%25D9%2586%26action%3Dedit%26redlink%3D1) از سال ۱۲۰۳ که به جای پدرش بر تخت نشست، همواره با حملات آقا محمدخان قاجار (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A2%25D9%2582%25D8%25A7_%25D9%2585% 25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF%25D8%25AE%25D8%25A7% 25D9%2586_%25D9%2582%25D8%25A7%25D8%25AC%25D8%25A7 %25D8%25B1) روبرو بود. او اواسط ذی الحجه ۱۲۰۵ شنید که آقا محمدخان به سوی آذربایجان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A2%25D8%25B0%25D8%25B1%25D8%25A8%2 5D8%25A7%25DB%258C%25D8%25AC%25D8%25A7%25D9%2586) تاخته و اصفهان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D8%25B5%25D9%2581%25D9%2587%2 5D8%25A7%25D9%2586) را که در آن هنگام مرکز حکومتش بود، به فتحعلی شاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2581%25D8%25AA%25D8%25AD%25D8%25B9%2 5D9%2584%25DB%258C_%25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587) (بعدی) سپرده است؛ بنابراین به سوی اصفهان لشکر کشید.
لطفعلی خان شیراز را به حاج ابراهیم کلانتر سپرد و عازم اصفهان شد. همین که اختیار شیراز به دست حاجی ابراهیم کلانتر افتاد، چون میدانست که لطفعلی خان بر نیات باطنی او آگاهی یافته، از یک طرف در شیراز به دستگیری بزرگان خاندان زند پرداخت و از طرف دیگر عبدالرحیم خان، برادر خود را که در اردوی لطفعلی خان بود به شوراندن لشکریان او واداشت. به این ترتیب بیشتر همراهان لطفعلی خان که کسانشان در شیراز مورد تهدید و تعرض کلانتر بودند، شبانه از قمشه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2582%25D9%2585%25D8%25B4%25D9%2587) (محل اردو) پراکنده شدند و لطفعلی خان به همین علت از جلوی آقا محمدخان منهزم گردید و به شیراز برگشت، اما کلانتر و یاران او جوان رشید زند را به شهر راه ندادند و او چارهای ندید جز اینکه به جانب بوشهر رهسپار گردد.
آقا محمدخان حکومت شیراز را به کلانتر سپرد. این اقدام حاج ابراهیم خان باعث شد آقا محمدخان به سادگی بر جنوب ایران سلطه پیدا کند و با برانداختن حکومت زندها، حوزه نفوذ و سلطنت خود را گسترش دهد.

پادشاه ساختن فتحعلی شاه

حاجی ابراهیم خان کلانتر پس از مرگ آقا محمدخان، در به سلطنت رساندن فتحعلی شاه قاجار نقش درجه اول ایفا کرد و توانست سمت صدراعظمی و لقب اعتمادالدوله را برای خود حفظ کند.

پیامدهای تصمیم حاج ابراهیم کلانتر در تاریخ ایران



حکومت زندیان شکست کامل خویش را از قاجاریان دید.
لطفعلی خان زندگی خود را از دست داد.
حکومتی بر سر کار آورد (قاجاریان) که ننگین ترین پیمان نامه های مرزی را با دولت های بیگانه بست به گونهای که گستره پایان قاجاریان (ایران کنونی) ۴۰٪ از ایران نخستین است.


سرنوشت حاج ابراهیم کلانتر

او در دوران فتحعلی شاه به تدریج بر میزان نفوذ و اقتدار خود افزود و فرزندان و بستگانش را بر ولایات دور و نزدیک کشور حاکم کرد. اما همین بسط قدرت باعث شد که بدگمانی شاه قاجار نسبت به او تحریک شود و سرانجامی شوم برایش رقم بخورد.
چنین بود که روز اول ذی الحجه ۱۲۱۵ (۲۶ فروردین ۱۱۸۰ه.ش.) او را دستگیر کردند و به طالقان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B7%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2582%2 5D8%25A7%25D9%2586) فرستادند. حدود یک ماه بعد به دستور شاه قاجار، چشم او را میل کشیدند و زبانش بریدند و به قتلش رساندند. بیشتر فرزندان و بستگان او نیز سرنوشتی مشابه داشتند. اموال حاجی به نفع شاه ضبط شد و سمتش به میرزا محمد شفیع آصف الدوله (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2585%25DB%258C%25D8 %25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_%25D9%2585%25D8%25AD%25D 9%2585%25D8%25AF_%25D8%25B4%25D9%2581%25DB%258C%25 D8%25B9_%25D8%25A2%25D8%25B5%25D9%2581_%25D8%25A7% 25D9%2584%25D8%25AF%25D9%2588%25D9%2584%25D9%2587% 26action%3Dedit%26redlink%3D1) رسید. تنها بازماندهٔ او سرسلسلهٔ تباری شد که در انتها به قوام الملک های شیرازی میرسید و آخرین آن ها علی قوام داماد رضاشاه و نخستین همسر اشرف پهلوی بود.

[sorna]

قائم مقام فراهانی

میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی (۱۱۹۳ - ۱۲۵۱ ه.ق) از سیاستمداران و صاحب منصبان صاحبنام و اهل هنر و ادبیات در نیمه اول قرن سیزدهم هجری بود.





۱ تبار
۲ زندگی سیاسی
۳ عهدنامه ترکمنچای
۴ ویژگیهای فردی

۴.۱ سیاست
۴.۲ ادبیات
۴.۳ خوشنویسی

۵ پانویس
۶ منابع
۷ پیوند به بیرون


تبار

میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی، معروف به میرزا بزرگ از سادات فرزند سیدالوزراء میرزا عیسی، از مردم هزاوه فراهان از توابع اراک بود.اجداد او صاحب نام بودند و چند تن از آنان به خدمات مهم دولتی اشتغال داشتند. او در سال 1193 هجری قمری به دنیا آمد و زیر نظر پدر دانشمند خود تربیت یافت و در تهران کارهای پدر را انجام داد و در آغاز جوانی علوم متداوله را آموخت.

زندگی سیاسی

میرزا ابوالقاسم سپس به تبریز نزد پدرش، که وزیر آذربایجان بود، رفت. چندی در دفتر عباس میرزا ولیعهد به نویسندگی اشتغال ورزید و در سفرهای جنگی با او همراه شد و پس از آنکه پدرش انزوا گزید، پیشکاری شاهزاده را به عهده گرفت. نظم و نظامی را که پدرش میرزا بزرگ آغاز کرده بود، تعقیب و با کمک مستشاران فرانسوی و انگلیسی سپاهیان ایران را منظم کرد و در بسیاری از جنگهای ایران و روس شرکت داشت.
در سال ۱۲۳۷ هجری قمری پدرش میرزا بزرگ قائم مقام درگذشت و بین دو پسرش، میرزا ابوالقاسم و میرزا موسی، بر سر جانشینی پدر نزاع افتاد و حاجی میرزا آقاسی به حمایت میرزا موسی برخاست، ولی اقدامات او به نتیجه نرسید و سرانجام میرزا ابوالقاسم به امر فتحعلی شاه به جانشینی پدر با تمام امتیازات او نائل آمد و لقب «سیدالوزراء» و «قائممقام» یافت و به وزارت نایبالسلطنه ولیعهد ایران رسید و از همین تاریخ بود که اختلاف حاجی میرزا آقاسی و قائم مقام و همچنین اختلاف «بزیمکی (خودی)» و «اوزگه (بیگانه)» به وجود آمد. قائم مقام که ذاتا مردی بینا و مغرور بود با بعضی از کارهای ولیعهد مخالفت میکرد، پس از یکسال وزارت در اثر تـفقین بدخواهان به اتهام دوستی با روسها از کار برکنار شد و سه سال در تبریز به بیکاری گذراند.
اما پس از سه سال معزولی و خانه نشینی، در سال ۱۲۴۱ هجری قمری دوباره به پیشکاری آذربایجان و وزارت نایبالسلطنه منصوب شد. در سال ۱۲۴۲ هجری قمری فتحعلی شاه به آذربایجان رفت و مجلسی از رجال و اعیان و روحانیون و سرداران و سران ایلات و عشایر ترتیب داد، تا درباره صلح یا ادامه جنگ با روسها، به مشورت پردازند. در این مجلس تـقریبا عقیده عموم به ادامه جنگ بود. اما قائم مقام بر خلاف عقیده همه با مقایسه نیروی مالی و نظامی طرفین، اظهار داشت که ناچار باید با روسها از در صلح درآمد. این نظر، که صحت آن بعدها بر همه ثابت شد، در آن روز همهمهای در مجلس انداخت و جمعی بر وی تاختند و او را به داشتن روابط نهانی با روسها متهم کردند.
پس دوباره از کار برکنار و به خراسان اعزام شد. جنگ با روس ادامه یافت و به شکست ایران انجامید؛ تا در ماه ربیع الثانی سال ۱۲۴۳ هجری قمری برابر با نوامبر ۱۸۲۷ میلادی قوای روس به فرماندهی گراف پاسکوویچ تا تبریز راند. شاه قائم مقام را از خراسان خواست و دلجویی کرد و با دستورهای لازم و اختیار نامه عقد صلح به نام ولیعهد، به تبریز روانه نمود.
میرزا ابوالقاسم در کار صلح و عقد معاهده با روس، جدیت فراوان کرد و در ضمن معاهده، تزار را حامی خانواده عباس میرزا ساخت و پادشاهی را با وجود برادران بزرگ و مقـتدر دیگر در فرزندان او مستـقر کرد.

عهدنامه ترکمنچای

عهدنامه ترکمنچای در پنجم شعبان ۱۲۴۳ هجری قمری برابر ۲۱ فوریه ۱۸۲۸ میلادی به خط قائم مقام تـنظیم و امضا شد و قائم مقام، که خود حامل نسخه عهد نامه بود، به تهران آمد، و درباره آن توضیحات لازم داد و شش کرور تومان غرامت را که مطابق عهدنامه بایستی به دولت روس پرداخت شود، گرفت و بار دیگر به پیشکاری آذربایجان و وزارت ولیعهد به تبریز مراجعت کرد.
در اوایل سال ۱۲۴۹ هجری قمری نایبالسلطنه برای دفع فتـنه یاغیان افغانی عازم هرات شد و قائم مقام را نیز همراه برد. عباس میرزا که بیماری سل داشت، در مشهد بستری شد و فرزند خود، محمد میرزا، را مامور فتح هرات کرد. هرات در محاصره بود که عباس میرزا درگذشت و قائم مقام، که جنگ را صلاح نمیدانست، با یارمحمدخان افغانی عهدنامه صلح بست و به تهران بازگشت. محمد میرزا در ماه صفر سال ۱۲۵۰ هجری قمری به تهران وارد شد و در همان ماه جشن ولیعهدی او به جای پدر برپا شد و ولیعهد ایران به فرمانروایی آذربایجان و قائممقام به وزارت او عازم تبریز شدند.
چندی نگذشت که فتحعلی شاه در جمادی الاخر سال ۱۲۵۰ هجری قمری در اصفهان درگذشت. این خبر به آذربایجان رسید و محمد شاه قصد عزیمت به پایتخت را کرد. قائم مقام٬ جهانگیر میرزا و خسرو میرزا، دو برادر شاه، را که در قلعه اردبیل زندانی بودند، نابینا کرد و وسایل جلوس او را فراهم آورد. در ماه رجب، در تبریز، خطبه به نام او خوانده شد و شاه به زودی به همراهی قائممقام به تهران حرکت کرد و روز ۱۴ شعبان به تهران وارد شد و مجدداً تاجگذاری برگزار و قائم مقام را به منصب صدارت مشغول مملکتداری شد و ظل السلطان، فرمانفرما، ملک آرا، رکن الدوله و سایر اعمام شاه و گردنکشان دیگر را به جای خود نشاند. اما با این همه خدمت، به صدارت محمد شاه دیر نپایـید و سختگیریهای او و سعایت حاسدان و مخصوصا فتـنه انگیزیهای بیگانگان، عاقبت شاه را بر وی بدگمان کرد تا در سال دوم سلطنت خود دستور داد او را در باغ نگارستان، محل یـیلاقی خانواده سلطنتی، زندانی و پس از چند روز خفه کردند و بدین قرار به زندگانی مردی که از بزرگان ایران و ابلغ المترسلین آن زمان بود، در سال ۱۲۵۱ هجری قمری پایان داده شد.

ویژگیهای فردی


سیاست

قائم مقام مردی فوق العاده باهوش و صاحب فکر و عزم ثابت و خلاصه «یک دیپلمات صحیح و با معنی ایرانی» بود که به واسطه اطلاعات و تجارب خود، به اوضاع و احوال سیاست همسایگان ایران به خوبی آشنا و به قدر تسلط کاردینال مازارن بر لویی چهاردهم، در مزاج شاه جوان ایران نفوذ داشت و با این حال محال بود از او امتیازاتی که به ضرر دولت باشد، به دست آورد.
انگلیسیها یقین داشتند تا او مصدر کار است، ممکن نیست بتوان در امور داخلی ایران رخنه کرد. نویسندگان انگـلیسی، که در آن تاریخ در ایران سیاحت میکردند، مانند لیوتـنان کونولی، دکتر وولف و فریزر، همه در عین ستایش، قائم مقام را به دوستی با روسها و تحریک عباس میرزا، نایبالسلطنه، به سرپیچی از نصایح دوستان انگلیسی و طرح نقشه تصرف هرات متهم میکنند و حس بدبینی و دشمنی فوقالعاده خود را نسبت به این مرد بزرگ، که در آن هنگام تـنها کسی بود که میتوانست ایران را به خوبی اداره کند، پنهان نمیدارند.

ادبیات قائم مقام نثر فارسی را که درآن زمان پر از مبالغه و تملق و عبارتپردازیهای عربیِ مسجع، پیچیده و دور از ذهن بود و روز به روز در فرمانها و مراسلات رو به انحطاط میرفت به نثر فصیح و روان برگردانید و پس از او بسیاری از منشیان دوره قاجار سبک او را تقلید کرده و به روش او به نگارش پرداختند. او در شعر نیز استعداد شگفتآور داشت اما اثر جاویدان او منشآت اوست.[۱]
مجموعه رسائل و منشآت قائم مقام، که حاوی چند رساله و نامههای دوستانه و عهد نامهها و وقفنامههاست و محمود خان مـلک الشعراء مقدمهای بر آن نوشته، به اهـتمام شاهزاده فرهاد میرزا در سال ۱۲۸۰ هجری قمری در تهران چاپ شدهاست.



خوشنویسی

قائم مقام فراهانی همچنین از خوشنویسان صاحبنام و تأثیرگذاران در روند خط فارسی است. او در خط شکسته نستعلیق که در آن زمان به مانند نثرفارسی پیچیده و درهم بود به شیوه خود اصلاحیاتی کرد که دیگران از وی پیروی کردند. گرچه اهمیت کار خوشنویسی او به حد استادان طراز اول این هنر نیست اما کار او از این نظر مهم است که اصول خط شکسته را به نستعلیق نزدیکتر کرد و با ابداع اصولی جدید خدمتی شایسته به خط نویسی امروزی ایرانیان کرد. میرزا سلمان فراهانی ملقب به بیانالسلطنه بیش از دیگران شیوه قاپم مقام را استادانه نوشته است.

[sorna]

حاج ملا عباس ایروانی


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/%D8%AD%D8%A7%D8%AC_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_ %D8%A2%D9%82%D8%A7%D8%B3%DB%8C.jpg/250px-%D8%AD%D8%A7%D8%AC_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_ %D8%A2%D9%82%D8%A7%D8%B3%DB%8C.jpg



حاجی ملاعباس ایروانی معروف به حاجی میرزا آغاسی (۱۱۹۸ ق. ماکو - رمضان ۱۲۶۵ ق. کربلا) آخرین صدراعظم محمد شاه قاجار بود. او پس از آن که قائم مقام فراهانی به فرمان محمدشاه کشته شد به این جایگاه رسید. وی فردی بدنام و نالایق بود که در زمان او ایران به سمت قهقهرا کشیده شد.
«میرزا آقاسی از خاندان بیاتی بود که شاه عباس ۳۰۰ خانوار از آنان را از ایروان در ارمنستان امروزی به دره ماکو انتقال داد تا امنیت این گذرگاه مهم کوهستانی که دههها در دست راهزنان ساکن در قلعهٔ ماکو بود حفظ کنند. آقاسی بعد از طی تحصیلات اولیه به عراق رفته و بعد از اتمام تحصیلاتش به ماکو برمیگردد و سپس به عنوان معلم نوادگان فتحعلی شاه که به صورت سنتی در خوی ساکن میشدند گمارده میشود. داستان آشنایی وی با شاهزاده محمد (محمد شاه آینده) از همین کلاسها آغاز میگردد و در نهایت او بهعنوان مراد محمد شاه درمیآید.»

دیدگاهها دربارهٔ میرزا آغاسی

میگویند او بیشتر دو دستور میداد؛ یکی ریختن توپ و دیگری کندن کاریز. این پافشاری او بر اینها دو واکنش گونهگون را دربارهٔ او برانگیختهاست. هواخواهنش میگویند که پس از شکست از روسها ساخت توپ بسیار نیازی بودهاست. همچنین ساخت کاریز را نیز کوششی در راه آبادانی ایران میدانند. ولی دشمنانش این دستورها را از سر کمفهمی و نادانی او میدانند.
او «در فن حکومت ناشایسته و در عین حال بامبول زن و جاه طلب بود» (امیرکبیر و ایران: ص.۱۹۳). در مسائل مدنی، داخلی، روابط بینالملل و به ویژه ارتباط با بیگانگان برخورد بسیار سادهلوحانهای داشت به طوری که در کمال تعجب هر نامهای را که به زیردستان خود مینوشت، یک نسخه را به سفارتهای روس و انگلستان هم میفرستاد. در این باب، میرزا محمدتقی خان (امیرکبیر بعدی) که وزیرش بود بارها به او تذکر میداد اما او گوشش بدهکار نبود. «مسأله این است که حاجی اصلاً حوصلهٔ کار دیپلوماسی نداشت» (امیرکبیر و ایران: ص.۱۳۰) و در مقابل بیگانگان دچار مقداری حس خودکمبینی بود.

[sorna]

امیر کبیر


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/AmirKabir.jpg/250px-AmirKabir.jpg

میرزا تقیخان فراهانی (متولد ۱۱۸۶ – درگذشتهٔ ۲۰ دی ۱۲۳۰) مشهور به امیرکبیر، یکی از صدراعظمهای ایران در دوره ناصرالدینشاه قاجار بود. اصلاحات امیرکبیر اندکی پس از رسیدن وی به صدارت آغاز گشت و تا پایان صدارت کوتاه او ادامه یافت. مدت صدارت امیر کبیر ۳۹ ماه (۳سال و ۳ماه) بود. وی موسس مدرسه دارُالفُنون بود که برای آموزش علوم و فنون جدید، به فرمان او در تهران تأسیس شد. همچنین انتشار روزنامه وقایع اتفاقیه از جمله اقدامات وی به حساب میآید. امیرکبیر پس از این که با توطئه اطرافیان شاه از مقام خود برکنار و به کاشان تبعید شد و در حمام فین آنجا به دستور ناصرالدینشاه به قتل رسید.


۱ زندگی

۱.۱ کودکی
۱.۲ دوران حضور در دستگاه دولتی
۱.۳ عزل
۱.۴ مرگ

۲ مهمترین اقدامات امیرکبیر
۳ امیرکبیر پس از مرگ

۳.۱ فیلم امیرکبیر
۳.۲ گفتارها در مورد امیرکبیر

۴ پانویس
۵ منابع



زندگی


کودکی

میرزا تقی فراهانی در سال ۱۱۸۶ در فراهان متولد شد. پدر وی کربلایی قربان نام داشت و آشپز قائم مقام فراهانی بود. وی در خانه قائم مقام تربیت شد و در جوانی توانست سمت منشیگری قائم مقام را به دست آورد.

دوران حضور در دستگاه دولتی

وی پس از قتل گریبایدوف در ایران، از جانب دستگاه دولتی ایران ماموریت یافت تا برای عذرخواهی به نزد تزار روسیه برود. وی سپس ریاست هیاتی سیاسی را بر عهده گرفت و مامور حل اختلافات مرزی با دولت عثمانی شد. این ماموریت دو سال به طول انجامید و میرزا محمدتقیخان در این دوران به امیرنظام ملقب گشت. پس از مرگ محمد شاه قاجار در سال ۱۱۲۶ ، وی در تامین هزینه عزیمت ولیعهد ناصرالدینشاه به تهران نقش مهمی ایفا نمود. وی در اوایل سلطنت ناصرالدینشاه به مقام صدر اعظمی دست یافت و لقب امیرکبیر را دریافت نمود. دلیل این انتصاب، حسن انجام وظیفه او در رساندن شاه به تخت پادشاهی بود. ناصرالدین شاه در آن زمان ۱۶ سال داشت.
امیرکبیر در ۲۶ بهمن ۱۲۲۷ برابر ۲۲ ربیعالاول ۱۲۶۵ ق. با عزتالدوله، خواهر ناصرالدینشاه ازدواج کرد.

عزل

حضور امیرکبیر در دربار ناصرالدینشاه همواره مورد مخالفت تعدادی از نزدیکان شاه از جمله مهد علیا مادر شاه، اعتمادالدوله و میرزا آقاخان نوری قرار داشت؛ چنان که تلاشهای این عده سرانجام منجر به صدور حکم عزل امیرکبیر از مقام خود گردید. برخی از درباریان که او را مخالف منافع خود میدیدند، تهمت زدند که امیرکبیر داعیه سلطنت دارد. تحریکهای مادر شاه و دیگر درباریان باعث ترس شاه شد، از این رو، حکم عزل امیرکبیر در روز ۱۹ محرم سال ۱۲۶۷ هجری قمری به وی ابلاغ شد. چهار روز پس از این، میرزا آقاخان نوری به سمت صدارت منصوب شد.

مرگ

امیرکبیر، دو روز پس از عزل به کاشان تبعید شد. اما با این وجود، مخالفان امیرکبیر در دربار، احتمال میدادند که امیرکبیر بار دیگر مورد عنایت شاه قرار گیرد و به قدرت بازگردد. بنابراین با کوشش فراوان توانستند حکم قتل وی را از ناصرالدینشاه بگیرند. سرانجام امیرکبیر در ۲۰ دی ۱۲۳۰ در حمام فین کاشان به قتل رسید. جسد امیرکبیر ابتدا در کاشان دفن شد ولی چند ماه بعد با تلاش عزتالدوله، همسرش، به کربلا منتقل شد. [۱۰]

مهمترین اقدامات امیرکبیر



تأسیس مدرسه دارالفنون: مدرسه دارالفنون در زمان صدارت امیرکبیر، در هفت شعبه تأسیس شد و اولین مدرسه جدید ایران بود. شاهزادههای قاجار نخستین دانشجویان دارالفنون بودند. در دارالفنون اصول علمی جدید و دانشهای مهندسی، پزشکی و فنون به جوانان آموزش داده میشد و بسیاری از معلمهاب آن از اروپا و به ویژه از کشورهایی چون اتریش، اسپانیا، ایتالیا و فرانسه به کار گرفته شده بودند. پس از برکناری امیرکبیر، با وجود مخالفتهای میرزا آقاخان نوری، مدرسه کار خود را ادامه داد



انتشار روزنامه وقایع اتفاقیه: اولین شماره روزنامه وقایع اتفاقیه در سال سوم سلطنت ناصرالدینشاه قاجار در ۱۸ بهمن ۱۲۲۹ خورشیدی (برابر با ۷ فوریه ۱۸۵۱ میلادی) و به کوشش امیرکبیر منتشر شد. به دستور امیرکبیر اشتراک این روزنامه برای هر یک از افرادی که از دستگاه دولتی بیش از ۲۰۰ تومان حقوق میگرفتند اجباری بود. در این روزنامه، اخبار داخلی شامل خبرهای مربوط به دربار، عزل و نصبها، اعطای مقامها، نشانها و امتیازات چاپ میشد. در برخی شمارهها نیز اخبار رویدادهای شهرهای ایران به چاپ میرسید. در بخش اخبار خارجی، اخبار مربوط به کشورهای اروپایی به چاپ میرسید. همچنین این روزنامه دارای صفحه حوادث نیز بود.



رسیدگی به وضع مالیه: امیرکبیر در دوران صدراعظمی خود با رشوه خواری به مبارزه خاست. او دستور داد دریافتیهای بیحساب و قطع مواجب بیجهتی که از دستگاههای دولتی میگرفتند؛ قطع شود. وی حقوق شاه را کاهش داد و ماهانه به دوهزار تومان رسانید و قرار گذاشت که هر ماه به او کارسازی کنند. وی مواجب بیحسابی که حاج میرزا آقاسی برقرار کرده بود، قطع کرد. وی سروسامانی به قوانین مالیاتی داد و صورت عواید و مخارج آن را تعدیل کرد. تیولدارانی که حق دیوان را نمیدادند، امیر تیول آنها را ضبط کرد

او همچنین برای ماموران دولتی حقوق ثابت تعیین کرد.


اصلاحات اجتماعی: امیرکبیر، دستور داد که رسم قمهکشی و لوطیبازی از شهرها و راهها برداشته شود. وی حمل اسلحه سرد و گرم را ممنوع کرد. وی قاعده بستنشینی را لغو کرد. این کار امیرکبیر، مخالفت بسیاری از روحانیون را برانگیخت.



سر و سامان دادن به ارتش: امیرکبیر، مشق و دروس ارتشیان و تسلیحات آنها و برکشیدن صاحبمنصبان بیطرف و نهادن شغل و سمت در مقابل افراد و حذف مشاغل بیفایده در نظام سازمانی را پایهگذاری کرد. رسم بخشیدن مناصب بیشغل را برانداخت و معیار ترفیع صاحبمنصبان، شایستگی ایشان گشت . مهماتسازی در زمان او رشد کرد و توپریزی و باروتسازی تبریز دوباره رونق گرفت. وضع لباس ارتش مرتب و منظم شد. به دستور وی لباس سربازان از پارچه ایرانی بود.



اصلاح سیاست خارجی: امیرکبیر، دستگاه وزارت امور خارجه را توسعه داد. تأسیس سفارتخانههای دائمی در لندن و سنپترزبورگ، ایجاد کنسولگری در بمبئی، عثمانی و قفقاز؛ تربیت کادر برای وزارت امور خارجه و تنظیم دفتر اسناد سیاسی از کارهای اوست.



اصلاحات مذهبی: امیرکبیر، در پی منع قمهزنی و اصلاح امور روضهخوانی برآمد. وی نسبت به علمای مذهبی با احترام خاصی برخورد میکرد، با این حال میرزا ابوالقاسم امام جمعه تهران، از جمله روحانیونی بود که به شدت به مخالفت با امیرکبیر برخاست و بسیاری از روحانیون دیگر نیز به همراهی با او برخاستند.



حذف القاب و عناوین: امیرکبیر، القاب و عناوین فرمایشی را موجب زیانهای اجتماعی میدانست و در نامیدن دیگران به گفتن واژه "جناب" اکتفا میکرد، حتی نسبت به مقام صدارت.



فرمان قتل سیدعلی محمد باب: امیرکبیر، دستور داد که باب که در قلعه چهریق آذربایجان زندانی بود؛ در تبریز تیرباران شد.



فرمان قتل سالار پسر آصفالدوله: سالار والی خراسان که طرفدار تجزیهطلبی و جدایی خاک خراسان از ایران بود، در زمان ناصرالدینشاه شورش کرد. امیرکبیر، سپاهیانی را به خراسان فرستاد. سرانجام، امیر دستور داد که سالار و همراهانش کشته شوند.



آوردن سیدصالح عرب به ایران: آقاسیدصالح در کربلا با فرستادگان امپراتوری عثمانی روبهرو گردید. وی شش روز با عثمانی جنگید تا این که دستگیر شد و سلطان عثمانی به دستگیر کردن وی فرمان داد. امیرکبیر تلاش کرد تا سید را به تهران برگرداند.


امیرکبیر پس از مرگ


فیلم امیرکبیر



در فیلم ناصرالدین شاه آکتور سینما، داریوش ارجمند در نقش امیرکبیر بازی کرد.
در پی در پی تلویزیونی امیرکبیر، سعید نیکپور در نقش امیرکبیر بازی کرد.
درمجموعهٔ تلویزیونی "سلطان صاحبقران" -کار علی حاتمی- ناصر ملک مطیعی نقش امیر کبیر را بازی کرد.


گفتارها در مورد امیرکبیر

اکبر هاشمی رفسنجانی در مورد اقدامات او نوشته است:
« اقدام های آن مرد بزرگ، همواره بر آتش حسد رقیبان و دشمنی بیگانگان، که او را مانع دستیابی به اهداف استعماری خود میدانستند، می افزود. » ناظمالاسلام کرمانی هم در مورد او مینویسد:
« امیرکبیر، یکی از کسانی بود که سبب شد مردم ایران در راه تمدن قدم گذارند. »

[sorna]

سپهسالار

میرزا حسینخان سپهسالار صدراعظم اصلاحطلب دورهٔ ناصری است. او به مدت کمتر از ۲ سال، صدراعظم ناصرالدین شاه بود.

چگونگی نخست وزیری سپهسالار

او در سال ۱۲۸۹ هجری به دستور شاه نخست وزیر شد.او بسیار کوشید تا کشور و دولت را به پیشرفت برساند.او کارش را با برپایی نُه وزارتخانه آغاز کرد.او برای نخستین بار کوشید تا راه آهن را در ایران برپا سازد.او همچنین از شاه خواست تا به سفر اروپا برود تا شاید پیشرفت آن سرزمین شاه ایران را هم به جنبش وادارد.

سپهسالار پس از نخست وزیری

پس از برکناری او چندی فرمانروای گیلان بود.چندی پس از آن هم وزیر خارجه شد. باز هم بسیار کوشید تا شاه را به اندیشه پیشرفت بیاندازد ولی ناکام ماند.سرانجام او را به فرمانروایی خراسان فرستادند و او به سال ۱۲۹۸هجری درگذشت.

[sorna]

مستوفی الممالک


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c7/Mostowfi.jpg

میرزا حسن مستوفیالممالک (۱۳ مهر (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%25B1%25DB%25B3_%25D9%2585%25D9%2587% 25D8%25B1) ۱۲۵۴ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%25B1%25DB%25B2%25DB%25B5%25DB%25B4) برابر ۵ رمضان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%25B5_%25D8%25B1%25D9%2585%25D8%25B6% 25D8%25A7%25D9%2586) ۱۲۹۲ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25DB%25B1%25DB%25B2%25DB %25B9%25DB%25B1_%2528%25D9%2582%25D9%2585%25D8%25B 1%25DB%258C%2529%26action%3Dedit%26redlink%3D1) ه.ق.[۱] (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%2 5D8%25A7_%25D8%25AD%25D8%25B3%25D9%2586_%25D9%2585 %25D8%25B3%25D8%25AA%25D9%2588%25D9%2581%25DB%258C %25E2%2580%258C%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2585%25D9 %2585%25D8%25A7%25D9%2584%25DA%25A9%23cite_note-0) آشتیان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A2%25D8%25B4%25D8%25AA%25DB%258C%2 5D8%25A7%25D9%2586) - ۶ شهریور (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%25B6_%25D8%25B4%25D9%2587%25D8%25B1% 25DB%258C%25D9%2588%25D8%25B1) ۱۳۱۱ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%25B1%25DB%25B3%25DB%25B1%25DB%25B1) تهران (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D9%2587%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D9%2586))، معروف به «آقا»، سیاستمرد ایرانی و چند دوره نخستوزیر ایران در دورهٔ قاجار (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2582%25D8%25A7%25D8%25AC%25D8%25A7%2 5D8%25B1) و دورهٔ رضاشاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B1%25D8%25B6%25D8%25A7%25D8%25B4%2 5D8%25A7%25D9%2587) بود.
زندگی

میرزا حسن فرزند میرزا یوسف مستوفیالممالک (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%2 5D8%25A7_%25DB%258C%25D9%2588%25D8%25B3%25D9%2581_ %25D9%2585%25D8%25B3%25D8%25AA%25D9%2588%25D9%2581 %25DB%258C%25E2%2580%258C%25D8%25A7%25D9%2584%25D9 %2585%25D9%2585%25D8%25A7%25D9%2584%25DA%25A9) بود و تحصیلاتش در خانه و توسط معلم خصوصی انجام شد. در ده سالگی پس از درگذشت پدرش منصب و لقب (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2584%25D9%2582%25D8%25A8) مستوفیالممالک (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25B3%25D8%25AA%25D9%2588%2 5D9%2581%25DB%258C) به او رسید. بنا به سنت شاهان قاجار او را «آقا» میخواندند.
او در سال ۱۳۱۸ هجری قمری (۱۲۸۰ شمسی) به اروپا رفت و بیش از هفت سال در پاریس اقامت داشت.
در سال ۱۲۸۶ شمسی به دعوت میرزا علی اصغر خان امین السلطان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%2 5D8%25A7_%25D8%25B9%25D9%2584%25DB%258C_%25D8%25A7 %25D8%25B5%25D8%25BA%25D8%25B1_%25D8%25AE%25D8%25A 7%25D9%2586_%25D8%25A7%25D9%2585%25DB%258C%25D9%25 86_%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2584%25D8%2 5B7%25D8%25A7%25D9%2586) به تهران بازگشت و به وزارت جنگ منصوب شد. پس از قتل اتابک در چند کابینه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DA%25A9%25D8%25A7%25D8%25A8%25DB%258C%2 5D9%2586%25D9%2587) دیگر نیز همین سمت را داشت. پانزده روز پیش از به توپ بستن مجلس شورای ملی از وزارت جنگ استعفا داد. مدتی مجددا وزیر جنگ و مدتی وزیر دربار بود. سپس در سال ۱۲۸۸ در نخستین کابینه محمد ولیخان تنکابنی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF_% 25D9%2588%25D9%2584%25DB%258C%25D8%25AE%25D8%25A7% 25D9%2586_%25D8%25AA%25D9%2586%25DA%25A9%25D8%25A7 %25D8%25A8%25D9%2586%25DB%258C) به وزارت مالیه منصوب شد.
مستوفیالممالک نخستین بار در مردادماه سال ۱۲۸۹ شمسی رئیس الوزرای ایران شد و تا دیماه همین سال سه کابینه تشکیل داد.
پنجمین و آخرین دوره نخستوزیری او در دوران قاجاریه، از ۲۵ بهمن ماه سال ۱۳۰۱، در حدود دو سال بعد از کودتای ۱۲۹۹ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DA%25A9%25D9%2588%25D8%25AF%25D8%25AA%2 5D8%25A7%25DB%258C_%25DB%25B1%25DB%25B2%25DB%25B9% 25DB%25B9) آغاز شد. رضا خان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B1%25D8%25B6%25D8%25A7_%25D8%25AE% 25D8%25A7%25D9%2586) که در کابینههای بعد از کودتا وزیر جنگ بود در دولت مستوفیالممالک نیز همین سمت را داشت. با قدرت یافتن رضا خان که خود داوطلب مقام نخست وزیری بود مستوفیالممالک در خردادماه سال ۱۳۰۲ استیضاح مدرس (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AF%25D8%25B1%25D8%25B3) را از وزیر خارجه (محمدعلی فروغی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF%2 5D8%25B9%25D9%2584%25DB%258C_%25D9%2581%25D8%25B1% 25D9%2588%25D8%25BA%25DB%258C)) بهانه کرد و استعفا داد. بخشی از سخنرانی او در پاسخ مدرس مشهور است:
...میدانم فترت در پیش است و ایام فترت دوره بره کشی است و داوطلب صدارت زیاد. آقایان میدانند معده ضعیف من تحمل خوردن گوشت ندارد. وانگهی در این ایام کسی باید سرکار بیاید که آجیل بگیرد و آجیل بدهد. من که آجیل گیر نیستم ناچار به کسی آجیل نمیدهم...
مستوفی پس از آن در انتخابات مجلس ششم نماینده مجلس شد ولی با شروع جریان تغییر سلطنت قاجار (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25AA%25D8%25BA%25DB %258C%25DB%258C%25D8%25B1_%25D8%25B3%25D9%2584%25D 8%25B7%25D9%2586%25D8%25AA_%25D9%2582%25D8%25A7%25 D8%25AC%25D8%25A7%25D8%25B1%26action%3Dedit%26redl ink%3D1) در مجلس حاضر نمیشد. رضا شاه کمی بعد از تاجگذاری در اردیبهشت سال ۱۳۰۵ مستوفیالممالک را به نخست وزیری انتخاب کرد. مستوفیالممالک روز ۲۲ خرداد ۱۳۰۵اعضای کابینه خود را به رضا شاه معرفی کرد.
ششمین و آخرین دوره نخست وزیری مستوفیالممالک قریب یک سال به طول انجامید. ایجاد تشکیلات نوین دادگستری، الغاء کاپیتولاسیون (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DA%25A9%25D8%25A7%25D9%25BE%25DB%258C%2 5D8%25AA%25D9%2588%25D9%2584%25D8%25A7%25D8%25B3%2 5DB%258C%25D9%2588%25D9%2586) و مقدمات احداث راه آهن سرتاسری ایران (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2587_%25D8%25A2% 25D9%2587%25D9%2586_%25D8%25B3%25D8%25B1%25D8%25AA %25D8%25A7%25D8%25B3%25D8%25B1%25DB%258C_%25D8%25A 7%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2586) در دوران زمامداری او انجام گرفت.
مستوفی در ۶ شهریور (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%25B6_%25D8%25B4%25D9%2587%25D8%25B1% 25DB%258C%25D9%2588%25D8%25B1) ۱۳۱۱ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%25B1%25DB%25B3%25DB%25B1%25DB%25B1) خورشیدی درگذشت و در مقبره خانوادگی در ونک (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2588%25D9%2586%25DA%25A9) به خاک سپرده شد.

[sorna]

امین السلطان


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Atabak.jpg/250px-Atabak.jpg

میرزا علی اصغرخان امین السلطان، فرزند دوم آقا ابراهیم امینالسلطان، صدراعظم سه پادشاه قاجار، ناصرالدینشاه، مظفرالدینشاه و محمدعلیشاه بود. به ترتیب به القاب صاحبجمع، امینالسلطان، و اتابک اعظم ملقب بود.
در ۲۱ رجب ۱۳۲۵ هجری قمری در جریان جنبش مشروطه ایران به دست عباسآقا تبریزی کشته شد.

در هنگامه يورش سپاهيان روس به گرجستان، يكي از بزرگان گرجي شورها آفريد و پايمرديها كرد و در كنار عباس ميرزا نايبالسلطنه هرچه توانست كرد آخرالامر هم كه شهر سقوط كرد با همه تلخي تمام دارايي و اعتبار خود را گذاشت و ترك ديار كرد و به تبريز آمد. اين گرجي وطنخواه و دلير لاچينخان بود، جدّ امينالسلطان.

علياصغر امينالسلطان را دومين پسر از يازده فرزند آقا ابراهيم آبدار دانستهاند. آقا ابراهيم، آبدارخانه عباسميرزا نايبالسلطنه را اداره ميكرد و اين عنوان روي او ماند، حتي آن زمان كه در دربار ناصرالدينشاه ملقب به امينالسلطان شده بود و زماني كه لقبش به علياصغر خان رسيده بود برخي درباريان براي تحقير، واژة «آبدار» را پسوند نامشان ميكردند. آقا ابراهيم فرزند زالخان بود و شايد به همين سبب عدهاي در شناخت اين خانواده ره افسانه زدند و نسبتش را به رستم دستان رساندند. زالخان خواهر لاچينخان را به زني گرفته بود.

عباس ميرزا نايبالسلطنه به پاس پايمرديهاي لاچينخان، زير بال و پر فرزندانش را گرفت. اگر آقا ابراهيم از آبدارباشي به امينالسلطاني رسيد و يكي از دختران قاجار را به او دادند، به سبب شايستگيهاي وي نيز بود. در مرگ نايبالسلطنه، وقتي جواهرات قيمتي او را به پسر بزرگش محمدشاه داد، به عنوان امانتدار دربار شهرت يافت. اگر آقا ابراهيم كارش را با آبدارباشي دربار شروع كرده بود، علياصغر در پانزده سالگي پيشخدمت مخصوص دربار ناصرالدينشاه بود، در بيست و دو سالگي امينالملك شد و پس از مرگ آقا ابراهيم لقب امينالسلطاني را به ارث برد و در زمان مظفرالدينشاه ملقب به «اتابك اعظم» شد. آنچه از خصيصه اين خاندان اصلاً در علياصغر امينالسلطان ديده نميشد خساست بود. گشادهدستي او آشنا و بيگانه نميشناخت.

دوران او را ميتوان دوران قراردادها ناميد. او برخلاف ميرزا آقاخان نوري و سپهسالار به يكي از دو قدرت دلبسته نبود، به اقتضاي وقت با هر كدام سري داشت. و اگرچه دوست داشت در بازي شطرنج چيرهدستش بدانند، اغلب برنده ديگري بود، مگر زماني كه حريف به مصلحت تظاهر به باختن ميكرد. اولين امتياز او در سفارت انگليس رقم خورد؛ امتياز كشتيراني و پس از آن امتياز تأسيس بانك شاهي. و براي خاموش كردن روسها اين بار امتياز شيلات بحر خزر به آنان داده شد. امينالسلطان بهزعم خود حريفان را راضي ميكرد اما هر دم از كام شير به دهان اژدها ميرفت. اين همه ظاهراً براي خشنودي شاه بود. ميرزا حسينخان سپهسالار و ابراهيم امينالسلطان، سفر اول و دوم ناصرالدينشاه را اداره كرده بودند. به مدد اين امتيازات قرار بود سفر سوم باشكوهتر باشد.

در اين سفر ششماهه روسها امتياز تأسيس يك بانك را از امينالسلطان گرفتند. امتياز تنباكو به كمپاني انگليسي رژي داده شد و در همين سفر بود كه ميرزا ملكمخان امتياز لاتاري را گرفت و به يك اروپايي فروخت. سرخوشي ناصرالدينشاه از گشت و گذار در فرنگ مانع از درك آن شد، كه اين قراردادها خاصه «لاتاري» كه نوعي قمار بود با فرهنگ مردم مسلمان سازگار نيست و روحانيان را برميشوراند. « دربار به جاي آنكه در اطفاي نايره همتي كند آتش را در پنبه پنهان و خرابي پنهان را به پيرايش ايوان كفايت ميكرد». امينالسلطان را در اين سفر وقت خوش بود و بخت سركش. او كه جدش حاضر نشد گرجستان را در اشغال روسيه ببيند، ايران را گرو گذاشت و از گشادهدستي كه داشت پيشكشي قراردادها را هم به شاه داد. حاتم طائي دربار كه از كيسه مردم به خليفه ميبخشيد، سرچشمه مخالفتها را مكر و دستان نزديكان ميدانست. پسران شاه؛ مظفرالدين ميرزا، مسعود ميرزا ظلالسلطان و كامران ميرزا نايبالسلطنه همه از او بزرگتر بودند و پر بيراه نبود كه به او حسادت ورزند اما ظن امينالسلطان بيشتر به كامران ميرزا ميرفت.

وقتي فتواي ميرزاي شيرازي رسيد و كامران ميرزا از بيم جان گريخت آن زمان شاه و امينالسلطان دانستند كه ماجرا از كجا آب ميخورد. « خفتگان دلمرده و افسردگان آزرده را چشم و گوشي باز شد و از توده خاكستر آتشي برخاست». تشت رسوايي شاه و امينالسلطان روي دايره بود.

با لغو امتياز لاتاري ميرزا ملكم دشمن خوني شاه شد. و پس از آن به نام قانون در پي ناني بود كه از چنگش به در آمده بود. در اروپا ماند و «داغهايي كه در كانون سينه داشت به اوراق قانون مرهم ميكرد». لغو امتياز تنباكو و لاتاري دوستان گرمابه و گلستان را دشمنان خوني كرد. حتي ميانه شاه و امينالسلطان هم شكرآب شد تا چند سال بعد كه تير ميرزا رضا قلب شاه را نشانه گرفت و آرزوي جشن پنجاهمين سال سلطنت را به خاك برد.

پيش از آن كسي فرياد ميرزا رضا را از ظلم كامران ميرزا نميشنيد. «زن رفته، طفل مرده، وظيفه را ديگري برده، خانه خراب، اندوخته برانداخته، حاصل عمر هبا شده، آنها كه هميشه به او رعايت و اعانت داشتند از ديدار او نفرت و كراهت ميكردند. تنها حاجي محمدحسن امينالضرب نظر به ارادت سيد جمالالدين رضا را از خود راضي و معاش او را عايد ميداشت». مايه چنان فسادي سلطنتكش شد.

بيم آن بود كه كار از دست برود. امينالسلطان جسد ناصرالدينشاه را به درايتي براي پنهان كردن قتل شاه به كاخ برليان برد تا بعد به خاك بسپارد، عجالتاً مقدمات جلوس مظفرالدين ميرزا را فراهم كرد. مظفرالدين ميرزا و ابوابجمعياش براي آمدن از تبريز به پايتخت هزينه سفر نداشتند. امين السلطان آمدنشان را كارسازي كرد. با آمدن مظفرالدينشاه امينالسلطان صدراعظم شد اما آن اقتدار گذشته را نداشت، تا يك سال بعد عزل شد و بيسر و صدا به قم رفت. عليخان امينالدوله كه ميانهاي با امينالسلطان نداشت بر مصدر امور قرار گرفت، چندي گذشت نتوانست اوضاع را سر و سامان دهد وامي هم نگرفت. شاه در سر هواي سفر فرنگ داشت امينالسلطان را از تبعيد قم فرا خواند.

امينالسلطان با قرضة 5/2 ميليون ليرهاي آماده بود به آرزوي شاه جامه عمل بپوشاند و وي را به فرنگ ببرد. بهرة اين قرضه پنج درصد بود. همچنين تمام گمركات (بجز گمركات جنوب) براي 75 سال در گرو روسها بود، با عنوان «اعتبار براي آباداني كشور». مظفرالدينشاه به پاس خدمات امينالسلطان وي را مباهي و مفختر به لقب «اتابك اعظم» كرد. هنوز يكسالي از سفر فرنگ نگذشته بود كه باز خزانه خالي شد. در آن نوبت، قرارداد نفت موسوم به دارسي عملاً به انگلستان واگذار شد. قراردادي كه قرار بود يك قرن سرنوشت ايران را رقم بزند. با آنكه از اين قرارداد پول هنگفتي نصيب دربار شده بود شاه براي سفري ديگر بيقراري ميكرد.

امينالسلطان در پي آن بود كه امتياز راهآهن جلفا به قزوين را به روسها بسپارد و عملاً فاتحهخوان استقلال ايران شود. مخالفتها در گرفت و چند حكم تكفير امينالسلطان درنجف صادر شد. فرمانفرما و عينالدوله، دو داماد شاه، وقت را غنيمت دانستند و بر ضد او دست به كار شدند.

قرضه دوم كه دويست هزار ليره بود صرف به كام شد و شاه براي سفر سوم دلتنگي ميكرد. اتابك صلاح را بر قرار نديد. قصد سفر كرد، سفر حج. شاه با استعفا و سفر او موافقت كرد.

سفر از خاك روسيه آغاز شد، از آنجا به چين و ژاپن و امريكا و چندي بعد به اروپا عزيمت كرد، سپس راهي مصر شد، از كانال سوئز به جده رسيد و سرانجام به مكه. پس از انجام مناسك حج به مدينه عزيمت كرد سپس راهي شام شد و دمشق؛ و از راه بعلبك و بيروت به بيتالمقدس رسيد. چندي بعد به مصر رفت و به يونان و اسلامبول. اين زماني بود كه عينالدوله درگير حوادث مشروطه بود. اتابك از شامات به جنوب آفريقا، تونس، مراكش و سپس فرانسه رسيد يكسالي هم در پاريس ماند و سرانجام از سوئيس سر درآورد و در آنجا فراماسون شد.

فرمان مشروطيت صادر شد و مظفرالدينشاه درگذشت. اين بار نوه اميركبير شاه شد. محمدعليشاه از همان ابتدا اتابك را فرا خوانده بود. جمعي از مشروطهخواهان كه در رأس آنها تقيزاده و حيدر عمواوغلي بودند آمدن امينالسلطان را نميخواستند. تقيزاده در جلسات مجلس گفته بود « امينالسلطان لقب او نيست بلكه بايد گفت خائنالسلطان». با همه اينها امينالسلطان بر مصدر امور قرار گرفت. سالارالدولة سر به شورش برداشته را به اشارهاي آرام كرد. فرمانفرما را براي جلوگيري از ***** عثماني به مرز اروميه فرستاد. محتشمالسلطنه را براي رايزني به استانبول روانه كرد. در اين بين سيد عبدالله بهبهاني به كمكش آمده بود. كارها مثل اينكه داشت بسامان ميشد. در پنجاه سالگي آن قدر پختگي داشت كه ميانه كار را بگيرد؛ دستخطي از شاه گرفت مبني بر اعلام وفاداري به قانون. دستخط در مجلس خوانده شد. هنگام بازگشت از مجلس، اتابك و سيد عبدالله به صحن مجلس رسيده بودند كه خاكستري به هوا برخاست؛ تير از شست و كار از دست رفت.
اتابک به تير عباس آقا صراف تبريزي وابسته به جناح تندرو مشروطه بر زمين افتاد. او اولين نخست وزيري بود که خونش ميدان بهارستان را رنگين کرد. با قتل او کارها بسامان نشد و به سبب بحرانهاي فزاينده، استبداد سخت تر شد و شکل پيچيده تري يافت.

[sorna]

عین الدوله



http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/24/Ein-oddole.jpg http://fa.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png
عینالدوله


شاهزاده عبدالمجید میرزا معروف به عینالدوله، صدراعظم دورهٔ مظفرالدینشاه و از مخالفان سرسخت مشروطیت ایران.
او پسر احمدمیرزا نوهٔ فتحعلیشاه بود و در سال ۱۲۲۵ خورشیدی در شهر تهران زاده شد. ناصرالدینشاه او را به تبریز نزد ولیعهدش مظفرالدین میرزا فرستاد و عبدالمجیدمیرزا در آنجا مورد توجه واقع شد تا اینکه ولیعهد دختر خود انیسالدوله را به عقد او درآورد و بعد پیشکار ولیعهد شد. در ۱۳۱۰ هجری قمری به او لقب عینالدوله دادند.
پس از کشته شدن ناصرالدینشاه و پادشاهی مظفرالدینشاه، عینالدوله حاکم تهران و سپس وزیر داخله شد. در ۱۲۸۲ خورشیدی صدراعظم شد.
با اعتراض علما و تجار که از روش استبدادی او به تنگ آمده بودند در سال ۱۲۸۴ معزول شد و میرزا نصراللهخان مشیرالدوله به جای او صدراعظم شد. وی پس از آن مدتی در خراسان در املاک خود اقامت کرد.
پس از مرگ مظفرالدینشاه و در جریان جنبش مشروطه محمدعلی شاه او را برای سرکوبی قیام تبریز مامور کرد ولی موفقیتی نیافت.
پس از فتح تهران خود را به مجاهدین تسلیم کرد و به همین دلیل به او آزاری نرساندند.
عینالدول در دورهٔ پادشاهی احمدشاه دوبار در سالهای ۱۲۹۴ و ۱۲۹۶ برای مدت کوتاهی رئیسالوزرا شد.
او در ۱۳۰۶ هجری خورشیدی در شهر تهران درگذشت.

[sorna]

مشیرالدوله


میرزا نصرالله خان نائینی (زاده – درگذشته جمعه ۴ شعبان ۱۳۲۵، ۱۴ سپتامبر ۱۹۰۷) ملقب به مصباحالملک در ۱۲۹۹، مشیرالملک در ۱۳۰۸ و مشیرالدوله در ۱۳۱۷، سیاستمدار ایرانی از اواخر دوران ناصری تا اوایل سلطنت محمدعلی شاه بود. فرمان مشروطیت در دوران صدراعظمی او (۱۴ مرداد ۱۲۸۵ شمسی) به امضای مظفرالدین شاه رسید و تاج پادشاهی را پس از فوت مظفرالدین او بر سر محمد علی گذارد.
مشیرالدوله از ۱۳۱۲ وزیر لشکر شد و در ربیعالثانی ۱۳۱۷ با فوت وزیر خارجه محسن خان مشیرالدوله، وزارت خارجه و لقب مشیرالدوله را به او سپردند[۱] -[۲]. او در زمان انقلاب مشروطه نقش میانجی را بر عهده گرفته بود و با عزل عینالدوله از نخست وزیری در ۷ جمادیالثانی و انتخاب او در ۱۰ جمادیالثانی ۱۳۲۴ به صدراعظمی، تحصن مشروطهخواهان در سفارت انگلستان پایان گرفت.
مرگ مشیرالدوله دو هفته پس از ترور اتابک به طور مشکوکی روی داد و جسد او در امامزاده صالح تجریش به خاک سپرده شد.




۱ خانواده
۲ نخست وزیری
۳ مرگ
۴ پانویسها
۵ منبع


خانواده

نصرالله خان پسر محمد پسر ابوطالب پسر محمد پسر میرعبدالوهاب از عرفای نائین بود و در ابتدای جوانی راهی تهران شد. مدتی با کتابت (نسخه نویسی) گذران زندگی کرده و بعد در اداره آصفالدوله نوکری پیدا کرده با ماهی دو-سه تومان خدمت میکرد. با انتخاب میرزا سعید خان مؤتمن الملک به وزارت خارجه وارد این وزارتخانه شده و پس از مدتی همراه ابراهیم خان نایبالوزاره که به کارگذاری امور خارجه آذربایجان مأمور بود و برای منشیگری او به تبریز میرود.
نصرالله در آنجا با دختر میرزا تقی آجودان کارگذاری ازدواج میکند. پس از فوت نایب الوزاره به تهران آمده و در وزارت لشگر سمت محاسب و سررشتهداری داشته و به قدری مورد توجه اتابک قرار گرفته که وزارت لشکر را به او میدهد.[۳]

نخست وزیری

نخستین اقدام میرزا نصرالله پس از انتخاب به سروزیری آزادی زندانیان سیاسی بود. چند روز بعد فرمان مشروطیت را از مظفرالدینشاه گرفت و از علما درخواست کرد تا به تهران بازگردند و با اعلامیهها و لوایحی مردم را به تشکیل مجلس و انجام انتخابات و رعایت اصول دمکراسی امیدوار کرد انقلاب ایران او در ۱۸ شعبان ۱۳۲۴ در باغ گلستان اولین دولت قانونی خود را تشکیل داد و پس از مرگ مظفرالدین شاه در پائیز آن سال تاج پادشاهی را در ۵ ذیحجه ۱۳۲۴ بر سر محمدعلی میرزا نهاد.
او در محرم ۱۳۲۵ (۱۷ مارس ۱۹۰۷) احتمالا به دلیل ناتوانی در جلوگیری از خودسری پادشاه و تصمیم او در برانداختن مجلس، استعفا کرد [۴]. کابینه جدید چهار روز بعد بدون رئیس الوزرا تشکیل شد تا اینکه علیاصغرخان اتابک (امینالسلطان) که در آن هنگام در سوئیس بود پس از ملاقات با سران روسیه در ۲۷ ربیعالاول وارد ایران شد.
مخبرالسلطنه هدایت نوشته است که «اتابک برای تشکیل کابینه مرا نزد نصرالله خان مشیرالسلطنه فرستاد که وزارت خارجه قبول کند، رفتم، درویشی نکرد.»

مرگ

مرگ مشیرالدوله به طور ناگهانی و بدون داشتن بیماری در ۱۴ سپتامبر ۱۹۰۷ در رستمآباد شمیران واقع شد. مرگ او دو هفته پس از ترور اتابک توسط عباس آقا تبریزی در روز امضای قرارداد ۱۹۰۷ و چهار روز پس از انتخاب احتشامالسلطنه به ریاست مجلس و در شرایطی بود که او نامزد نخست وزیری بود و از همکاری با سعدالدوله که از ریاست مجلس استعفا کرده بود، سر باز زده بود. در همان روز نیز سعدالدوله وزیر خارجه شد.
بسیاری از جمله ادوارد براون و ناظمالاسلام کرمانی مرگ او را نیز نظیر نخست وزیران پیشین قاجاریه؛ امیرکبیر، قائم مقام فراهانی و حاج ابراهیم کلانتر به پادشاه نسبت میدهند و آن را ناشی از روی ناخوشی میدانند که او از ابتدا به سلطنت محمدعلی میرزا نشان میداد[۵]، [۶].
گفته میشود در آن روز علاءالدوله در رستمآباد مهمان بوده و با هم ناهار خوردند، بعد او به اندرون رفته، به فاصله کمی حالش بهم خورده، یکساعت از شب رفته در میگذرد. [۷]
خبرمرگ او ساعاتی بعد به مجلس شورای ملی نیز رسید و ابوالحسن خان خواستار تحقیق مجلس در مورد علت مرگ او شد؛
در جلسه بعداز ظهر محققالدوله گفت: در جواب تلفون مجلس، جناب مؤتمنالملک خیلی اظهار تشکر و امتنان نموده گفتند دیروز مبتلا به مرض قولنج شده، بعد از آن سکته رو داد، دکتر انگلیسی آوردیم که تشخیص دهد چه بوده.

[sorna]

حسن پیرنیا

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/Hassan_Pirnia.jpg/250px-Hassan_Pirnia.jpg

حسن پیرنیا (ملقب به مشیرالملک و بعد مشیرالدوله) (زاده ۱۲۵۱ در تبریز - درگذشته ۲۹ آبان ۱۳۱۴ در تهران) سیاستمدار، تاریخدان و حقوقدان اهل ایران و چهار دوره نخستوزیر ایران در دوران حکومت احمد شاه بود.






۱ زندگی
۲ نخستوزیری
۳ تالیفات
۴ خانه
۵ جستارهای وابسته
۶ پانویسها
۷ منابع دیگر


زندگی

میرزا حسن خان، پسر بزرگ میرزا نصراللهخان مشیرالدوله نائینی، که بعدها نام خانوادگی پیرنیا را برای خود انتخاب کرد، در سال ۱۲۵۱ ه ش (۱۲۹۱ (قمری)) در تبریز به دنیا آمد.
پس از انجام تحصیلات مقدماتی و آموختن زبان و ادبیات فارسی و عربی و دروس معمول زمان خود در تهران، به تشویق میرزا علی اصغر خان امین السلطان، برای ادامه تحصیل به روسیه رفت و دوره «مدرسه نظام» و «مدرسه حقوق» آن کشور را گذراند.

پیرنیا، زمانی که پدرش وزیر امور خارجه شد، به ایران بازگشت و در سفر اول مظفرالدین شاه به اروپا، به عنوان مترجم و منشی امینالسلطان ، جزء همراهان شاه بود.

پیرنیا، در سال ۱۲۸۱، به وزیر مختاری روسیه انتخاب شد. در بیست و هشت سالگی، با دختر میرزا احمد خان علاءالدوله (از اعضای درجه اول دربار مظفر الدین شاه) ازدواج کرد.
پیرنیا پس از قتل اتابک اعظم، در کابینه مشیر السلطنه به وزارت عدلیه رسید. او ابتدا مشیرالملک لقب داشت و بعد از فوت پدر در ۱۳۲۵ (قمری) ملقب به مشیرالدوله شد.
در زمان مشروطه نظامنامه مجلس یا قانون اساسی مشروطه را تدوین کرد. وی بعداز فتح تهران و تشکیل دولت جدید، مجدداً به وزارت عدلیه انتخاب شد و از آن پس در کابینههای متوالی، بارها وزیر شد.



نخستوزیری

حسن پیرنیا، در سال ۱۲۹۳، به نخست وزیری رسید و بعدها نیز چند دوره به این سمت انتخاب شد. اتفاقاتی نظیر قیام شیخ محمد خیابانی و حوادث آذربایجان و ابتدای نهضت جنگل و ظهور رضا خان پهلوی، برای به دست گیری قدرت، از جمله رویدادهای نوبتهای دیگر نخست وزیری اوست.
حسن پیرنیا، در دورههای دوم و سوم و چهارم و پنجم و ششم، نماینده مردم تهران در مجلس شورای ملی بود. چهار بار نخستوزیر و بیست و چهار بار به مقام وزارت رسید.
تالیفات

وی در ده سال آخر عمرش اغلب به کارهای فرهنگی و علمی اشتغال داشت و آثار با ارزشی همچون مجموعه سه جلدی تاریخ ایران باستان و داستانهای ایران قدیم و حقوق بین الملل را نوشت.
کتاب تاریخ ایران باستان (در سه جلد) نخستین کتابی است که به شیوه علمی و بر اساس مستندات و کشفیات باستانشناسی در باره گذشته تاریخی ایران نگاشته شد و هنوز هم مورد توجه است.
مشیرالدوله در زمینه امور قضایی کشور، پس از مشروطیت، نقش مهمی داشت و بسیاری از قوانین را تهیه کرد. همچنین وی سازمان دادگستری را پی ریزی کرد و، علاوه بر تشکیل دیوان کشور و دادسراها، دو قانون اصول محاکمات حقوقی و اصول محاکمات جزایی را به تصویب رساند.



خانه


منزل مسکونی حسن پیرنیا در خیابان منوچهری تهران (بین خیابان لالهزار و میدان فردوسی) قرار دارد و امروزه به نام عمارت مشیرالدوله يا عمارت پیرنیا شناخته میشود و در سازمان میراث فرهنگی به عنوان اثر ملی ثبت شدهاست.

[sorna]

قوام السلطنه

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/76/Ahmad_ghavam.jpg


احمد قوام (۱۳۳۴-۱۲۵۲) , سیاستمدار دوران قاجار و پهلوی


۱ زندگینامه
۲ زندگینامهٔ سیاسی
۳ ملاقات قوام با استالین، و سیاست او
۴ پایان کار قوام السلطنه
۵ تبارنامه
۶ مشاغل
۷ خوشنویسی
۸ پانویس
۹ منابع
۱۰ پیوند به بیرون



زندگینامه

میرزا احمد خان قوام (ملقب به قوامالسلطنه)، فرزند میرزا ابراهیم معتمدالسلطنه، متولد ۱۲۵۲ ه.ش. (۱۲۹۰ ه.ق.)، وفات ۲۸ تیر ۱۳۳۴ در تهران، سیاستمدار ایرانیِ پایان دوران قاجار و روزگار پهلوی بود که پنج بار نخستوزیر شد (سه بار در پایان دوران قاجار و دو بار در زمان حکومت محمدرضاشاه پهلوی). او برادر کوچکتر وثوقالدوله بود.
قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان و غائلهٔ آذربایجان در دوران نخست وزیری قوام رخ داد. او در زمان قاجار لقب قوامالسلطنه یافت و محمدرضاشاه به او لقب حضرت اشرف را داد (که بعداً پس گرفت). القاب قدیمیتر او عبارتاند از منشی حضور (۱۳۱۵ ه.ق.)، دبیر حضور (حدود ۱۳۲۲ ه.ق.)، و وزیر حضور (۱۳۳۴ ه.ق.).
فرمان مشروطیت ایران که به امضای مظفرالدین شاه قاجار رسید به قلم قوام است.
آخرین نخستوزیری وی به سال ۱۳۳۱ بود، که به علت حوادث ۳۰ تیر ۱۳۳۱ پس از چهار روز عزل شد.



زندگینامهٔ سیاسی

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/4/42/%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85%DB%B1.jpg/200px-%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85%DB%B1.jpg http://fa.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png
احمد قوام در جوانی

[sorna]

قوام السلطنه در زمان ۶ پادشاه زیست ( ناصرالدین شاه ، مظفرالدین شاه ، محمدعلی شاه ، احمدشاه ، رضاشاه و محمدرضاشاه ) که به ۵ تن آنها خدمت کرد ( به غیر از ناصرالدینشاه) . قوام ۱۱ بار فرمان نخست وزیری گرفت ، دولت تشکیل میداد و به اراده خودش دولت را تغییر میداد که هر دوره آن جنجال های ویژه خود را در پی داشت .

۵ بار نخست وزیر شد و چند بار هم به استانداری و فرمانداری رسید. در حکومت خراسان با کلنل محمدتقی خان پسیان رئیس ژاندارمری خراسان درگیری پیدا کرد کلنل که در آغاز با او دوستی داشت به دستور سید ضیا طباطبایی عامل کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ خورشیدی در روز سیزدهم فروردین ۱۳۰۰ او را به اتفاق دوستان و آشنایانش بازداشت و تحت الحفظ به تهران فرستاد . نخست وزیری سیدضیا ۱۰۰ روز هم به طول نکشید و احمدشاه به دنبال عزل سیدضیا در روز چهارم خرداد ۱۳۰۰ خورشیدی در روز هشتم خرداد فرمان نخست وزیری قوام السلطنه را برایش به زندان او در عشرت آباد فرستاد و او از همانجا به مقر رئیس الوزرایی رسید اما دورههای نخست وزیری او این داستانها را داشت :


نخستین بار در هشتم خرداد ۱۳۰۰ خورشیدی فرمان ریاست وزرایی را دریافت کرد. او در ۲۹ دی ماه ۱۳۰۰ به خاطر آنکه برخی از وکلای مجلس به دکتر محمد مصدق وزیر مالیه دولت او که برای اصلاح وضع مالیه خواستار اختیارات بود سخت حمله کردند(به طوری که کار آنها باعث شد دکتر مصدق بعد از نطق خود بیهوش شود) بعد از ایراد نطق تندی در دفاع از وزیر مالیه خود و علیه نمایندگان مجلس از رئیس الوزرایی استعفا داد.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/0/02/%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%B1_%D9%82%D9%88%D8%A7% D9%85.jpg/200px-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%B1_%D9%82%D9%88%D8%A7% D9%85.jpg http://fa.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png
رونوشت تلگراف احمد قوام رئيسالوزرا به شجاعالملك حاكم باخزر و اعلام اعزام پنج هزار قزاق به خراسان جهت سركوبي كلنل پسيان با همكاري حكام خراسان، سالارخان بلوچ، سردار شجاع، سردار نصر




دومین بار که قوام السلطنه به نخست وزیری رسید در تاریخ ۲۶ خرداد ماه ۱۳۰۱ بود . این بار در داخل دولت با سردارسپه( وزیر جنگ ) درگیری داشت ( جنگ دو مرد قدرتمند ) و در مجلس با سوسیالیست ها به رهبری سلیمان میرزا اسکندری که طرفدار سردار سپه بودند . به این سبب در ۵ بهمن ۱۳۰۱ استعفا داد ، اما سردار سپه که قصد رسیدن به مقاماتی بالاتر از وزارت جنگ را داشت و در این راه قوام را مانع بزرگی بر سر مقاصد خود میدانست ، در سال ۱۳۰۲ به بهانه اینکه قصد شورش داشته ، به وزارت جنگ احضار شد و دستور توقیف او را داد . شاید اگر در حکومت مشیرالدوله پیرنیا هیات دولت تصویب نامهای در مورد آزادی قوام صادر نمیکرد و احمدشاه نیز شفاعت سردار سپه را نمینمود ، وزیر جنگ پر قدرت در همان جا به زندگی قوام خاتمه میداد . قوام در ۳۰ مهر ماه ۱۳۰۲ از زندان آزاد شد ، چند روز بعد از این قدرت نمایی سردار سپه به نخستین هدف بزرگ رسید و احمدشاه در تاریخ سوم آبان ۱۳۰۲ فرمان رئیس الوزرایی او را صادر کرد . در تمام دوران قدرت و سلطنت رضاشاه قوام به طور تبعید در املاک خود در لاهیجان به سر میبرد فقط گاهی برای شرکت در مراسم دستوری به تهران میآمد ( مانند شرکت در مراسم سفر ولیعهد به سوئیس در سال ۱۳۱۰ و شرکت در گشایش مجلس نهم در سال ۱۳۱۱ ) بعد از سوم شهریور ۱۳۲۰ و اشغال ایران به وسیلهٔ متفقین و استعفا و خروج رضاشاه از کشور بار دیگر وارد فعالیتهای سیاسی شد.



http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3b/AhmadGhavam2.jpg/200px-AhmadGhavam2.jpg http://fa.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png
احمد قوام سال ۱۳۳۴




سومین بار که احمد قوام نخست وزیر شد در تاریخ دهم مرداد ماه ۱۳۲۱ بعد از استعفای علی سهیلی بود . این بار حکومت او منجر به واقعه خونین ۱۷ آذر شد که عدهای به دلیل کمبود خرابی و گرانی نان دست به تظاهرات زدند که کار به غارت مغازهها و حمله به مجلس شورای ملی کشید. در آن زمان گفته میشد این عده به تحریک دربار و رجال درباری علیه قوام تظاهرات کردند و خواستار استعفای او از تخت نخست وزیری شدند . قوام تصمیم به مقاومت گرفت ، عدهای از رجال و مسببین حادثه را بازداشت کرد ، تمام مطبوعات کشور را توقیف نمود و به جای آن یک روزنامه به نام اخبار امروز منتشر ساخت . ولی سرانجام در پی مخالفت های فزاینده بعضی نمایندگان مجلس و مطبوعاتیها و مخالفت شاه با او در تاریخ ۲۴ بهمن ۱۳۲۱ استعفا داد و بار دیگر به لاهیجان رفت . این بار بعد از استعفا مطبوعات آنچنان مقالات تند و آنقدر کاریکاتورهای زننده و به حدی اشعار انتقاد آمیز علیه او چاپ کردند که پیش بینی میشد قوام السلطنه برای همیشه صحنه را ترک کند ، اما چنین نشد.



در تاریخ ششم بهمن ماه ۱۳۲۴ قوام السلطنه برای چهارمین بار به نخست وزیری رسید . نخست وزیری قوام در این دوره مصادف بود با خودداری اتحاد جماهیر شوروی در خارج کردن قوای خود از ایران . سربازان انگلستان شروع به ترک کشور کردند ولی شوروی ها پاسخ دولت ایران را که پرسیده بود چه وقت حاضر به ترک ایران هستند گفته بود: «تا وقتی که اوضاع روشن شود» و همزمان سید جعفر پیشهوری مدیر روزنامه آژیر با حمایت ارتش سرخ در آذربایجان اعلام خودمختاری کرد و شوروی مجدداً ادعای خود در مورد نفت شمال را تکرار کرد و اوضاع تیره تر شد . در چنین شرایطی همه میدانستند که از رجالی مانند محمد ساعد و مرتضی قلی خان بیات (سهام السلطنه) و حکیم الملک و صدرالاشراف که بعضی پاک و درست هم بودند ، کاری ساخته نیست . هریک مدتی کوتاه نخست وزیر بودند ولی ناچار به استعفا شدند . در اینجا بود که نمایندگان متوجه مرد قدرتمند دربار شدند و با آنکه نمایندگان مجلس مطبوعات و شاه ، دلخوشی از او نداشتند ، همگی با موافقت او را به نخست وزیر رساندند . قوام السلطنه ، در ششم بهمان نخست وزیری را پذیرفت و در ۲۹ بهمن ۱۳۲۴ با هیاتی از وزیران و روزنامه نگاران برای ملاقات با استالین و حل مشکلات مربوط به خروج سربازان شوروی از ایران و مساله آذربایجان و نفت شمال عازم مسکو شد.

[sorna]

ملاقات قوام با استالین، و سیاست او

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/4/4c/%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85_-_%D8%B9%D8%B2%DB%8C%D9%85%D8%AA_%D8%A8%D9%87_%D9%8 5%D8%B3%DA%A9%D9%88.jpg http://fa.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png
احمد قوام در حال عزیمت به مسکو


این ماجرا را مورخ الدوله سپهر(احمد علی ـ وزیر پیشه و هنر) که در این سفر و در ملاقات بین رهبران سیاسی دو کشور حضور داشت و خود شاهد ماجرا بود، برای شادروان جواد صدر معاون وزارت دارایی آن زمان تعریف کردهاست.[۱]


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/4/4a/%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D9%87_%D9%82%D9%88 %D8%A7%D9%85.jpg/300px-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D9%87_%D9%82%D9%88 %D8%A7%D9%85.jpg http://fa.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png
نامهٔ تقیزاده سفیر کبیر ایران در انگلستان به قوام جهت تبریک ختم غائله آذربایجان


در آغاز که هیات سیاسی ایران به سرپرستی قوام السلطنه و با شرکت چند وزیر و چند روزنامه نویس وارد مسکو شد. با بی اعتنایی مقامات شوروی و به خصوص استالین روبرو گردید. استالین به موجب اصول تشریفات میبایست روز اول نخست وزیر ایران را به حضور میپذیرفت اما این کار را از روی عمد به تعویق انداخت. از وقتی که دولت ایران در زمان نخست وزیری ساعد تقاضای شوروی را برای دادن نفت شمال به آن کشور نپذیرفته بود، روابط دو کشور سخت تیره بود. سرانجام استالین حاضر به ملاقات قوام السلطنه و هیات همراه شد. آن روز همگی به اتاق کنفرانس که استالین در صدر آن ایستاده بود وارد شدند. استالین اول با قوام دست داد(البته به سردی) بعد قوام یکی یکی همراهانش را به استالین معرفی کرد که او با آنها سردتر دست داد. آنگاه استالین متقابلا وزیران و مشاوراننش را که مهمتر از همه (مولوتف) بود به قوام السلطنه معرفی کرد آنگاه دو سیاستمدار در کنار هم پشت میز نشستند و در طرفین و مقابل آنها افراد هیات ایرانی و رجال شوروی قرار گرفتند. تفرعن و تکبر استالین در آن روز بی حد و بیاندازه بود شاید هم به خود حق میداد آنچنان متکبر باشد. از مردان مشهور جنگ جهانی دوم که سالها همه خبرهای مطبوعات درباره آنها بود: روزولت رئیس جمهور آمریکا که مرده بود، موسولینی رهبر فاشیستهای ایتالیا وارونه به دار آویخته شده بود. هیتلر رهبر آلمان نازی و مسبب جنگ پس از شکست به اتفاق معشوقهاش اوا براون که همان روز ازدواج کرده بودند، خودکشی و به دستور خودش جسدش سوزانده شد هیدکی توگو ژنرال و نخست وزیر ژاپن پس از شکست دستگیر شد و به عنوان جنایتکار جنگی محاکمه و اعدام شد. چرچیل نخست وزیر انگلستان و رهبر حزب محافظه کار پس از جنگ جهانی دوم در اولین انتخابات شکست خورد و حکومت را به کلمنت اتلی رهبر حزب کارگر واگذار کرد. پس استالین تنها بازمانده جنگ و فاتح جنگی بود که از ۷ تن از رهبران آن زمان تنها او قدرت مطلقهاش را حفظ کرده بود.
استالین گذشته از برخوردهای سردی که از آغاز با قوام داشت طی آن جلسه هم بی اعتنایی خود را به اشکال گوناگون به قوام نشان میداد از جمله با وجود قد کوتاهش طوری بر روی صندلی مینشست که همیشه قسمتی از پشت کوتاه او، به قوام بلندقامت بود. مرتب پیپ خود را روشن میکرد و دودش را به سوی صورت قوام السلطنه فوت میکرد. این کار استالین تا مدتی ادامه یافت به طوری که همه افراد هیات متوجه رفتار نامناسب استالین شدند همه مانده بودند که قوام السلطنه سمبل اشرافیت ایران چه عکسالعملی در مقابل این کار ناشایست رهبر کارگران جهان از خود نشان میدهد از هیکل تنومند و قامت بلند قوام که بگذریم همه چیز به نفع استالین با قدرت ترین مرد جهان بود در حالی که قوام نخست وزیر کشوری فقیر و اشغال شد بود که جمعیت آن به زحمت به ۱۸ میلیون نفر میرسید، شوروی در آن زمان بیست میلیون سرباز مجهز داشت که تعدادی در ایران بودند و حاضر به ترک کشور نبودند. سرانجام کاسه صبر قوام لبریز شد چه فکری داشت کسی نمیدانست ولی همه دیدند دست در جیب بغل خود کرد قوطی سیگار طلای جواهرنشانش را بیرون آورد. برق جواهرات چشمها را خیره کرد سیگاری برداشت (قوام به ندرت سیگار میکشیدهاست) ته آن را چند بار بر روی قوطی سیاه طلایی گرانبهایش زد، بعد دست در جیب راست خود کرد سپس دست در جیب دست چپ خود کرد، آنگاه به جیب بغل زد مورخ الدوله سپهر که دانست به دنبال قوطی کبریت میگردد دست به جیب برد تا قوطی کبریت را بیرون آورد، اما قوام با آرنج به پهلوی او زد، سیگارش را به لب گذاشت سرش را به طرف استالین خم کرد(یعنی روشن کن). استالین بدون اراده کبریتش را برداشت روشن کرد و مقابل سیگار قوام گرفت، قوام السلطنه مدتی طول داد تا سیگار روشن شود وقتی سیگار گرفت با لبخندی معنیدار از استالین تشکر کرد.
سیگار قوام از توتون مخصوص گیلان بود که اداره دخانیات به طور سفارشی برای او تهیه کرده بود، با روشن شدن سیگار بوی عطر آن فضای سالن را پر کرد، به طوری که استالین به قوام گفت:
«ممکن است یکی از سیگارهای شما را بکشم؟»
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/9/94/%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85%DB%B2.jpg/200px-%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85%DB%B2.jpg http://fa.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png
احمد قوام


قوام السلطنه همین را میخواست دست در جیب بغل خود کرد قوطی سیگار را بیرون آورد و مقابل استالین گرفت. رهبر شوروی سیگاری برداشت روشن کرد کمی کشید گفت:
«من در عمرم سیگاری به این خوبی نکشیدهام!»
استالین تا آخر جلسه دیگر دود پیپش را به سوی قوام السلطنه فوت نکرد. مسافرت هیات ایرانی در شوروی هیجده روز طول کشید شب ۱۴ اسفند استالین از قوام السلطنه و هیات همراه دعوت کرد تا در کاخ کرملین میهمان او باشند. به طوری که شنیده میشد، استالین که تصور میکرد به هدفهایش رسیدهاست قصد داشت ضیافت با شکوهی به افتخار هیات ایرانی بدهد. قبل از رفتن به ضیافت قوام همه افراد را به اتاق خود دعوت کرد دستور داد مقداری زیادی «کره» بیاورند و به همه افراد توصیه کرد مقدار زیادی کره بخورند، این کار باعث شگفت همگان شد قوام گفت:

«روسها عادت دارند در میهمانیها تست(tost) بدهند یعنی دائم جامشان را به سلامتی افراد گوناگون اعم از حاضران و غایبین یا به افتخار دوستی بالا ببرند، شما هم ناچارید از آنها پیروی کنید روسها مشروب خور حرفه هستند ولی شما نیستید زود مست میکنید و همه چیز را بروز میدهید اما اگر کره بخورید مشروب بر شما نفوذ نمیکند.»
قوام السلطنه در بازگشت به ایران برنامههای متعددی پیاده کرد که سرانجام به منجر به خروج سربازان شوروی از کشور و بازگشت آذربایجان به ایران بود. در این سال حوادث بسیاری در کشور رخ داد که یکی از آنها ماجرای شرکت سه وزیر تودهای در هیات دولت و دیگری بازداشت عدهای از رجال که به دشمنی با شوروی شهرت داشتند. یکی از اینها سیدضیا طباطبایی بود که بازداشت او سابقهای داشت که به بیست و چهار سال قبل از آن روزگار بر میگشت.



پایان کار قوام السلطنه

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/4/44/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87%D9%94_%D9%82%D9%88%D8%A7% D9%85.jpg/300px-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87%D9%94_%D9%82%D9%88%D8%A7% D9%85.jpg http://fa.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png
خانهٔ احمد قوام


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/7/74/%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D9%BE%DB%8C %D8%B1%DB%8C.jpg http://fa.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png
احمد قوام در اواخر عمر


آخرین و بزرگترین خطای بزرگ قوام السلطنه که از جاهطلبی بیحد او سرچشمه میگرفت، قبول نخست وزیری در تاریخ ۲۷ تیرماه ۱۳۳۱ و پس از قهر و استعفای دکتر مصدق از نخست وزیری بود که آن خطا را با صدور اعلامیه شدید اللحن «کشتیبان را سیاستی دگر آمد» تکمیل کرد. این کار منجر به وقایع خونین ۳۰ تیر ۱۳۳۱ و عزل قوام و مصادره اموال او به وسیله مجلس آن هم به قید ۳ فوریت شد. قوام السلطنه پس از استعفا یا در حقیقت عزل از نخست وزیری، با اطلاع و کمک ضمنی دکتر مصدق حدود یک سال در خفاگاه زندگی کرد دکتر مصدق میدانست اگر قوام به دست طرفداران دکتر مظفر بقایی و انتقام جویان ۳۰ تیر که همهجا و شب و روز در جستوجوی او بودند گرفتار شود، بدون هیچ محاکمه و پرسشی قطعه قطعه خواهدشد. این برخلاف عقیده و طرز کار دکتر مصدق بود. بعد از وقایع ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ قوام آزاد شد. تصمیم مجلس مبتنی بر مصادره اموال او هم لغو شد. او دو سال دیگر را هم به حالت بیماری در بیمارستانها، در خانه و در حال در بستر گذرانید تا آنکه در روز ۳۱ تیرماه ۱۳۳۴ زندگی را بدرود گفت.

[sorna]

وثوق الدوله


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/df/Vosoogh.jpg

حسن وثوق (وثوقالدوله) (۱۲۴۷ ه. ش. - بهمن ۱۳۲۹ ه. ش.) چند دوره نخستوزیر (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2586%25D8%25AE%25D8%25B3%25D8%25AA%2 5E2%2580%258C%25D9%2588%25D8%25B2%25DB%258C%25D8%2 5B1) ایران بود.
فرزند میرزا ابراهیم معتمدالسلطنه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D8%25A8%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D9%2587%25DB%258C%25D9%2585_%25D9%2585%25D8%25B9% 25D8%25AA%25D9%2585%25D8%25AF%25D8%25A7%25D9%2584% 25D8%25B3%25D9%2584%25D8%25B7%25D9%2586%25D9%2587) و نوهٔ پسری محمد قوامالدوله آشتیانی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2582%25D9%2588%25D8%25A7%25D9%2585%2 5E2%2580%258C%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25D9%2 588%25D9%2584%25D9%2587_%25D8%25A2%25D8%25B4%25D8% 25AA%25DB%258C%25D8%25A7%25D9%2586%25DB%258C) است. علوم ادبی را از میرزا احمد گلپایگانی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2585%25DB%258C%25D8 %25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_%25D8%25A7%25D8%25AD%25D 9%2585%25D8%25AF_%25DA%25AF%25D9%2584%25D9%25BE%25 D8%25A7%25DB%258C%25DA%25AF%25D8%25A7%25D9%2586%25 DB%258C%26action%3Dedit%26redlink%3D1) و فلسفه را نزد میرزا هاشم رشتی اشکوری (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2585%25DB%258C%25D8 %25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_%25D9%2587%25D8%25A7%25D 8%25B4%25D9%2585_%25D8%25B1%25D8%25B4%25D8%25AA%25 DB%258C_%25D8%25A7%25D8%25B4%25DA%25A9%25D9%2588%2 5D8%25B1%25DB%258C%26action%3Dedit%26redlink%3D1) و میرزا ابوالحسن جلوه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%2 5D8%25A7_%25D8%25A7%25D8%25A8%25D9%2588%25D8%25A7% 25D9%2584%25D8%25AD%25D8%25B3%25D9%2586_%25D8%25AC %25D9%2584%25D9%2588%25D9%2587) آموخت. او در سفرهایی که به خارج رفت فرانسوی را به خوبی و همچمین انگلیسی را فرا گرفت.

وثوق در جوانی مستوفی آذربایجان شد. در دورهٔ یکم و دوم مجلس شورای ملی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AC%25D9%2584%25D8%25B3_% 25D8%25B4%25D9%2588%25D8%25B1%25D8%25A7%25DB%258C_ %25D9%2585%25D9%2584%25DB%258C) به نمایندگی انتخاب شد و در مجلس به سمت نیابت ریاست مجلس دست یافت. او از سال ۱۲۹۰ خورشیدی تا اوایل سلطنت رضا شاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B1%25D8%25B6%25D8%25A7_%25D8%25B4% 25D8%25A7%25D9%2587) شانزده بار عهدهدار وزارتخانههای مالیه (دارایی)، خارجه، عدلیه (دادگستری)، داخله (کشور) و معارف (فرهنگ) گردید.



دوران نخستوزیری(رئیس الوزرایی)

وثوقالدوله دو بار نخستوزیر ایران شد. دورهٔ نخستین از مرداد ۱۲۹۵ تا خرداد ۱۲۹۶ خورشیدی و دورهٔ دوم از مرداد ۱۲۹۷ تا تیر ۱۲۹۹ بود. وی در زمان نخستوزیری رابطهٔ خوبی با احمد شاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF_% 25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587) نداشت ولی به سفارت انگلیس نزدیک بود و در دورهٔ دوم نخستوزیریاش به شدت از سوی انگلیس پشتیبانی میشد.

در جریان کوشش برای تصویب قرارداد ۱۹۱۹ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2582%25D8%25B1%25D8%25A7%25D8%25B1%2 5D8%25AF%25D8%25A7%25D8%25AF_%25DB%25B1%25DB%25B9% 25DB%25B1%25DB%25B9) متهم به دریافت رشوه از دولت انگلیس (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2586%25DA%25AF%25D9%2584%2 5DB%258C%25D8%25B3) شد. پس از موفق نشدن در تصویب قرارداد ۱۹۱۹ به اروپا رفت. در دوره رضاشاه بخشی از پولی را که برای قرارداد گرفته بود از او پس گرفتند.
او در ۱۳۱۴ مدتی رئیس فرهنگستان ایران (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2581%25D8%25B1%25D9%2587%25D9%2586%2 5DA%25AF%25D8%25B3%25D8%25AA%25D8%25A7%25D9%2586_% 25D8%25A7%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2586) بود. از او دیوان شعری هم باقی مانده است و در شعر «وثوق» تخلص (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D8%25AE%25D9%2584%25D8%25B5) میکرد. از معروفترین بیتهای او:
چون بد آید هر چه آید بد شود
یک بلا ده گردد و ده صد شود همچنین:
شهری و دیاری که دران همنفسی نیست
گر لندن و پاریس بود جز قفسی نیست وی برادر احمد قوام (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF_% 25D9%2582%25D9%2588%25D8%25A7%25D9%2585) (قوامالسلطنه) بود.

[sorna]

چهره های معروف دوره قاجار

عباس میرزا نایب السلطنه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8%25B3_% 25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_ %25D9%2586%25D8%25A7%25DB%258C%25D8%25A8_%25D8%25A 7%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2584%25D8%25B7%25D9%258 6%25D9%2587)
محمدعلی میرزا دولتشاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF%2 5D8%25B9%25D9%2584%25DB%258C_%25D9%2585%25DB%258C% 25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_%25D8%25AF%25D9%2588 %25D9%2584%25D8%25AA%25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587 )
میرزارضا کرمانی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%2 5D8%25A7%25D8%25B1%25D8%25B6%25D8%25A7_%25DA%25A9% 25D8%25B1%25D9%2585%25D8%25A7%25D9%2586%25DB%258C)
میرزای شیرازی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%2 5D8%25A7%25DB%258C_%25D8%25B4%25DB%258C%25D8%25B1% 25D8%25A7%25D8%25B2%25DB%258C)
کامران میرزا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DA%25A9%25D8%25A7%25D9%2585%25D8%25B1%2 5D8%25A7%25D9%2586_%25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1% 25D8%25B2%25D8%25A7)
ظلالسلطان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B8%25D9%2584%25E2%2580%258C%25D8%2 5A7%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2584%25D8%25B7%25D8%2 5A7%25D9%2586)
تاجالسلطنه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D8%25A7%25D8%25AC%25E2%2580%2 58C%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2584%25D8%2 5B7%25D9%2586%25D9%2587)
فروغالدوله (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2581%25D8%25B1%25D9%2588%25D8%25BA%2 5E2%2580%258C%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25D9%2 588%25D9%2584%25D9%2587)
فخرالدوله (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2581%25D8%25AE%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D9%2584%25D8%25AF%25D9%2588%25D9%2584%25D9%2587)
شعاع السلطنه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B4%25D8%25B9%25D8%25A7%25D8%25B9_% 25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2584%25D8%25B7% 25D9%2586%25D9%2587)
ارشدالدوله (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D8%25B1%25D8%25B4%25D8%25AF%2 5D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25D9%2588%25D9%2584%2 5D9%2587)
سالارالدوله (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25A7%2 5D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25D9%2588%2 5D9%2584%25D9%2587)
مهد علیا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D9%2587%25D8%25AF_%25D8%25B9% 25D9%2584%25DB%258C%25D8%25A7_%2528%25D9%2582%25D8 %25A7%25D8%25AC%25D8%25A7%25D8%25B1%2529)
حسین بهزاد (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AD%25D8%25B3%25DB%258C%25D9%2586_% 25D8%25A8%25D9%2587%25D8%25B2%25D8%25A7%25D8%25AF)
ستارخان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25D8%25AA%25D8%25A7%25D8%25B1%2 5D8%25AE%25D8%25A7%25D9%2586)
یپرمخان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%258C%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2585%2 5E2%2580%258C%25D8%25AE%25D8%25A7%25D9%2586)
صمصامالسلطنه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B5%25D9%2585%25D8%25B5%25D8%25A7%2 5D9%2585%25E2%2580%258C%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%2 5B3%25D9%2584%25D8%25B7%25D9%2586%25D9%2587)
حیدرخان عمواوغلی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AD%25DB%258C%25D8%25AF%25D8%25B1%2 5D8%25AE%25D8%25A7%25D9%2586_%25D8%25B9%25D9%2585% 25D9%2588%25D8%25A7%25D9%2588%25D8%25BA%25D9%2584% 25DB%258C)
میرزا کوچکخان جنگلی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%2 5D8%25A7_%25DA%25A9%25D9%2588%25DA%2586%25DA%25A9% 25E2%2580%258C%25D8%25AE%25D8%25A7%25D9%2586_%25D8 %25AC%25D9%2586%25DA%25AF%25D9%2584%25DB%258C)
علیقلی خان سردار اسعد (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D9%2584%25DB%258C%25D9%2582%2 5D9%2584%25DB%258C_%25D8%25AE%25D8%25A7%25D9%2586_ %25D8%25B3%25D8%25B1%25D8%25AF%25D8%25A7%25D8%25B1 _%25D8%25A7%25D8%25B3%25D8%25B9%25D8%25AF)

[sorna]

عباس میرزا نایب السلطنه

عباس میرزا


عباس میرزا (چهارشنبه ۴ ذیحجه ۱۲۰۳ برابر ۵ شهریور ۱۱۶۸ نوا / مازندران - جمعه ۱۰ جمادیالثانی ۱۲۴۹ برابر ۳ آبان ۱۲۱۲ مشهد) یکی از شاهزادههای قاجار فرزند فتحعلیشاه و آسیه خانم بود. عباس میرزا همچنین ولیعهد و والی آذربایجان بود. وی قبل از مرگ پدرش از دنیا رفت.

عباس میرزا و عهدنامه ترکمنچای

پس از عهدنامه گلستان، دوره دوم جنگهای ایران و روسیه آغاز شد. در این میان جنگ گنجه مهمتر از همه مینمود عباس میرزا فرمانده سپاه ایران با حرکت به سوی گنجه در این منطقه سنگر گرفت. در این میان پاسکویچ فرمانده سپاه روس نیز خود را به این منطقه رساند. ابتدا عباس میرزا به دلیل برخی آشفتگیها در سپاه خود خواست که جنگی اتفاق نیافتد اما تلاش او موثر نیافتاد و جنگ وسیعی در این منطقه در گرفت. در پایان نیز سپاه روس فاتح میدان شد. عباس میرزا سرانجام در ناحیه ترکمانچای خواست که جلوی پاسکویچ را بگیرد اما در آنجا نیز شکست خورد و سرانجام مجبور شد که شرایط صلح را بپذیرد. در این میان پاسکویچ که خود را مغرور از فتح جنگ میدید برای سپاه ایران ضرب الاجلی تعیین کرد و گفت چنانچه تا پنج روز تکلیف صلح مشخص نشود عازم تهران خواهد شد.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b6/AbbasMirza.gif عباس میرزا




شکست سپاه عباس میرزا در جنگ اصلاندوز

با قتل سیتسیانف فرماندهی سپاه روسیه به عهده گودوویچ افتاد (این دوران همزمان است با فعالیتهای گاردان در تقویت نظامی ایران).
گودوویچ در سال ۱۲۲۳ ه. ق غافلگیرانه به ایروان حمله برد اما شکت خورد و برگشت. عباس میرزا برای تنبیه سپاه روسیه از تبریز به نخجوان رهسپار شد و طی چند نبرد در اطراف شهر ایروان و دریاچه گوگچه سپاهیان روس را مغلوب کرد.
در سال ۱۲۲۵ ه.ق. حسین خان قاجار حاکم ایروان در برابر روسها شورش کرد و جمع زیادی از روسها را به اسیری گرفت و عازم تهران کرد. این روزها (۱۲۲۶- ۱۲۲۵ ه.ق) مقارن با خروج گاردان از ایران و ورود هیات نظامی انگلیسی به ایران است. در این زمان روسها خواستار صلح با ایران شدند که شرطشان این بود که مکانهای متصرفه در تصرف آنها بماند و نیز ایران به آنها اجازه عبور از داخل کشور برای حمله به عثمانی را بدهد که دولت ایران این تقاضا را نپذیرفت.
پس از ورود سرگرد اوزلی به علت رابطه دوستی که میان انگلیس و روسیه ایجاد شده بود در پی آن شد که بین ایران و روسیه، صلح برقرار کند و خواستار آن بود که افسران انگلیسی که در سپاه ایران بودند از جنگ با روسیه دست بردارند. چون عباس میرزا اصرار داشت جنگ ادامه یابد، جنگ ادامه یافت و سپاه ایران در محل اصلاندوز کنار رود ارس مقیم شدند. در این هنگام روسها غافلگیرانه به اردوی ایران حمله کردند. اگرچه سپاه ایران مقاومت زیادی نشان دادند اما به علت اختلافاتی که بین سپاه ایران پیش آمد، نیروهای ایرانی مجبور به عقب نشینی به سمت تبریز شدند. فرمانده سپاه روسیه پس از فتح اصلاندوز، آذربایجان را از هر دو طرف مورد تهدید قرار داد. در این زمان ترکمانان خراسان شورش کردند. در این میان شاه ایران که درصدد آماده کردن سپاهی برای سرکوب نیروهای روسی بود به علت اوضاع ناآرام در چند جبهه تقاضای صلح کرد.
با امضای قرارداد ترکمنچای و پایان جنگهای ایران و روسیه، عباس میرزا برای برقراری نظم و سرکوب شورش ترکمنها به خراسان رفت. او در سال ۱۲۱۲ شمسی در مشهد درگذشت. قبر او در کنار ضریح حرم امام رضا قرار دارد.

[sorna]

فوت دولتشاه

هنگامی که شاهزاده محمدعلیمیرزا به منزل «دلو عباس» رسید، «مزاجش از اعتدال بگشت و سخت مریض شد. از آن سوی داود پاشا (وزیر بغداد) هراسان گشت و شیخ موسی نجفی را که در میان علمای اثنیعشری نامبردار بود شفیع ساخت و به درگاه فرستاد. شاهزاده محمدعلی میرزا را مکانت شیخ موسی و شدت مرض از تسخیر بغداد بازداشت و داود پاشا را به جای گذاشته به جانب کرمانشاهان کوچ داده، در منزل طاقگرا زحمت اسهال بر ضعف بدن بیفزود ناچار در آنجا رحل اقامت انداخت و دانست از این مرض جان به سلامت نبرد. حسنخان فیلی و اسدخان بختیاری را طلب کرد و فرمود: دور نباشد که چون من نباشم از این لشکرگاه نتوانید به سلامت بیرون شد، اکنون که مرا حشاشهای از جان (خردک رمقی) به جای است طریق مأمن خویش گیرید و برگذرید. شب شنبه ۲۶ شهر صفر در سال ۱۲۳۷ه.ق. هنگام سپیدهدم رخت از این جهان به جنان جاویدان کشید و در ۶ ربیعالاول این خبر مسموع شاهنشاه ایران افتاد و در سوگواری پسری چونین اگر چه با دل شکسته و خاطر خسته بود، به کبریای سلطنت و شریعت ملکداری اظهار حزن و فزع نفرمود و فرزند اکبر ارشد او محمدحسینمیرزا را به جای پدر نصب کرد و منشور فرمانگزاری عراقین عرب و عجم را بدو فرستاد و او را حشمهةالدوله لقب داد. بالجمله جسد شاهزاده را در بیرون کرمانشاه در میان روضهای که خود کرده بود با خاک سپردند.[۲۸] (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF%2 5D8%25B9%25D9%2584%25DB%258C_%25D9%2585%25DB%258C% 25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_%25D8%25AF%25D9%2588 %25D9%2584%25D8%25AA%25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587 %23cite_note-27)
به نظر میرسد بیماری ناشناختهای که محمدعلیمیرزا را در کام مرگ فرستادهاست در پهنه گستردهای شیوع داشتهاست. چنانکه عبدالرزاق مفتون دنبلی در شرح وقایع سال ۱۲۳۷ه.ق. مینویسد: در این دو سه سال از تأثیر حرکات اجرام علویه و قرانات کواکب، امراض مهلکه در بعضی از بلاد چین و هندوستان اتفاق افتاده، جمع کثیری از زندگانی سیر آمدند و از آن حدود به بعضی از بلاد ایران سرایت کرده در شیراز و اصفهان و یزد و کاشان و قزوین و عراق عجم و از آنجا به بعضی از ولایات آذربایجان... افتاده در همه این ولایات گروهی انبوه رخت هستی به کاخ نیستی کشیدند.[۲۹] (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF%2 5D8%25B9%25D9%2584%25DB%258C_%25D9%2585%25DB%258C% 25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_%25D8%25AF%25D9%2588 %25D9%2584%25D8%25AA%25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587 %23cite_note-28)

آثار و خدمات دولتشاه

دولتشاه در آبادانی مناطق تحت حکومتش میکوشید، از جمله اقدامات وی احداث سد گرگر شوشتر، معروف به سد دولت، بود.[۳۰] (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF%2 5D8%25B9%25D9%2584%25DB%258C_%25D9%2585%25DB%258C% 25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_%25D8%25AF%25D9%2588 %25D9%2584%25D8%25AA%25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587 %23cite_note-29) محمد علی میرزا دولتشاه و فرزاندانش در آبادی کرمانشاه نیز نقش به سزایی داشتند. از جمله آثار تاریخی به جا مانده از وی میتوان به موارد زیر اشاره نمود:

مسجد دولتشاه

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/9/92/Masjed_Dowlatshah.jpg/250px-Masjed_Dowlatshah.jpg (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2588%25D9%2586%2 5D8%25AF%25D9%2587%3AMasjed_Dowlatshah.jpg) http://fa.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2588%25D9%2586%2 5D8%25AF%25D9%2587%3AMasjed_Dowlatshah.jpg)
مسجد دولتشاه


این مسجد در محله فیض آباد و در خیابان کزازی شهر کرمانشاه قرا دارد و در کنار دیوان خانه این شهر که دوازده عمارت داشت، ساخته شدهاست . ستونهای سنگی مارپیچ، محراب مقرنس کار شده و گچ بریهای زیبای شبستان زنانه، به این مسجد زیبایی خاصی بخشیدهاست. در حال حاضر این مسجد محل سکونت و تحصیل طلاب علومی دینی است.[۳۱] (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF%2 5D8%25B9%25D9%2584%25DB%258C_%25D9%2585%25DB%258C% 25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_%25D8%25AF%25D9%2588 %25D9%2584%25D8%25AA%25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587 %23cite_note-30)

مسجد شاهزاده (شازده)

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/8/83/Masjed_Shazdeh.jpg (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2588%25D9%2586%2 5D8%25AF%25D9%2587%3AMasjed_Shazdeh.jpg) http://fa.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2588%25D9%2586%2 5D8%25AF%25D9%2587%3AMasjed_Shazdeh.jpg)
مسجد شاهزاده (شازده)


مسجد شاهزاده در اراضی معروف به چهار باغ شهر کرمانشاه قرار دارد و دارای شبستانی است که در داخل آن پانزده طاق چشمه دیده میشود. این طاقها بر روی ستونهای قطور آجری قرار دارند.[۳۲] (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF%2 5D8%25B9%25D9%2584%25DB%258C_%25D9%2585%25DB%258C% 25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_%25D8%25AF%25D9%2588 %25D9%2584%25D8%25AA%25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587 %23cite_note-31)

کتابخانه دولتشاه

دولتشاه در کرمانشاه کاخی زیبا بنا نهاد و در آنجا کتابخانهای عظیم شامل کتب نفیس و مجموعهای از نسخ نادر و نایاب جمع آوری نمود. بخشی از نسخ کتابخانه او در کتابخانه مجلس شورای ملی نگهداری میشود .[۳۳] (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF%2 5D8%25B9%25D9%2584%25DB%258C_%25D9%2585%25DB%258C% 25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_%25D8%25AF%25D9%2588 %25D9%2584%25D8%25AA%25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587 %23cite_note-32)

سنگ نگاره دولتشاه

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/c/c2/Sang_Negareye_Dowlatshah.jpg/250px-Sang_Negareye_Dowlatshah.jpg (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2588%25D9%2586%2 5D8%25AF%25D9%2587%3ASang_Negareye_Dowlatshah.jpg) http://fa.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2588%25D9%2586%2 5D8%25AF%25D9%2587%3ASang_Negareye_Dowlatshah.jpg)
سنگ نگاره دولتشاه


در بخش فوقانی دیوار سمت چپ ایوان بزرگ، سنگ نگارهای از دوره قاجاریه همراه با کتیبهای به خط نستعلیق حجاری شدهاست. در این سنگ نگاره محمد علی میرزا دولت شاه بر روی تختی نشستهاست. وی صورتی فربه و ریش بلند دارد. سبیل او تاب داده شده و تا آن سوی گونهها ادامه دارد. تاج او از نوع تاجهای کنگره دار و شبیه تاج پدرش فتحعلیشاه است. لباس او شامل پیراهن چین دار قرمز رنگی است که تا قوزک پا ادامه دارد. وی کمربندی به کمر بسته و در قسمت پائین آن حمایلی قرار دارد. به حمایل او شمشیر و خنجری آویخته شدهاست. در کنار او شعری از بسمل شاعر کرمانشاهی در مدح او نگاشته شدهاست. مطابق با این نوشته محمد علی میرزا کوه طاق بستان را با کوه طور و جمال دولتشاه را با جمال حضرت موسی تشبیه کرده، وی همچنین خسرو پرویز را دربان خود معرفی کردهاست. در سمت راست او امامقلی میرزا معروف به عمادالدوله به حالت ایستاده، با صورتی سه ربعی و بدنی تمام رخ نقش شدهاست.
وی دارای ریش کوتاه سیاه رنگی است و تاج جواهر نشانی بر سر دارد. لباس او شامل پیراهن گشاد بلندی است که متأسفانه رنگ آن از بین رفته. وی نیز خنجری در کمر بسته و شمشیری در غلاف به سمت چپ آویختهاست. در سمت چپ محمدعلی میرزا، پسر دیگرش محمدحسین میرزا نقش شدهاست. متأسفانه جزئیات صورت وی از بین رفتهاست. تاج او از نوع تاجهای کنگره دار و لباس او شامل پیراهن سبز رنگ بلندی است. وی نیز شمشیری در غلاف به حمایلش بستهاست. در جلو محمدعلی میرزا، آقاغنی به حالت ایستاده با صورت و بدنی تمام رخ نقش شدهاست. تاج او مخروطی بوده و لباس بلند قرمز رنگی پوشیده و به حمایلش خنجری آویزان کردهاست. درسمت چپ سنگ نگاره، کتیبهای به خط نستعلیق نوشته شدهاست. این کتیبه به صورت وقف نامهای است که مضمون آن حاکی از نحوه درآمد سه دانگ از مزارع کبودخانی است که بایستی جهت عزاداری برای امام حسین (ع) در ماه عاشورا و و سایر عزا هزینه میشد.
طبق کتیبه، این سنگ نگاره در سال ۱۲۳۷ ه.ق به دستور آقاغنی خواجه باشی محمدعلی میرزا و توسط میرزا جعفر سنگ تراش حجاری شدهاست.[۳۴] (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF%2 5D8%25B9%25D9%2584%25DB%258C_%25D9%2585%25DB%258C% 25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_%25D8%25AF%25D9%2588 %25D9%2584%25D8%25AA%25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587 %23cite_note-33)

احداث شهر ملایر

ازنظر سابقه جغرافیایی تاریخی باید دانست که اگر چه این منطقه از قدیم بنام ملایر شناخته شدهاست اما شهر فعلی ملایر در سال ۱۲۲۴ هجری قمری توسط محمد علی میرزا دولتشاه بنا نهاده شده و شیخ علی میرزا به پاس قدردانی از دولتشاه نام این شهر را دولت آباد نامید و با توجه به جمعیت رو به رشد در این شهر در سال ۱۲۳۶ بنیان بازار و مسجد و مدرسه و حمام تازهای نهاده شد و دو سرا برای مسافران و کاروانیان احداث گردیدهاست.[۳۵] (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF%2 5D8%25B9%25D9%2584%25DB%258C_%25D9%2585%25DB%258C% 25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_%25D8%25AF%25D9%2588 %25D9%2584%25D8%25AA%25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587 %23cite_note-34)

بازسازی قلعه فلک الافلاک و احداث عمارت گلستان

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/5/56/Falak-Aflak.jpg/250px-Falak-Aflak.jpg (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2588%25D9%2586%2 5D8%25AF%25D9%2587%3AFalak-Aflak.jpg) http://fa.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2588%25D9%2586%2 5D8%25AF%25D9%2587%3AFalak-Aflak.jpg)
قلعه فلک الافلاک


قلعه فلک الافلاک یا دژ شاپور خواست، یکی از آثار کم نظیر و با شکوه ایران است. این بنای کهن که بر فراز تپهای باستانی در کنار چشمهای پر خروش و در مرکز شهر کنونی خرم آباد قرار گرفته و همچون دیگر آثار تاریخی سرگذشت پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشتهاست. دولتشاه این دژ باستانی مخروب را به صورت امروزی آن بازسازی نمود و به آن نام فلکالافلاک داد. دولتشاه در سر یکی از برجهای قلعه که بلندترین برج آن و مسلط بر تمام شهر و بلوک خرم آباد بوده اطاقی ساخت و آن را فلک الافلاک نامید و همین نام بعدها به کل مجموعه اطلاق شد. دولتشاه عمارت گلستان خرمآباد شامل محوطه اطراف قلعهٔ فلکالافلاک در حدود ۱۲۰۰ شمسی احداث کرد. درون این حصار که ۱۲ برج در میان دیوار آن تعبیه گردید، خانه حکام، مسجد، حمام، اصطبل و آسیاب نیز ساخته شد. به مناسبت احداث این ۱۲ برج که به منظور زیبائی و ایجاد پستهای نگهبانی ایجاد شدند به این منطقه ۱۲ برجی نیز میگفتند. البته هر یک از برجها در هر ماه از سال، قرار گرفتن آفتاب در نیمروز را نیز نشان میدادهاست. در داخل برج قدیم، دولتشاه برای خود قصری ساخت که فعلاً به حال ویرانی است. در اطراف و دامنه دژ دولتشاه باغی ایجاد نمود که آنرا گلستان ارم نامید.

[sorna]

میرزا رضای کرمانی


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Mirza_reza_kermani.jpg/180px-Mirza_reza_kermani.jpg

میرزا رضا کرمانی لحظاتی قبل از اعدام


میرزارضا کرمانی (۱۲۲۶ خورشیدی کرمان - ۲۲ مرداد ۱۲۷۵ خورشیدی تهران) از شاگردان سید جمال الدین اسد آبادی بود.
او پس از آنکه هفت ماه ونیم در زندان قجری به سر برد با تن مجروح به خارج از کشور رفت و در آنجا تحت مراقبت سید جمال الدین اسد آبادی قرار گرفت. وی در تاریخ بیست و ششم رجب ۱۳۱۳ ه ق به طرف ایران حرکت کرد در حالی که یک تپانچه پنج لول روسی یه همراه داشت. وی در دوم شوال همان سال وارد شهر ری شد و به دیدار شیخ هادی نجم آبادی شتافت.
ناصرالدین شاه که در همین زمان مشغول تدارک بر گزاری جشنهای پنجاهمین سال سلطنت خود بود به مرقد حضرت عبدالعظیم میرود و میرزا رضای کرمانی در همان روز شاه را در حرم حضرت عبدالعظیم به ضرب پنج گلوله از پای در میآورد اما خود به دست محافظان شاه دستگیر میشود.
میرزارضا کرمانی در دوم ربیع الاول ۱۳۱۴ ه. ق در میدان توپخانه تهران به دار آویخته شد. در مورد انگیزههای سیاسی میرزا رضا میگویند کامران میرزا فرزند ناصرالدین شاه و حاکم کرمان به زندگی میرزا رضا نظر داشته و همین امر موجب نارضایتی وی از حکومت قاجار شده است.

[sorna]

آیت الله میرزای شیرازی

آیت الله میرزا محمد حسن شیرازی مرجع شیعه.




۱ زندگی
۲ زعامت شیعه

۲.۱ تحریم تنباکو

۳ شاگردان
۴ وفات
۵ میرزای شیرازی و احیای سامرا
۶ نهضت تنباکو
۷ منبع


زندگی

آیت الله میرزا محمد حسن شیرازی در سال ۱۲۳۰ ق. در شیراز چشم به جهان گشود.
میرزا محمد حسن از چهارسالگی شروع به تحصیل علم کرد و در ۸ سالگی مقدمات را به پایان برد. میرزای شیرازی در ۲۹ سالگی وارد کربلا شد و پس از آن به نجف اشرف عزیمت کرد و در درس شیخ اعظم انصاری، شرکت جست و از خواص شاگردان او شد.

زعامت شیعه

پس از مرگ شیخ مرتضی انصاری در ۱۲۸۱ ق. زعامت شیعه به میرزای شیرازی محول گردید و او نزدیک به ۳۰ سال در این مقام به رفع مشکلات مردم و اداره حوزههای علمیه مشغول بود.

تحریم تنباکو

یکی از مهمترین حوادثی که در ایام زعامت میرزای بزرگ شیرازی رخ داد، قضیه تحریم تنباکو بود. فتوای تاریخی او در معاهده انحصار تنباکو در زمان ناصرالدین شاه -که با درخواست سید جمال الدین اسدآبادی و در پی نامه ایشان اتفاق افتاد- چنان مردم را به صحنه کشاند که شاه قاجار، مجبور به فسخ قرارداد تنباکو گردید. با صدور این فتوا، مردم مبارزه سیاسی علیه قرارداد استعماری مذکور را یک وظیفه شرعی دانسته و به مخالفت شدید پرداختند. به طوری که ناصرالدین شاه مجبور شد با پرداخت غرامت این قرارداد ننگین را فسخ کند.

شاگردان

میرزای شیرازی همزمان با رهبری جامعه اسلامی، شاگردان بسیاری را به جامعه اسلامی تقدیم و کتب متعددی را تألیف کرد. حضرات آیات عظاممیرزای نائینی سید محمد کاظم یزدی، ملا محمدکاظم خراسانی (معروف به آخوند خراسانی)، میرزا محمد تقی شیرازی معروف به میرزای دوم، شیخ فضل الله نوری، حاج میرزا حسین نوری، میرزا اسماعیل شیرازی ،سید علی اکبر فال اسیری و دهها عالم دیگر از جمله شاگردان این فقیه بزرگوار میباشند.

وفات

میرزای بزرگ در ۸۲ سالگی در سامرا چشم از جهان فرو بست و جسدش را از سامرا تا نجف با پای پیاده تشییع کردند و در آخر شعبان در جوار مرقد امیرالمومنین به خاک سپردند. از آن پس مجالس فاتحه در تمام شهرها برگزار شد. همه بازارها در این ایام تعطیل بود و این عزاداری تا نزدیک به یک سال ادامه داشت.

[sorna]

میرزای شیرازی و احیای سامرا

در میان عتبات عالیات واماکن مقدس اسلامی، شهر مقدس سامرا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25D8%25A7%25D9%2585%25D8%25B1%2 5D8%25A7) مظلومیت ویژهای دارد. دیگر اماکن مذهبی نظیر کربلای معلا، نجف اشرف ومشهد مقدس از دیرباز تاکنون از سوی مقامات دولتی ورسمی، ونیز از سوی توده مردم، به نحو یکسان مورد رسیدگی وعنایت ویژهای قرار داشتهاست. نخستین کسی که اهمیت ورود به سامرا را ـ که تا اواخر سلطه عثمانیها تحت اسارت وستم قرار داشت وبرگزاری آیینهای مذهبی در آن ممنوع بود ـ احساس کرد، مجدد اول میرزا سید محمد حسن شیرازی (۱۲۳۰ـ ۱۳۱۲ق) بودهاست. این شخص از علمای بزرگ امامیه ومراجع عظام تقلید واستادان بنام فقه واصول به شمار میرود وزعامت مذهب جعفری در روزگار وی به ایشان منحصر شد. دورهای که میرزای شیرازی در شهر مقدس سامرا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25D8%25A7%25D9%2585%25D8%25B1%2 5D8%25A7) میزیست در حقیقت روزگار طلایی این شهر به شمار میرود.
میرزای شیرازی از ابتدای مهاجرت به سامرا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25D8%25A7%25D9%2585%25D8%25B1%2 5D8%25A7) تلاشهای فراوانی برای ایجاد یک نهاد دینی وعلمی بزرگ در این شهر مبذول داشت. نقش والای او در ایجاد نهضت علمی و مکتب دینی خود، اثر چشمگیری در باز گرداندنِ جایگاه علمی وفرهنگی سامرا داشت وبسیاری از علما وطلاب را که از نقاط گوناگون در درسهای او حضور مییافتند جذب کرد.
شمار فراوانی از اجلّه علما وافاضل فقها ومحققانی که به درجه اجتهاد دست یافتند در مکتب ایشان پروش یافتند. از برجسته ترین این علمای اعلام میتوان به میرزا محمد تقی شیرازی حائری (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2585%25DB%258C%25D8 %25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_%25D9%2585%25D8%25AD%25D 9%2585%25D8%25AF_%25D8%25AA%25D9%2582%25DB%258C_%2 5D8%25B4%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25A7%25D8%25B2%2 5DB%258C_%25D8%25AD%25D8%25A7%25D8%25A6%25D8%25B1% 25DB%258C%26action%3Dedit%26redlink%3D1) ـ که از علما ومجتهدان بزرگ است ـ ونیز سید محمد فشارکی اصفهانی وشیخ آقا بزرگ تهرانی ودیگران اشاره نمود.
شهر مقدس سامرا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25D8%25A7%25D9%2585%25D8%25B1%2 5D8%25A7) در دوره میرزای شیرازی که اندیشه تشیع را به آن انتقال داد به شکوفایی خود رسید. محمد حسین مظفری در صفحه ۱۰۳ کتاب تاریخ شیعه مینویسد: وقتی رهبر اهل دین در آن روزگار یعنی سید میرزا حسن شیرازی در سامرا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25D8%25A7%25D9%2585%25D8%25B1%2 5D8%25A7) سکونت گزید تشیع بار دیگر در این شهر جان گرفت وبسیاری از اهل علم وکسبه به آن شهر مهاجرت کردند. این ظهور ناگهانی تشیع (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D8%25B4%25DB%258C%25D8%25B9)� � خشم عثمانیها (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D8%25AB%25D9%2585%25D8%25A7%2 5D9%2586%25DB%258C) را که تلاش داشتند فعالیتهای میرزا را محدود کنند برانگیخت. دکتر علی الوردی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25B9%25D9%2584%25DB %258C_%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2588%25D8%25B1%25D 8%25AF%25DB%258C%26action%3Dedit%26redlink%3D1) در صفحه ۹۳ از جلد سوم کتاب لمحات اجتماعیه عن تاریخ العراق مینویسد: انتقال میرزای شیرازی به سامرا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25D8%25A7%25D9%2585%25D8%25B1%2 5D8%25A7) ودر پی آن افزایش چشمگیر حضور شیعیان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B4%25DB%258C%25D8%25B9%25DB%258C%2 5D8%25A7%25D9%2586) در این شهر موجب نگرانی عثمانیها (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D8%25AB%25D9%2585%25D8%25A7%2 5D9%2586%25DB%258C) از بابت انتقال اندیشه تشیع به این شهر گردید واین خشم ونگرانی به خصوص پس از اعلام فتوای میرزا درباره تحریم تنباکو طی نهضت تنباکو (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2586%25D9%2587%25D8 %25B6%25D8%25AA_%25D8%25AA%25D9%2586%25D8%25A8%25D 8%25A7%25DA%25A9%25D9%2588%26action%3Dedit%26redli nk%3D1) در ایران (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D9%2586) (۱۸۹۱ ـ ۱۸۹۲) افزایش یافت. این مسئله برخی از مسؤلان دولت عثمانی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D8%25AB%25D9%2585%25D8%25A7%2 5D9%2586%25DB%258C) را در عراق واداشت که به شکلی پیوسته استانبول (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D8%25B3%25D8%25AA%25D8%25A7%2 5D9%2586%25D8%25A8%25D9%2588%25D9%2584) را به مقابله با انتشار تشیع در عراق (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2582) فرا خوانند والبته واکنش استانبول در این خصوص عبارت بود از تأسیس دو مدرسه در سامرا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25D8%25A7%25D9%2585%25D8%25B1%2 5D8%25A7) که اداره آنها به یکی از شیوخ متصوفه واگذار شد.
ولی با این حال مکتب میرزای شیرازی به فعالیت خود هم چنان ادامه داد وسامرا در روزگار مجدد شیرازی وپس از آن هیچ گاه از جویندگان دانش که از شهرهای گوناگون به سامرا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25D8%25A7%25D9%2585%25D8%25B1%2 5D8%25A7) میآمدند خالی نشد. پس از میرزای شیرازی نیز شاگردان ایشان حوزه علمیه استاد را حفظ کردند وآن را پویا وپرنشاط وپیوسته نگاه داشتند. این همان چیزی بود که میرزا نسبت به آن اصرار داشت وآنان برای وفاداری نسبت به استادشان چنین کردند. پس از میرزا، شاگرد برجسته او میرزا محمد تقی شیرازی بیش از یک دهه ونیم وظیفه درس وبحث را ادامه داد و این مسؤلیت را بر عهده گرفت وآموزگار شاگردان میرزا شد. این وضعیت تا سال ۱۹۱۷ که سامرا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25D8%25A7%25D9%2585%25D8%25B1%2 5D8%25A7) توسط بریتانیا اشغال شد و میرزا محمد تقی شیرازی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2585%25DB%258C%25D8 %25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_%25D9%2585%25D8%25AD%25D 9%2585%25D8%25AF_%25D8%25AA%25D9%2582%25DB%258C_%2 5D8%25B4%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25A7%25D8%25B2%2 5DB%258C%26action%3Dedit%26redlink%3D1) به کربلا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DA%25A9%25D8%25B1%25D8%25A8%25D9%2584%2 5D8%25A7) رفت همچنان ادامه یافت.

[sorna]

نهضت تنباکو



یکی از اتفاقات روزگار میرزای شیرازی مسئله نهضت تنباکو بود که آوازه آن در همه جا پیچید ودرباره آن سخنان بسیاری گفته شد. دکتر حسین علی محفوظ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25AD%25D8%25B3%25DB %258C%25D9%2586_%25D8%25B9%25D9%2584%25DB%258C_%25 D9%2585%25D8%25AD%25D9%2581%25D9%2588%25D8%25B8%26 action%3Dedit%26redlink%3D1) در این باره مفصل سخن گفته ویک نسخه خطی فارسی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2581%25D8%25A7%25D8%25B1%25D8%25B3%2 5DB%258C) درباره این موضوع را که نزد میرزا محمد تهرانی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2585%25DB%258C%25D8 %25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_%25D9%2585%25D8%25AD%25D 9%2585%25D8%25AF_%25D8%25AA%25D9%2587%25D8%25B1%25 D8%25A7%25D9%2586%25DB%258C%26action%3Dedit%26redl ink%3D1) در سامرا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25D8%25A7%25D9%2585%25D8%25B1%2 5D8%25A7) موجود بود، ترجمه وبه صورت کامل در موسوعة العتبات المقدسة (بخش سامرا وباب مفاخر بزرگان در تاریخ سامرا، صفحه ۱۴۵) درج نمودهاست.
ما در این جا به نوبه خود آن مقدار که وافی به غرض ماست میآوریم. این کتاب در ابتدا درباره چیرگی دولت-های بیگانه برکشور ایران وغارت ثروتهای آن سخن میگوید تا این که به دیدار ناصرالدین شاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2586%25D8%25A7%25D8%25B5%25D8%25B1%2 5D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25DB%258C%25D9%2586_% 25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587) از لندن در سال ۱۳۰۶ میرسد که ابتدای ماجرا است. ناصرالدین شاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2586%25D8%25A7%25D8%25B5%25D8%25B1%2 5D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25DB%258C%25D9%2586_% 25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587) در این سفر با استقبال فراوان غربیها مواجه شد ولی از نیتهای پلید آنان آگاه نبود.
غربیها در این سفر از شاه میخواهند که امتیاز توتون (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D9%2588%25D8%25AA%25D9%2588%2 5D9%2586) وتنباکو (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D9%2586%25D8%25A8%25D8%25A7%2 5DA%25A9%25D9%2588) را به مدت پنجاه سال در انحصار آنان قرار دهد. سپس یازده شرط مطرح میکنند که خلاصه آن این است که بدون توجه به سود وزیان، سالانه پانزده هزار لیره (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2584%25DB%258C%25D8 %25B1%25D9%2587%26action%3Dedit%26redlink%3D1) به خزانه سلطان بفرستند واین مبلغ به تمامی در مدت پنج ماه ارسال گردد وکشاورزان حق خرید وفروش یا انتقال محصول خود را بدون اجازه صاحب امتیاز ندارند وصاحب امتیاز باید کل محصول تنباکو (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D9%2586%25D8%25A8%25D8%25A7%2 5DA%25A9%25D9%2588) را خریداری کند وفروشنده حق امتناع ندارد. هم چنین مقرر شد صاحب امتیاز حق دارد به منظور ایجاد انبار دخانیات (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25AF%25D8%25AE%25D8 %25A7%25D9%2586%25DB%258C%25D8%25A7%25D8%25AA%26ac tion%3Dedit%26redlink%3D1) زمین خریداری کند وباید طی یک سال پس از انعقاد قرارداد به این شرطها عمل شود.
شاه با این قرارداد موافقت کرد وسند این امتیاز در دو نسخه تنظیم گردید و ناصرالدین شاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2586%25D8%25A7%25D8%25B5%25D8%25B1%2 5D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25DB%258C%25D9%2586_% 25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587) آن را مهر وامضا کرد ودر پی آن هیئتی به اسم کمپانی به تهران (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D9%2587%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D9%2586) آمد وفعالیتهای خود را آغاز کرد. در پی انتشار این خبر در ایران غوغایی به پا شد ومردم درباره نادرستی این معامله شعار سر دادند واز جمله گفتند: فقط عوائد دخانیات (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25AF%25D8%25AE%25D8 %25A7%25D9%2586%25DB%258C%25D8%25A7%25D8%25AA%26ac tion%3Dedit%26redlink%3D1) اصفهان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D8%25B5%25D9%2581%25D9%2587%2 5D8%25A7%25D9%2586) به تنهایی بیست هزار لیره (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2584%25DB%258C%25D8 %25B1%25D9%2587%26action%3Dedit%26redlink%3D1) در سال است وبرشاه خرده گرفتند. وقتی کار هیئت یاد شده تمام شد، قصد رفتن به شیراز کردند ولی اهالی شیراز اجتماع کردند و مانع ورود هیئت یاد شده به شهر شدند. ولی حکومت دخالت نمود وبعد از تبعید پنهانی سید علی اکبر شیرازی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25B3%25DB%258C%25D8 %25AF_%25D8%25B9%25D9%2584%25DB%258C_%25D8%25A7%25 DA%25A9%25D8%25A8%25D8%25B1_%25D8%25B4%25DB%258C%2 5D8%25B1%25D8%25A7%25D8%25B2%25DB%258C%26action%3D edit%26redlink%3D1)، بزرگ ترین عالم شیراز (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B4%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D8%25B2)، به زور اعضای هیئت را وارد شهر نمود.
در پی این اقدام اوضاع شهر متشنج وبازارها تعطیل شد و سید علی اکبر شیرازی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25B3%25DB%258C%25D8 %25AF_%25D8%25B9%25D9%2584%25DB%258C_%25D8%25A7%25 DA%25A9%25D8%25A8%25D8%25B1_%25D8%25B4%25DB%258C%2 5D8%25B1%25D8%25A7%25D8%25B2%25DB%258C%26action%3D edit%26redlink%3D1) به همراه گروهی از علما راهی سامرا شد واز میرزای شیرازی کمک خواست. مردم آذربایجان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A2%25D8%25B0%25D8%25B1%25D8%25A8%2 5D8%25A7%25DB%258C%25D8%25AC%25D8%25A7%25D9%2586) هم به همین نحو عمل کردند وشکایتهای فراوانی صورت گرفت.
یکی از کسانی که درباره این موضوع برای میرزای شیرازی نامه فرستاد سید جمال الدین افغانی بود که به مخالفت باشاه برخاسته ونسبت به اعطای امتیاز تنباکو (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D9%2586%25D8%25A8%25D8%25A7%2 5DA%25A9%25D9%2588) از سوی شاه به انگلستان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2586%25DA%25AF%25D9%2584%2 5D8%25B3%25D8%25AA%25D8%25A7%25D9%2586) به شدت اعتراض کرده بود. شاه نیز او را از ایران بیرون راند ووقتی سید جمال الدین اسدآبادی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25DB%258C%25D8%25AF_%25D8%25AC% 25D9%2585%25D8%25A7%25D9%2584_%25D8%25A7%25D9%2584 %25D8%25AF%25DB%258C%25D9%2586_%25D8%25A7%25D8%25B 3%25D8%25AF%25D8%25A2%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8%25A F%25DB%258C) به بصره (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A8%25D8%25B5%25D8%25B1%25D9%2587) رسید نامهای طولانی ورسا خطاب به میرزای شیرازی نوشت وطی آن از میرزا استدعای فریادرسی ویاری کرد. خبر نگارش این نامه در آن زمان در همه جا پیچید ونسخهای از آن به نجف (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2586%25D8%25AC%25D9%2581) رسید. در این نامه پس از بسم الله چنین آمده بود: حقیقت را میگویم، این نامه خطاب به روح شریعت محمدی است در هر جا باشد وهر مکان قرار گیرد و درخواست عاجزانه امت اسلام است که به پیشگاه علما و نفوس پاکی که زمام امور امت را به دست گرفتهاند عرضه میشود دوست دارم این نامه را بر همه دانشمندان عرضه کنم هر چند عنوان آن خاص است.
پیشوای دین! پرتو درخشان انوار ائمه! پایتخت دیانت! زبان گویای شریعت! جناب حاجی میرزا محمد حسن شیرازی (خدا قلمرو اسلام (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D8%25B3%25D9%2584%25D8%25A7%2 5D9%2585) را به وسیله او محفوظ بدارد و نقشه شوم کفار پست را به واسطه وجود او به هم زند). خدا نیابت امام زمان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2585%25D8%25A7%25D9%2585_% 25D8%25B2%25D9%2585%25D8%25A7%25D9%2586) را به تو اختصاص داده و از میان طائفه شیعه تو را برگزیده و زمام ملت را از طریق ریاست دینی به دستت نهاده و حفظ حقوق ملت را به تو واگذارده و بر طرف ساختنِ شک و شبهه را از دلهای مردم جزء وظایف تو قرار دادهاست.
وی در ادامه مینویسد: فرمان شما در میان همه نافذ است وهیچ کس یارای مقابله با آن را ندارد وشما اگر بخواهید میتوانید احاد ملت را بر سر یک کلمه گرد هم آورید؛ کلمهای که از کیان حق خطاب به جان اهل حق صادر می-شود تا مایه هراس دشمنان خدا ودشمنان امت گردد.
سپس از میرزا کمک میخواهد و او را به دخالت کردن در این مسئله فرا میخواند ومی گوید: شما روح خفته در یکایک ملت هستید. بدون شما هیچ یک از امت بر نمیخیزد وجز به یاری شما وحدت کلمه نخواهند یافت. اگر به حق قیام کنید همه بر خواهند خواست وپیروزی از آن آنان خواهد بود.
سپس درباره رفتار ناشایست شاه واهانت او به علما وپشتیبانی او از کفار ونیز رفتار ناشایست «غلامان حلقه به گوش وحقیر» شاه سخن میگوید که پیکر بیمار او را از حرم حضرت عبدالعظیم (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AD%25D8%25B6%25D8%25B1%25D8%25AA_% 25D8%25B9%25D8%25A8%25D8%25AF%25D8%25A7%25D9%2584% 25D8%25B9%25D8%25B8%25DB%258C%25D9%2585) تا دارالحکومه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25AF%25D8%25A7%25D8 %25B1%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AD%25DA%25A9%25D9 %2588%25D9%2585%25D9%2587%26action%3Dedit%26redlin k%3D1) روی برفها کشیدند وبه همراه عدهای از سربازان، به خانقین، واز آن جا به بغداد منتقل کردند. او هم چنین میافزاید: شاه از قبل به والی نامه نوشته واز او خواسته بود مرا از بصره دور کند؛ چون میدانست اگر مرا به حال خود رها کند نزد شما میآیم».
او شکایت نامه خود را این گونه به پایان میرساند: «وقتی دیدم دستم از آن جناب کوتاه است از نوشتن شکوائیه خودداری کردم. اما هنگامی که مجتهد قدوه حاج سید علی اکبر پا به بصره نهاد واز من تقاضا کرد نامهای خطاب به آن بزرگ مرد دینی بنویسم وطی آن همه این غائلهها وحوادث را شرح دهم بی درنگ چنین کردم ومی دانستم خدای متعال به دست شما [فرج و] کار جدیدی حاصل خواهد فرمود والسلام علیکم ورحمة الله وبرکاته».
بدین ترتیب از سوی علما واشراف وتجار نامهها وشکوائیههای متعددی به میرزای شیرازی ارسال شد. در نتیجه میرزا نامهای به ناصرالدین شاه نوشت ودر آن همه چیزهای لازم را به نیکی شرح وتوضیح داد. اما شاه در جواب نوشت که روا نیست شاه از حرفی که زدهاست برگردد وبا توجه به ضعفی که دارد توان رویارویی با آنان را ندارد وبه کنسولِ حامل نامه سفارش کرد تمام تلاش خود را برای راضی کردن میرزای شیرازی به کار برد. ولی میرزا این عذر وبهانههای واهی را نمیپذیرفت ودر پاسخ او نامهای متضمن دلایل محکم نوشت ونادرستی این معالمه فاسد را ثابت میکرد ودر پایان مرقوم فرمود: اگر دولت از جواب دادن ناتوان باشد ما عاجز نیستیم واگر نمیتواند پاسخ دشمن را بدهد وحقوق مردم را مطالبه نماید بگذارید ما این کار را انجام دهیم.
اما وقتی شاه اقدامی نکرد وتشنجات افزایش یافت ومردم از این معامله فاسد به فریادخواهی پرداختند، میرزای شیرازی فتوای خود را که بازتاب آن در تمام جهان اسلام (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D8%25B3%25D9%2584%25D8%25A7%2 5D9%2585) به گوش رسید صادر کرد. در این فتوا پس از بسم الله آمده بود: «از امروز استعمال توتون وتنباکو به هر شکل که باشد حرام است وکسی که آن را استعمال کند مانند کسی است که با امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف به جنگ برخاستهاست». این فتوا پژواک گسترده ونفوذ عجیبی در میان مردم یافت ودر پی صدور آن مردم قلیانها را شکستند وچوبهای آن را به سمت صاحبان امتیاز پرت کردند وحکومت ایران در برابر این فتوا که کمر صاحبان امتیاز را خرد کرد دچار اضطراب شد. مردم همگی به شکل عجیب وبی سابقهای از تدخین تنباکو خودداری کردند واین اعتصاب فقط به مسلمانان اختصاص نداشت بلکه یهودیها وزردشتیها وپیروان دیگر ادیان هم با مسلمانان همراهی کردند ومی گفتند: این فتوا حکم محترمی است که باید به آن گردن نهاد وتخلف از آن جایز نیست.
سپس حکومت تلاش کرد بر علما فشار آورد تا فتوایی در مجاز بودن توتون (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D9%2588%25D8%25AA%25D9%2588%2 5D9%2586) وتنباکو (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D9%2586%25D8%25A8%25D8%25A7%2 5DA%25A9%25D9%2588) صادر کنند ولی این کوشش-ها بی ثمر ماند. وقتی وزیر ناصرالدین شاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2586%25D8%25A7%25D8%25B5%25D8%25B1%2 5D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25DB%258C%25D9%2586_% 25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587) از حاج میرزا محمد حسن آشتیانی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2585%25DB%258C%25D8 %25B1%25D8%25B2%25D8%25A7_%25D9%2585%25D8%25AD%25D 9%2585%25D8%25AF_%25D8%25AD%25D8%25B3%25D9%2586_%2 5D8%25A2%25D8%25B4%25D8%25AA%25DB%258C%25D8%25A7%2 5D9%2586%25DB%258C%26action%3Dedit%26redlink%3D1)� � بزرگ ترین عالم تهران (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D9%2587%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D9%2586)، خواست بر ضد فتوای میرزا فتوایی صادر کند، مرحوم آشتیانی گفت: مولایمان میرزای بزرگ، سید الشریعه وپیشوای شیعه وپناه امت ونایب ائمهاست. حکم ایشان مطاع وفرمانشان لازم الاتباع است وما بندگان او هستیم ودر هر چه فرمان دهد مطیع ایشان میباشیم؛ چون کسی که از فرمان ایشان سر بتابد مانند مشرک است. از این رو وزیر یاد شده ونیز حکومت از این کار ناامید، ومجبور شدند امتیاز را ملغی کنند. در نتیجه صاحبان امتیاز از ایران بیرون رفتند وبا دست خالی به اروپا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D8%25B1%25D9%2588%25D9%25BE%2 5D8%25A7) باز گشتند. مردم از این پیروزی بسیار شاد شدند واین خبر به کشورهای دیگر هم رسید ودر جراید نیز انتشار یافت. در پی این ماجرا مرحوم میرزای شیرازی که دست به تجدید دولت وملت زد، به آیت الله مجدد شهره گردید. وفات
مرحوم میرزای شیرازی پس از صرف عمر خود در راه علم وجهاد وخدمت به اسلام ومسلمانان، به سال ۱۳۱۲ق (۱۸۹۵م) چشم از جهان فرو بست.
شاگرد وی شیخ آقا بزرگ تهرانی «محمد حسن منزوی رازی» درباره ایشان به پژوهشی پرداخته که نام آن هدیة الرازی است. شرح احوال ایشان هم چنین در شمار فراوانی از کتابهای سیر وتراجم آمده است؛ از جمله: ۱. احسن الودیعه. ۲. آثار حج.

[sorna]

كامران ميرزا

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Kamranmirza.JPG/250px-Kamranmirza.JPG
کامران میرزا



کامران میرزا پسر سوم ناصرالدین شاه قاجار و نایبالسلطنه او بود. میرزا رضای کرمانی، کُشنده ناصرالدین شاه، مظالم کامران میرزا را از دلایل کار خود ذکر کرده بود.
محلهای که در تهران به کامرانیه معروف است، به نام اوست. او ریاست شهربانی و ریاست دارلخلافه تهران را بر عهد داشت منزل او که یکی از زیباترین کاخهای دوره قاجار بود در زمان رضاخان خراب شد و به جای ان دانشگاه افسری ساخته شد. هنوز در تهران بازارچه نایب السلطنه مشهور است.
از دیگر بناهای نایب السلطنه باغ فیشرآباد که نام محله فیشرآباد از آن گرفته شدهاست و باغ کامرانیه را میتوان بر شمرد. محله منیریه تهران که در زمان قاجار یکی از بخشهای اعیان نشین تهران بوده به نام منیرالسلطنه مادر کامرانمیرزا نامگذاری شدهاست.[۱]
کامران میرزا در سال ۱۳۰۸ خورشیدی، درگذشت و وی را در مشهد حضرت معصومه به خاک سپردند.

فرزندان نایبالسلطنه

نایبالسلطنه، سرورالدوله دختر شاهزاده حسامالسلطنه را به زنی گرفت و فرزندان او از وی سه دختر و یک پسر شد : ملکه جهان همسر محمد علی شاه، معصومه خانم زن مهدی قلی خان مجد الدوله، قمرالملوک همسر دوستعلی خان معیر الممالک نوی دختری ناصرالدین شاه فتحعلی میرزا بن کامران که پنج سال بیش تر زنده نماند. پس از در گذشت فتحعلی میرزا بن کامران کامران میرزا ۳ زن دیگر گرفت و از آنها دارای ۱۹ فرزند شد از جمله امیر ارفع، نصرت السلطان و اعتضاد خاقان.

[sorna]

ظل السلطان

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Zellesoltan.jpg/180px-Zellesoltan.jpg (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2588%25D9%2586%2 5D8%25AF%25D9%2587%3AZellesoltan.jpg)
ظلالسلطان



مسعود میرزا ظلالسلطان (زادهٔ ۱۲۶۶ قمری (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25DB%25B1%25DB%25B2%25DB %25B6%25DB%25B6_%2528%25D9%2582%25D9%2585%25D8%25B 1%25DB%258C%2529%26action%3Dedit%26redlink%3D1) در باغ نو اصفهان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D8%25B5%25D9%2581%25D9%2587%2 5D8%25A7%25D9%2586) -مرگ ۱۳۳۶ قمری (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25DB%25B1%25DB%25B3%25DB %25B3%25DB%25B6_%2528%25D9%2582%25D9%2585%25D8%25B 1%25DB%258C%2529%26action%3Dedit%26redlink%3D1)) بزرگترین پسر ناصرالدین شاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2586%25D8%25A7%25D8%25B5%25D8%25B1%2 5D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25DB%258C%25D9%2586_% 25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587) و عفت السلطنه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25B9%25D9%2581%25D8 %25AA_%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2584%25D 8%25B7%25D9%2586%25D9%2587%26action%3Dedit%26redli nk%3D1) بود. به خاطر آنکه از مادری غیر قاجار زاده شدهبود به جای او مظفرالدینمیرزا (بعدها مظفرالدین شاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25B8%25D9%2581%25D8%25B1%2 5D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25DB%258C%25D9%2586_% 25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587)) به ولیعهدی انتخاب شد. ظلالسلطان مدت زیادی حاکم اصفهان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D8%25B5%25D9%2581%25D9%2587%2 5D8%25A7%25D9%2586) بود. وی مدعی تاج و تخت سلطنت بود. تاریخ مسعودی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D8%25A7%25D8%25B1%25DB%258C%2 5D8%25AE_%25D9%2588_%25D8%25B3%25D8%25B1%25DA%25AF %25D8%25B0%25D8%25B4%25D8%25AA_%25D9%2585%25D8%25B 3%25D8%25B9%25D9%2588%25D8%25AF%25DB%258C) به قلم اوست.
وی در مدت حکومت در اصفهان سعی در تخریب و نابودی آثار دوران صفویه داشت. وی برخی از عمارتهای باقی مانده از دورهٔ صفوی را کاملاً نابود کرد (مانند عمارت آیینه خانه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D9%2585%25D8%25A7%25D8%25B1%2 5D8%25AA_%25D8%25A2%25DB%258C%25DB%258C%25D9%2586% 25D9%2587_%25D8%25AE%25D8%25A7%25D9%2586%25D9%2587 ) در کنار زاینده رود (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B2%25D8%25A7%25DB%258C%25D9%2586%2 5D8%25AF%25D9%2587_%25D8%25B1%25D9%2588%25D8%25AF) ) و برخی دیگر را به مرز نابودی کشاند. ظلالسلطان از عمارت هشت بهشت (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D9%2585%25D8%25A7%25D8%25B1%2 5D8%25AA_%25D9%2587%25D8%25B4%25D8%25AA_%25D8%25A8 %25D9%2587%25D8%25B4%25D8%25AA) به عنوان اصطبل استفاده میکرد و آینه کاریهای روی ستونهای عالی قاپو (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D8%25A7%25D9%2584%25DB%258C_% 25D9%2582%25D8%25A7%25D9%25BE%25D9%2588) و چهل ستون (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DA%2586%25D9%2587%25D9%2584_%25D8%25B3% 25D8%25AA%25D9%2588%25D9%2586) را از میان برد. وی همچنین دستور داد روی نقاشی های نفیس داخل چهل ستون را با گچ بپوشانند و نقاشان قاجاری بر روی آنها نقاشیهای کمارزش خود را بنگارند.
وی در سال ۱۳۳۶ هجری قمری برابر با ۱۲ تیر (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%25B1%25DB%25B2_%25D8%25AA%25DB%258C% 25D8%25B1) ۱۲۹۷ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%25B1%25DB%25B2%25DB%25B9%25DB%25B7) مرد و در مشهد (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25B4%25D9%2587%25D8%25AF) به خاک سپرده شد.

[sorna]

تاج السلطنه

تاجالسلطنه دختر ناصرالدین شاه قاجار (۱۳۰۱ هجری قمری- نامشخص) از مدافعان انقلاب مشروطه و عضو انجمن حریت نسوان بود[۱] و با شاعران آزادیخواهی همچون میرزاده عشقی ارتباط داشت. خاطرات خود را مینوشت که چندی پیش بخشهایی از ان به نام «خاطرات تاج السلطنه» منتشر شد. تاجالسلطنه حاصل ازدواج ناصرالدین شاه و دختر عمویاش توران السلطنه است.

زندگی

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Taj-al-Saltaneh.jpg/180px-Taj-al-Saltaneh.jpg
تاجالسلطنه در روز نامزدیاش



در اواخر سال ۱۳۰۱ هجری قمری، برابر با 1884 میلادی، از تورانالسلطنه، دخترعموی شاه، زاده شد او علاوه بر تسلط بر زبان فارسی، عربی و فرانسه را نیز به خوبی میدانست. او ازدواج ناموفقی با حسنخان شجاعالسلطنه داشت و دخترانش از او گرفته شدند و نزد پدر و نامادری ماندند[۱].
او در زمان حیاتِ پدرش، ناصرالدین شاه بسیار مورد توجه او بود اما بعد مرگ پدرش مورد نفرت مظفرالدین شاه قرار گرفت چرا که از مشروطه خواهان طرفداری میکرد و از روش تربیت در دربار و اختلاف طبقاتی دوران قاجار و رفتار درباریان انتقاد میکرد.[۱]
کتاب خاطرات او با نظارت منصوره اتحادیه در تهران منتشر شد.

[sorna]

فروغ الدوله


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Forouq-ol-Dowleh.jpg/180px-Forouq-ol-Dowleh.jpg

فروغالدوله در کودکی




تومان آغا (فروغالدوله) دختر ناصرالدینشاه قاجار و خازنالدوله از زنان آزادیخواه دوره قاجار و زمان جنبش مشروطه بود. او و همسرش ظهیرالدوله عضو انجمن اخوت بودند. فروغالدوله که طرفدار مشروطیت بود مخالفتش را با برادرش مظفرالدین شاه و برادرزادهاش محمدعلی شاه علنی کرده بود. در جریان به توپ بسته شدن مجلس، حمدعلی شاه دستور تخریب و غارت خانه او را نیز صادر کرد[۱]. تومان آغا خواهر تنی فخرالدوله (توران آغا) بود. او در جوانی به خواست پدرش با علی خان قاجار ظهیرالدوله که وزیر تشریفات دربار بود ازدواج کرد. پس از ازدواج لقب «ملکه ایران» گرفت. آنها دارای سه پسر و چهار دختر از جمله ولیه صفا (فروغالملک) شدند.[۱].




۱ سیاست

۱.۱ انجمن اخوت

۲ شعر
۳ پانویس
۴ منابع


سیاست

فروغالدوله پس از ازدواج با ظهیرالدوله که آزادیخواه و شاعر بود، فعالیتهایش را در انجمن اخوت و دراویش صفی علیشاهی آغاز کرد و آشکارا با برادرش مظفرالدین شاه و برادرزادهاش محمدعلی شاه مخالفت کرده و همراه همسرش در این راه مبارزه میکرد[۱].
نامههایی از او باقی مانده است که خطاب به ظهیرالدوله، مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه، و سیاستمدارن دیگر وقت نوشته است. در این نامهها قدرت اندیشه و دیدگاههای آزادیخواهانه و انتقادآمیز او مشخص است[۱].
فروغالدوله در ماجرای دستگیر شدن شوهرش و دیگر مشروطه خواهان به دست نیروهای محمدعلی شاه، نقش مهمی در آزادی آنان داشت[۱]. اما هنگامی که مجلس به توپ بسته شد، محمدعلی شاه دستور تخریب و غارت خانه او را نیز صادر کرد[۲].

انجمن اخوت

فروغالدوله عضو انجمن اخوت بود (دراویش صفی علیشاهی) و بدون حجاب به جلسههای انجمن میرفت و سخنرانی میکرد. از فروغالدوله و دو دخترش، فروغالملوک و ملکالملوک عکسهایی در لباس درویشی با کشکول و منتشا باقی مانده است. فروغالدوله شعرهای مدحآمیزی نیز میگفت.[۲]

شعر

فروغالدوله با تخلص «صفا» شعر میگفت که تخلص شوهرش نیز بود. ابیات زیر نمونهای از اشعار اوست:[۱]
درباره وضعیت اجتماعی ایران:
میشه ما خفتگان بیدار گردیم
بگو هرگز نمیشه یار یار درباره جشنی به مناسبت سالروز تولد صفا علیشاه (ظهیرالدوله) که مصادف با سالروز تولد صفی علیشاه هم بود:
مولود صفی میلاد صفا
زین هر دو ظهور عیش فقرا نازم به چنین جشنی که صفا
بنموده به پا

[sorna]

فخر الدوله


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Fakhr-ol-Dowleh.jpg/180px-Fakhr-ol-Dowleh.jpg http://fa.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png

فخرالدوله


فخرالدوله (توران آغا) یکی از دختران تحصیلکرده و شاعر ناصرالدین شاه قاجار و خازنالدوله، و خواهر تنی ِ فروغالدوله بود. او داستانهای شفاهی ایرانی را مکتوب کرد[۱].



فخرالدوله شبهایی که نقیبالممالک، نقالباشی پدرش داستانگویی میکرد، پشت در نیمه باز اتاق خواجه سرایان مینشت و داستانها را با دقت مکتوب میکرد و برای آنها نقاشی میکشید. از جمله داستانهای امیر ارسلان رومی و زرین ملک را او مکتوب و مصور کرده است[۱].
فخرالدوله همراه با پدرش و همسر وی مجدالدوله به ییلاق میرفت و به سوارکاری و تیراندازی میپرداخت. او در تیراندازی بسیار ماهر بود. او با مهدی قلی خان مجدالدوله ازدواج کرد[۱].
شعرهای او شامل دیوانی از چندهزار بیت است که با خط خود نوشته است و در کتابخانه سلطان محمودمیرزا در پاریس نگهداری میشد که در حال حاضر سرنوشت آن مشخص نیست. غزلیاتی به سبک عراقی نیز از او در تذکرههای دوران ناصری منتشر شده است[۱].

فخرالدوله در جوانی مبتلا به بیماری سل شد و به همین دلیل در ۳۳ سالگی درگذشت. بر سنگ گورش در صحن حرم فاطمه معصومه چند بیت از شعرهایش نوشته شده است

[sorna]

شعاع السلطنه

ملک منصور میرزا شعاع السلطنه(۱۲۵۳-۱۲۹۹) دومین فرزند ذکور مظفرالدین شاه در ۱۸ ربیعالثانی ۱۲۹۷ ه.ق در تبریز تولد یافت. تحصیلات خود را از پنج سالگی در تبریز آغاز کرد و بنا به نوشته روزنامه شرافت: علوم عربیه، ریاضی، طبیعی، شیمی، فیزیک، فن تاریخ، زبان فرانسه و انگلیسی، صنعت عکاسی، فنون حربیه، قواعد عسکریه اعم از پیاده نظام و توپخانه را فرا گرفت.
در ۱۳۱۴ والی گیلان شد و وزارت او را معتمدالسلطنه و بعد سعدالسلطنه عهده دار بودند، پس از آن به حکومت فارس و بنادر جنوب رفت.
خیلی زود ثروتمند شد و در تهران مستغلات زیادی برای خود تدارک دید و در چیذر شمیران باغ وسیع و مصفائی بنیاد نهاد. کاخ شهری او در خیابان امیریه مجاور باغ کامران میرزا قرار داشت که هم اکنون قسمتی از آن باغ دانشکده افسری است.
وی از طرفداران سیاست روسیه تزاری در ایران بود. چندین سفر به روسیه رفت و با شاهزادگان آن کشور دوستی به هم رسانید. قبل از اینکه مظفرالدین شاه به اروپا برود او به سیر و سیاحت در اروپا پرداخت. پس از مراجعت پدر خود را تشویق به رفتن اروپا کرد. در دوره محمد علی شاه مواجب و مستمری او از تمام شاهزادگان بیشتر بود و هر سال یک صد و چهارده هزار تومان مواجب نقدی و جنسی داشت. مجلس اول برای صرفه جوئی در بودجه کشور مستمریها را تقلیل داد از جمله مستمری شعاع السلطنه از صد و چهارده هزار تومان به دوازده هزار تومان تقلیل پیدا کرد.
از آن تاریخ شعاع السلطنه با مشروطیت به مخالفت پرداخت. پس از خلع محمدعلی میرزا از سلطنت، او نیز با برادر خود همراهی نمود و از ایران خارج شد. وقتی شوستر آمریکائی خزانه دار کل برای مالیاتهای عقب افتاده او اجرائیه صادر کرد بر بالای مستغلات شعاع السلطنه پرچم روسیه افراشته شد و با مداخله روسها وی از پرداخت بدهی سنگین خود به دولت مشروطه اعراض نمود.
در ۱۳۲۹ه.ق که محمدعلیشاه برای تصاحب سلطنت به ایران وارد شد شعاع السلطنه با او همراهی کرد. پس از شکست آنها دولت مشروطه برای کشتن محمدعلی شاه و دو برادرش همین شعاع السلطنه و سالارالدوله جایزهای به مبلغ ۲۵ هزار تومان تعیین کرد و نیرویی برای سرکوب او به ریاست یپرمخان اعزام کرد.
بعدها فرزندان وی نام خانوادگی شعاع حسنی را برای خویش انتخاب کردند. وی در ۱۲۹۹ش درگذشت و در آستانه حضرت عبدالعظیم مدفون شد.
در حال حاضر فرزندان شعاع السلطنه در مناطق مختلف به زندگی خود ادامه میدهند ولی محل اصلی حکومت اجدادی خود را فراموش نکردهاند و با نام فامیلی شعاع حسنی دریکی از شهرهای استان گیلان بنام لاهیجان مشغول زندگی با عامه مردم هستند.

[sorna]

ارشد الدوله

اَرشَدالدوله برادر محمدعلی شاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF%2 5D8%25B9%25D9%2584%25DB%258C_%25D8%25B4%25D8%25A7% 25D9%2587). محمدعلی شاه با اینکه از ایران گریخته بود، اما به تحریکات خود ادامه میداد. در سال ۱۳۲۹ ق. هنگام بازگشت شاه مخلوع به ایران جنگهایی میان قوای هوادار محمدعلی شاه و نیروهای دولت مشروطه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25B4%25D8%25B1%25D9%2588%2 5D8%25B7%25D9%2587) صورت گرفت. سرکرده نیروی دولتی یپرم خان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%258C%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2585_% 25D8%25AE%25D8%25A7%25D9%2586) بود و توانست در نزدیکی ورامین قوای طرفدار محمدعلی شاه به فرماندهی ارشدالدوله را شکست دهد و خود او را هم دستگیر کند. ارشدالدوله بلافاصله در دادگاهی صحرایی به مرگ محکوم شد و حکم وی نیز بدون کمترین درنگ به اجرا درآمد. اندکی پس از این ماجرا، که یپرم خان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%258C%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2585_% 25D8%25AE%25D8%25A7%25D9%2586) با جنازه ارشدالدوله به تهران بازگشت، قوای دولتی برای دفع سالار الدوله (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25A7%2 5D8%25B1_%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25D9%2588% 25D9%2584%25D9%2587) به سمت غرب رهسپار شد. در این لشکرکشی نیز یپرم خان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%258C%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2585_% 25D8%25AE%25D8%25A7%25D9%2586) یکی از سرکردگان بود.
درآخرین نبردهای ارشدالدوله در روز سهشنبه یازدهم رمضان سال ۱۳۲۹ درنبردسختی که دراین روز درنزدیکی تهران وبرای فتح پایتخت اتفاق افتاد سرانجام آتش سنگین توپخانهٔ نیروهای مشروطه طلب یک باره ترکمانان سپاه ارشدالدوله رادچار وحشت و شکست کرد. دراین نبرد، فقط ترکمانان ۷۰ کشته، ۴۰۰زخمی و ۲۰۰ اسیر برجای گذاشتند، به علاوه درزمان تعقیب آنان گروهی هم درحین فرار به قتل رسیدند. در پایان، ارشدالدوله هم دستگیر و به تهران انتقال داده شد. او را بلادرنگ محکوم به اعدام کردند و در ملأ عام به دار آویختند.

[sorna]

سالار الدوله

ابوالفتح میرزا سالارالدوله پسر سوم مظفرالدین شاه بود. او در سال۱۲۶۰(۱۲۹۸ ه.ق) درشهر تبریز به دنیا آمد. پس از تحصیلات مقدماتی و نظامی در تبریز به حکومت در چند ایالت ایران منصوب شد که اغلب با شکایت اهالی از رفتارش معزول میشد. پس از مشروطه از ایران رفت و در حمایت از برادرش محمدعلی شاه در کردستان دست به شورش زد و سنندج را گرفت و از مجلس شورای ملی خواست تا با شاه مخلوع همکاری کند.
بعد از عزل محمدعلی شاه در وین با برادر خود ملاقات نموده و برای بازگشت سلطنت برادر از راه عثمانی به ایران آمد و با لشگری از ایل کلهر و سنجابی و لر توانست کرمانشاه و همدان را تصرف کند و همچنین قوای امیر مفخم بختیاری را در نزدیک ملایر شکست داده با حدود سی هزار قشون به سوی تهران بیاید که در نزدیکی ساوه از قوای فرمان خان شکست خورد ولی چون مجلس برای توقیف یا اعدام او ۲۵ هزارتومان جایزه تعیین نمود به عثمانی فرار کرد و چند سال بعد بار دیگر به کردستان آمد و لشگری جمع آوری کرد و به همدان تاخت ولی از قوای یپرمخان شکست خورد و بار دیگر از ایران گریخت. بعد به وساطت روسها حکومت گیلان به او سپرده شد اما بار دیگر طغیان کرد و قزاقان ساخلوی گرگان از او حمایت نمودند ولی بار دیگر شکست خورد و از ایران اخراج شد. هنگام جنگ جهانی اول باز هم به ایران آمد و کاری از پیش نبرد و سرانجام به کشور عثمانی پناه برد و ساکن کشور مصر گردید که در اسکندریه در خردادماه سال ۱۳۳۸ درگذشت.

[sorna]

مهد عليا

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/0/05/%D9%85%D9%87%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%A7.jpg/270px-%D9%85%D9%87%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%A7.jpg
مهد علیا بر روی تخت طاووس (در وسط)، پسرش ناصرالدینشاه و دخترش عزتالدوله



ملک جهان خانم ملقب به نواب علیه و مهدِ عُلیا (۱۲۲۰ - ۶ ربیع الثانی ۱۲۹۰ ، تهران) همسر محمد شاه و مادر ناصرالدین شاه قاجار بود[۱].
ملک جهان خانم دختر امیر محمد قاسم خان قاجار قوانلو (ملقب به ظهیرالدوله) و بیگم جان خانم (دختر دوم فتحعلیشاه قاجار) بود. در ۱۶ سالگی او را به عقد پسرداییاش محمدمیرزا که آن زمان ولیعهد بود درآوردند[۱].
او در ۲۵ سالگی، پسرش ناصرالدین میرزا و در ۳۰ سالگی، دخترش، عزت ملک (ملک نسا خانم) را به دنیا آورد. محمد شاه با اینکه ناصرالدین میرزا را از ۵ سالگی به عنوان جانشین خود معرفی کرده بود چند بار قصد کرد پسر دیگرش عباس میرزا (پسر خدیجه کردستانی که نسبش به شیخهای نقشبندیه میرسید) را ولیعهد کند. در سال ۱۲۶۴ ق که محمدشاه درگذشت، مهد علیا پسرش را که در تبریز بود به تهران فراخواند و خود نیز به کمک هوادارانش و سفارت انگلیس برای ۴۵ روز امور مملکت را به دست گرفت و آرامش شهر را حفظ کرد. او به عنوان ملکه مادر نایب السلطنه شورای سلطنت را تشکیل داد. مثلا حاج میرزا آقاسی وزیر محمدشاه را که هوادار عباس میرزا بود عزل کرد. عباس میرزا و خدیجه کردستانی نیز که از جانب او احساس خطر جانی میکردند با کمک فرهاد میرزا معتمدالدوله به سفارت انگلیس پناه برده و در آنجا تحصن کردند[۱].
مهدعلیا بسیار باهوش بود. بر ادبیات فارسی و زبان عربی مسلط بود، با موسیقی و آواز آشنا بود و خط ریز و خط درشت مینوشت. شعر میگفت و در سخنانش از مثلها و روایات زیادی استفاده میکرد. او قرآن را به صورت دودانگ در آهنگ حجاز میخواند. مهد علیا به ساختن و نوسازی بناها مانند باغ مادر شاه در مرقد شاه عبدالعظیم، مدرسه حکیم باشی (یا مدرسه مهد علیا)، ساختن بارگاه و بقعه زبیده خاتون، تعمیر و اتمام مسجد امیرقاسم خان، پدرش (یا مسجد مادر شاه) توجه داشت. از مهد علیا چند سجع مُهر با عنوانهای «ملک النساء العالمین»، «عصمة الدنیا و الدین» و … باقی است[۱].
مهد علیا در روزگار پادشاهی پسرش به نفوذ بالایی در کارهای کشور دست یافت. دختر مهد علیا، ملکزاده خانم ملقب به عزتالدوله با وجود ناخرسندی مهد علیا در ۱۳ سالگی در روز جمعه ۲۲ ربیعالاول از سال ۱۲۶۵ ق.[۲] به همسری امیر کبیر درآمد و کینه او نسبت به امیرکبیر بیشتر شد. او در جناح مخالف امیرکبیر تمام کوشش خود را برای مبارزه با اصلاحات وی و براندازیاش صرف کرد. سرانجام امیر کبیر با دخالت او در سال ۱۲۶۵ در حمام فین کاشان به قتل رسید. پس از مرگ امیرکبیر، موجب صدراعظم شدن میرزا آقا خان نوری اعتمادالدوله شد و دخترش عزت ملک خانم را که سیاهپوش امیرکبیر بود به اجبار به عقد میرزا کاظم خان پسر آقاخان نوری درآورد[۱].
برخی منابع اورا زنی منحط از لحاظ اخلاقی و روابط خصوصی میدانند.[۳] حتی میرزا تقی خان امیر کبیر نیز در هنگام آخرین ملاقات با وی او را روسپی خوانده است.[۴]
او در سن ۷۰ سالگی در ۶ ربیع الثانی ۱۲۹۰ ق. ، هنگامی که ناصرالدین شاه به سفر اروپا رفته بود در تهران درگذشت و در آرامگاه محمدشاه در قم (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2582%25D9%2585) دفن شد

[sorna]

حسين بهزاد

حسین بهزاد نقاش معروف ایرانی است.


زندگینامه

جدش ميرزا لطفالله ، از اهالی شيراز بود. اين مرد اهل منبر بود ، اما پدر بهزاد ميرزا فضل الله در اصفهان به دنيا امد و در شيراز و اصفهان قلمدانسازی را ياد گرفت. ۲۲ سال از ازدواج پدر و مادرش گذشته بود كه حسين به دنياآمد. او شش هفت ساله بود كه پدرش در گذشت . او ماند و مادرش و يك خواهر . چند ماهی به مدرسه (شرف مظفر)رفت . اما از آن جايی كه مدرسه دور بود و او درس خوان نبود ، مدرسه را رها كرد و شاگرد حجره قلمدانسازی شد . مادرش بعد از مرگ همسر اولش شوهر ديگری اختيار كرد و توجهی به حسين نداشت . روزگار او همين طور به سختی و مشقت میگذشت . گاهی نان خالی هم گيرش نمیامد و مجبور بود گرسنه بخوابد. اما عشق به طراحی و نقاشی او را زنده نگاه میداشت. خودش میگويد : (هميشه مدادوكاغذ توی جيبم بود). گاهي نصف شب ، در نور مهتاب نقاشي ميكرد.

كم كم كارش در حجره قلمدان سازي بالا گرفت . بهزاد ناگهان بيمار ميشود . همه فكر ميكنند كه زنده نميماند . كارو بارش رااز دست ميدهد و ناچار به خانه مادرش ميرود . زيرا در امدي نداشت.

فتوح السلطنه كه هنر بهزاد را ميشناخت ، او را به خانه خود برده و او را از بيماري نجات داد . او يك كتاب خطي (خمسه نظامي) را توسط بهزاد ، در مدت يكسال اقامت او در منزلش ، با مينياتورهايي زيبا به تصوير كشيد ، فتوح السلطنه از بهزاد دعوت كرد بعد از تمام شدن نقاشيها با او به اروپا بروند تا كتاب را انجا بفروشند. در همين موقع از بهزاد دعوت مي شود وارد ارتش شود ، اما بعد از مدتي از ارتش بيرون ميايد . در اين مقطع از زندگي بهزاد با دختر صاحبخانه خود كه( عزيزه ) نام داشت ازدواج ميكند ، مدت ۴۹ سال باهم زندگي ميكنند ، ثمره ازدواج انها ، يك پسر است كه پرويز نام دارد.

بعدها بهزاد شنيد كه فتوح السلطنه لندن و پاريس رفته و ان كتاب خطي خمسه نظامی رابه نام يك كار قديمي به مبلغ ۸۰۰۰ ليره به يك موزه فروخته است. بعدها هم كه فتوح السلطنه به ايران بازگشت بهزاد موقعيتي پيدا نكرد تا سهم خود را بگيرد ، زيرا فتوح السطنه سكته كرد و در گذشت .
در اين بين بهزاد براي چند نفرهم كار ميكرد. من جمله كتاب هاي خطي صدرالممالك وزير دربار را مصور كرد. همچنين براي موزهاي كه پرنس ارفع الدوله در موناكو داشت چند مينياتور تهيه كرد.سفارش دهندگان بيشتر ، كارهاي بهزاد رابه عنوان عتيقه در خارج كشور ميفروختند و پول هاي گزافي ميگرفتند . ديگر بهزاد شهرتي پيدا كرده بود . حتي بعضيها كارهاي او را تقليد كرده با امضاي بهزاد مي فروختند.
درسال ۱۳۱۴ (ه ش) موسیو رابینو باستان شناس فرانسوی بهزاد را با خود به فرانسه میبرد تا در انجا برایش کار کند . در این موقع تاجر های کلیمی عتیقه فروش ، دایم محرمانه به او مراجعه میکنند و می خواهند برای انان کار کند. زیرا انها میتوانستند کارهای بهزاد را به عنوان کارهای قدیمی و عتیقه بفروشند . بهزاد هم گاهی برای انان کار میکرد . مثلاً صفحهای از یک کتاب خطی را برای یکی از انها نقاشی کرد و ان تاجر آن را به عنوان عتیقه به مبلغ گزافی به یکی از مجموغه دارها فروخت.
در این زمان بهزاد به موزه لوور هم میرفت و روی اثار قدیمی مینیاتور ایرانی مطالعه میکرد . سرانجام بعد از چند سال به ایران برگشت. در ایران برای این وان کار میکرد . جنگ جهانی دوم شروع شده بود و متفقین در تهران بودند و کارهای بهزاد را بخوبی میخریدند.
از این زمان به بعد ، بهزاد دیگر کم کم کارهای تجاری را کنار گذاشت و به خلق شاهکارهای هنری که خود دوست میداشت برداخت. تابلو های ، فردوسی ، فتح بابل ،ایوان مداین ، شب قدر حافظ و نفت یادگارهای این دوره از عمر او هستند.
روی تابلوی فردوسی دو سال کار کرد. دو تابلو هم برای جشن المپیاد ساخت . یکی چوگان بازی دیگری کشته شدن دیو سفید به دست رستم .انها هم برای او دیپلمی فرستادند که از طرف شاهنشاه در سال ۱۳۳۲ به بهزاد اعطاء شد.
او هفده نمایشگاه در داخل و خارج کشور برکذار کرد ، چندین جایزه و مدال گرفت. هنرمندان ایرانی و خارجی به علت هنر و اخلاق انسانیش ، بسیار او را دوست داشتند. مرحوم ملک الشعرای بهار در مدح او سرودند.
او در مدت زندگی خود قریب ۴۰۰ کار هنری به وجود اورد که بعضی از مشهورترین انها عبارتاند از : ( قحطی ) ، (بهرام و گلاندام) که به سبک مینیاتور است ، خزان جوانی ، دختر رز ، کشتن رستم دیو سفید را ، خیال ، ابو علی سینا ، شب قدر حافظ ، رودکی ، صورت شمس تبریزی و مولانا جلال الدین رومی ، ابریق مرا شکستی . فتح بابل یکی از بهترین کاهای اوست گه در آن پیروزی کوروش بر بابل و ازادی بردگان نموده شده است. بهزاد دارای شهرت جهانی بود ، او هنر مینیاتور را به اوج خود رسانید.
شیوه مینیاتور قبل از او ، همان شیوه رایج مغولی بود . حتی اداب و رسوم مغولها هم در ان به چشم میخورد ، شکلها شبیه به هم ویکنواخت بود . او این شیوه را عوض کرد و شکلهای ایرانی را وارد مینیاتور کرد .
او بسیاری از ریزه کاریهای زائد مینیاتور را به دور ریخت . درکارهای او حالات و روحیات اشخاص مشخص است .در کار قدما سایه وجود نداشت ،اوسایه را وارد مینیاتور کرد در رنگ امیزی هم ابتکار کرد . بهزاد اصولا دارای قوه ابتکار بود . در قدیم چون مینیاتور را اغلب برای کتابها میکشیدند ، اندازههای انها هم کوچک بود ، ولی بهزاد قطع مینیاتور را بزرگ کرد . هم چنین مینیاتور قدما بر از اشخاص گوناگون بود او از عده اشخاص هم کاست . خلاصه در بین مینیاتور سازان ایرانی ، بهزاد شخصیت نو اور و ممتازی است . پس از بایان دوره صفویه مینیاتور تکراری و کم مایه بود. این هنر ظریف ایرانی در دوره قاجار تحت تأثیر نقاشیهای روسی و فرنگی از مسیر خود منحرف گردیده بود. سر انجام بهزاد توانست مینیاتور را به مسیر اصلی وحقیقی خود برگرداند او در این راه رنج ها کشید و شاهکارهای بزرگ افرید.

در اردیبهشت ۱۳۳۷ خورشیدی ، مجلس شورای ملی تصویب کرد که مادام العمر حقوق معینی از طرف دولت به این هنرمند بزرگ برداخت گردد.

[sorna]

ستار خان



http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/c/cd/Sattar_khan.jpg/200px-Sattar_khan.jpg


ستار خان از سرداران جنبش مشروطه خواهی ایران، و ملقب به سردار ملی است. در مقاومت تبریز وی جانفشانیهای بسیاری کرد.


۱ مقدمه
۲ جوانی
۳ مقاومت
۴ مرگ
۵ جستارهای وابسته
۶ پیوند به بیرون
۷ منابع



مقدمه

ستار قرهداغی سومین پسر حاج حسن قره داغی در سال ۱۲۸۵ق (۱۸۶۸ میلادی) به دنیا آمد. او از اهالی قرهداغ آذربایجان بود که در مقابل قشون عظیم محمد علی شاه پس از به توپ بستن مجلس شورای ملی و تعطیلی آن که برای طرد و دستگیر کردن مشروطه خواهان تبریز به آذربایجان گسیل شده بود ایستادگی کرد و بنای مقاومت گذارد. وی مردم را بر ضد اردوی دولتی فرا خواند و خود رهبری آن را بر عهده گرفت و به همراه سایر مجاهدین و باقرخان سالار ملی مدت یک سال در برابر قوای دولتی ایستادگی کرد و نگذاشت شهر تبریز به دست طرفداران محمد علی شاه بیفتد. اختلاف او با شاهان قاجار و اعتراض به ظلم و ستم آنان، به زمان کودکی اش بر میگشت. او و دو برادر بزرگترش اسماعیل و غفار از کودکی علاقه وافری به تیراندازی و اسب سواری داشتند، اما اسماعیل فرزند ارشد خانواده در این امر پیشی گرفته بود و شب و روزش به اسب تازی، تیراندازی و نشست و برخاست با خوانین و بزرگان سپری میشد، سرانجام او در پی اعتراض به حاکم وقت دستگیر و محکوم به اعدام شد.اسماعیل به دلیل ارتباط و پناه دادن به فردی به نام قاچاق فرهاد که از مخالفان و ناراضیان بود، توسط عمال دولت قاجاریه کشته شد. این امر کینهای در دل ستار ایجاد کرد و نسبت به ظلم درباریان و حکام قاجاری خشمگین شد.

جوانی

ستار در جوانی به جرگه لوطیان (جوانمردان، یا اهل فتوت) محله امیرخیز تبریز درآمد و در همین باب در حالی که به دفاع از حقوق طبقات زحمتکش بر میخاست با مأمورین محمدعلی شاه درافتاد و به ناچار از شهر گریخت و مدتی به راهزنی مشغول شد، اما از ثروتمندان میگرفت و به فقرا میداد. سپس با میانجیگری پارهای از بزرگان به شهر آمد و چون در جوانی به درستی و امانتداری در تبریز شهرت داشت به همین دلیل مالکان حفاظت از املاک خود را به او میسپردند. او هیچ گاه درس نخواند و سواد خواندن و نوشتن نداشت، اما هوش آمیخته به شجاعتش و مهارت در فنون جنگی و اعتقادات مذهبی و وطن دوستی اش، او را در صف فرهیختگان عصر قرار میداد.

مقاومت

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/TabrizRevolutionaries.JPG/200px-TabrizRevolutionaries.JPG
مشروطه طلبان تبریز، در عکس ستارخان و باقر خان نیز دیده میشوند


او در مدت یازده ماه از ۲۰ جمادی الاول ۱۳۲۶ق تا هشتم ربیع الثانی ۱۳۲۷ق رهبری ِ مجاهدین تبریز و ارامنه و قفقازیها را بر عهده داشت و مقاومت شدید و طاقت فرسای اهالی تبریز در مقابل سی و پنج الی چهل هزار نفر قشون دولتی، با راهنمایی و رهبریت او انجام گرفت، به طوری که شهرت او به خارج از مرزهای کشور رسید و در غالب جراید اروپایی و آمریکایی هر روز نام او با خط درشت ذکر میشد و درباره مقاومتهای سرسختانه وی مطالبی انتشار مییافت.
در اواخر کارِ محاصره تبریز قوای روسیه با موافقت دولت انگلیس به سوی تبریز آمد و راه جلفا را باز کرد. قوای دولتی با دیدن قوای روس به تهران بازگشت و محاصره تبریز پایان گرفت، اما ستارخان حاضر به اطاعت از دولت روس نشد و در اواخر جمادی الثانی ۱۳۲۷ق (اواخر ماه مه ۱۹۰۹م) به ناچار با همراهانش به قنسول خانه عثمانی در تبریز پناهنده شد. در منابع ذکر شدهاست که ستارخان به کنسول روس (پاختیانوف) که میخواست بیرقی از کنسول خانه خود به سر در خانه ستارخان زند و او را در زینهار دولت روس قرار دهد گفت: «ژنرال کنسول، من میخواهم که هفت دولت به زیر بیرق دولت ایران بیایند. من زیر بیرق بیگانه نمیروم.»
پس از عقب نشینی قوای روس مردم شهر به رهبری ستارخان در برابر حاکم مستبد تبریز رحیم خان قد علم کردند و او را از شهر بیرون راندند، اما اندکی بعد ستارخان در زیر فشار دولت روس، دعوت تلگرافی ِ آخوند ملامحمدکاظم خراسانی و جمعی از ملیون را پذیرفت و با لقب سردار ملی به سوی تهران حرکت کرد. در این سفر باقرخان سالار ملی نیز همراه او بود.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Sattar_Khan.jpg/200px-Sattar_Khan.jpg

تصویر دیگری از ستارخان


هدف دولت مشروطه از این اقدام که به بهانه تجلیل از ستارخان و باقرخان صورت گرفته بود در واقع کنترل آذربایجان و خلع سلاح مجاهدین تبریز بود. روز شنبه ۷ ربیع الاول سال ۱۳۲۸ق در شب عید نوروز، جمعیت زیادی از مردم و رجال شهر از جمله یپرم خان ارمنی برای وداع با ستارخان و باقرخان جمع شدند و آنان درمیان هلهله جمعیت از منزل خود بیرون آمدند و به سوی تهران حرکت کردند. در بین راه نیز در شهرهای میانه، زنجان، قزوین و کرج استقبال باشکوهی از این دو مجاهد راستین آزادی به عمل آمد و هنگام ورود به تهران نیمی از شهر برای استقبال به مهرآباد شتافتند و در طول مسیر چادرهای پذیرایی آراسته با انواع تزیینات، و طاق نصرتهای زیبا و قالیهای گران قیمت و چلچراغهای رنگارنگ گستردند. در سرتاسر خیابانهای ورودی شهر، تابلوهای زنده باد ستارخان و زنده باد باقرخان مشاهده میشد. تهران آن روز سرتاسر جشن و سرور بود. ستارخان پس از صرف ناهار مفصلی که در چادر آذربایجانیهای مقیم تهران تدارک دیده شده بود به سوی محلی که برای اقامتش در منزل صاحب اختیار (محلی در خیابان سعدی کنونی) در نظر گرفته بودند رفت. او مدت یک ماه مهمان دولت بود، اما به دلیل وجود سربازان و کمی جا دولت، محل باغ اتابک (محل فعلی سفارت روسیه) را به اسکان ستارخان و یارانش و محل عشرت آباد را به باقرخان و یارانش اختصاص داد. پس از چند روزی که نیروهای هر دو طرف در محلهای تعیین شده اسکان یافتند مجلس طرحی را تصویب نمود که به موجب آن تمامی مجاهدین و مبارزین غیرنظامی از جمله افراد ستارخان و خود او میبایست سلاحهای خود را تحویل دهند. این تصمیم به دلیل بروز حوادث ناگوار و ترور مرحوم سید عبدالله بهبهانی و میرزاعلی محمدخان تربیت از سران مشروطه گرفته شده بود.، اما یاران ستارخان از پذیرفتن این امر خودداری کردند. به تدریج مجاهدین دیگری که با این طرح مخالف بودند به ستارخان و یارانش پیوستند و این امر موجب هراس دولت مرکزی شد. سردار اسعد به ستارخان پیغام داد که «به سوگندی که در مجلس خوردید وفادار باشید و از عواقب وخیم عدم خلع سلاح عمومی بپرهیزید.»، اما باز یاران ستارخان راضی به تحویل سلاح نشدند.

مرگ


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/c/c0/%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%B3% D8%AA%D8%A7%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D9%86.jpg/200px-%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%B3% D8%AA%D8%A7%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D9%86.jpg

آرامگاه ستارخان در جوار بقعه عبدالعظیم حسنی در شهر ری


بعدازظهر اول شعبان ۱۳۲۸ق قوای دولتی، که جمعا سه هزار نفر میشدند به فرماندهی یپرم خان، یار قدیمی ستارخان در تبریز و رئیس نظمیه وقت باغ اتابک را محاصره کردند و پس از چندبار پیغام، هجوم نظامیان به باغ صورت گرفت و جنگ بین قوای دولتی و مجاهدین آغاز گشت. در این جنگ قوای دولتی از چند عراده توپ و پانصد مسلسل شصت تیر استفاده کردند و به فاصله ۴ ساعت ۳۰۰ نفر از افراد حاضر در باغ کشته شدند. ستارخان راه پشت بام را در پیش گرفت، اما در مسیر پلهها در یکی از راهروهای عمارت تیری به پایش اصابت کرد و مجروح شد و قادر به حرکت نبود. اندکی بعد قوای دولتی او را دستگیر کردند و به منزل صحصام السلطنه بردند و خود و اتباعش ناچار به خلع سلاح شدند (۳۰ رجب ۱۳۲۸ق).
بعد از این وقایع، ستارخان خانه نشین شد و پزشکان حاذق برای مداوای پای او تمام تلاش خود را کردند، اما معالجات به جایی نرسید و در تاریخ ۲۸ ذی الحجه ۱۳۳۲هـ. ق (۲۵ آبان ۱۲۹۳ش/ ۱۶ نوامبر ۱۹۱۴م) در تهران دار فانی را وداع گفت و برخلاف وصیتش، در باغ طوطی در جوار بقعه حضرت عبدالعظیم حسنی در شهرری درحالی که هزاران هزار تهرانی با چشمانی گریان جنازه او را تشییع میکردند به خاک سپرده شد. او هنگام فوت حدود ۵۳ سال داشت. نوه پسری ستار خان به نام فرهاد قره داغی درآبان ماه سال۱۳۵۶در شهر میانه از توابع تبریز چشم به جهان گشودو هم اینک در محلهای در اطراف شهر ری و به دور از سیاست زندگی میکند.و از نزدیکان آیت الله سید رضا میرطاهری به شمار میرود.

[sorna]

يپرم خان ارمني


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Yeprem_khan.jpg/180px-Yeprem_khan.jpg (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2588%25D9%2586%2 5D8%25AF%25D9%2587%3AYeprem_khan.jpg)

یپرمخان




یـِپرم داویدیان گانتاکتسی معروف به یـِپرم خان از انقلابیون ارمنی و یکی از رهبران نظامی انقلاب مشروطه میباشد که در سال ۱۲۴۷ خورشیدی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25DB%25B1%25DB%25B2%25DB %25B4%25DB%25B7_%25D8%25AE%25D9%2588%25D8%25B1%25D 8%25B4%25DB%258C%25D8%25AF%25DB%258C%26action%3Ded it%26redlink%3D1) برابر با ۱۸۶۸ میلادی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25DB%25B1%25DB%25B8%25DB %25B6%25DB%25B8_%25D9%2585%25DB%258C%25D9%2584%25D 8%25A7%25D8%25AF%25DB%258C%26action%3Dedit%26redli nk%3D1) در روستای بارسوم (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8 %25B1%25D8%25B3%25D9%2588%25D9%2585%26action%3Dedi t%26redlink%3D1) در نزدیکی شهر گنجه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DA%25AF%25D9%2586%25D8%25AC%25D9%2587) زاده شد. سر پر شوری داشت. نخست و در آغاز جوانی به رزمندگان ارمنی که میخواستند از مرزهای روسیه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B1%25D9%2588%25D8%25B3%25DB%258C%2 5D9%2587) تزاری (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D8%25B2%25D8%25A7%25D8%25B1) بگذرند و با عثمانیان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D8%25AB%25D9%2585%25D8%25A7%2 5D9%2586%25DB%258C%25D8%25A7%25D9%2586) نبرد کنند پیوست. ولی روسها دستگیرش کردند و به اردوگاههای کار اجباری در سیبری (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25DB%258C%25D8%25A8%25D8%25B1%2 5DB%258C) تبعیدش کردند.او به گونهای شگفتانگیز از اردوگاه مرگبارش گریخت. نخست خود را به ژاپن (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DA%2598%25D8%25A7%25D9%25BE%25D9%2586) رساند و پس از گذراندن راهی دراز به ایران (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D9%2586) آمد و دوباره به ارمنستان رفت و به داشناکها (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AF%25D8%25A7%25D8%25B4%25D9%2586%2 5D8%25A7%25DA%25A9) پیوست. داشناکها (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AF%25D8%25A7%25D8%25B4%25D9%2586%2 5D8%25A7%25DA%25A9) گروهی از ارمنیان بودند که برای استقلال ارمنستان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D8%25B1%25D9%2585%25D9%2586%2 5D8%25B3%25D8%25AA%25D8%25A7%25D9%2586) میجنگیدند. در سال ۱۲۷۹ خورشیدی یپرم از طرف فرقه داشناک برای تشکیل حزب در گیلان ماموریت یافت. وی در دوره حضورش در گیلان در اداره راه سازی مشغول به کار شد و سپس در رشت کوره آجرپزی راه انداخت و به آجرپزی مشغول شد. گروهی از قفقازیان و ارمنیان به عنوان کارگر به رشت آمده و در آنجا مشغول به کار شدند. این کارگرها بعدها فوج مجاهدین فدایی ارمنی را شکل دادند که به سرکردگی یپرم خان در سال ۱۳۲۷ قمری همراه با سپهدار تنکابنی از رشت راهی تهران شدند. در رویداد استبداد صغیر (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D8%25B3%25D8%25AA%25D8%25A8%2 5D8%25AF%25D8%25A7%25D8%25AF_%25D8%25B5%25D8%25BA% 25DB%258C%25D8%25B1) به تبریز آمد و دوشادوش مجاهدان با سپاه محمد علی شاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF_% 25D8%25B9%25D9%2584%25DB%258C_%25D8%25B4%25D8%25A7 %25D9%2587) به نبرد پرداخت در گشایش تهران (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D9%2587%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D9%2586) همراه بود و پیروزی مشروطه خواهان را دید. سپس به ریاست شهربانی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B4%25D9%2587%25D8%25B1%25D8%25A8%2 5D8%25A7%25D9%2586%25DB%258C)(بلدیه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A8%25D9%2584%25D8%25AF%25DB%258C%2 5D9%2587)) گمارده شد. او کوششهای بسیاری در نبرد با مشروطه ستیزان انجام داد.
در شب عید نوروز سال ۱۳۲۸ق، جمعیت زیادی از مردم و رجال شهر از جمله یپرم خان برای وداع با ستارخان و باقرخان جمع شدند و آنان درمیان هلهله جمعیت از منزل خود بیرون آمدند و به سوی تهران حرکت کردند. هدف دولت مشروطه به بهانه تجلیل از ستارخان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25D8%25AA%25D8%25A7%25D8%25B1%2 5D8%25AE%25D8%25A7%25D9%2586) و باقرخان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A8%25D8%25A7%25D9%2582%25D8%25B1%2 5D8%25AE%25D8%25A7%25D9%2586) در واقع کنترل آذربایجان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A2%25D8%25B0%25D8%25B1%25D8%25A8%2 5D8%25A7%25DB%258C%25D8%25AC%25D8%25A7%25D9%2586) و خلع سلاح مجاهدین تبریز بود. محل باغ اتابک (محل فعلی سفارت روسیه) را به اسکان ستارخان و یارانش و محل عشرت آباد را به باقرخان و یارانش اختصاص داد. پس از چند روزی که نیروهای هر دو طرف در محلهای تعیین شده اسکان یافتند مجلس طرحی را تصویب نمود که به موجب آن تمامی مجاهدین و مبارزین غیرنظامی از جمله افراد ستارخان و خود او میبایست سلاحهای خود را تحویل دهند. این تصمیم به دلیل بروز حوادث ناگوار و ترور مرحوم سید عبدالله بهبهانی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D8%25A8%25D8%25AF%25D8%25A7%2 5D9%2584%25D9%2584%25D9%2587_%25D8%25A8%25D9%2587% 25D8%25A8%25D9%2587%25D8%25A7%25D9%2586%25DB%258C) و میرزاعلی محمدخان تربیت (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2585%25DB%258C%25D8 %25B1%25D8%25B2%25D8%25A7%25D8%25B9%25D9%2584%25DB %258C_%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF%25D 8%25AE%25D8%25A7%25D9%2586_%25D8%25AA%25D8%25B1%25 D8%25A8%25DB%258C%25D8%25AA%26action%3Dedit%26redl ink%3D1) از سران مشروطه گرفته شده بود. اما یاران ستارخان از پذیرفتن این امر خودداری کردند. به تدریج مجاهدین دیگری که با این طرح مخالف بودند به ستارخان و یارانش پیوستند و این امر موجب هراس دولت مرکزی شد. سردار اسعد (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25D8%25B1%25D8%25AF%25D8%25A7%2 5D8%25B1_%25D8%25A7%25D8%25B3%25D8%25B9%25D8%25AF) به ستارخان پیغام داد که «به سوگندی که در مجلس خوردید وفادار باشید و از عواقب وخیم عدم خلع سلاح عمومی بپرهیزید.»، اما باز یاران ستارخان راضی به تحویل سلاح نشدند. بعدازظهر اول شعبان ۱۳۲۸ق قوای دولتی، که جمعا سه هزار نفر میشدند به فرماندهی یپرم خان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%258C%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2585_% 25D8%25AE%25D8%25A7%25D9%2586)، یار قدیمی ستارخان در تبریز و رئیس نظمیه وقت باغ اتابک (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8 %25BA_%25D8%25A7%25D8%25AA%25D8%25A7%25D8%25A8%25D A%25A9%26action%3Dedit%26redlink%3D1) را محاصره کردند و پس از چندبار پیغام، هجوم نظامیان به باغ صورت گرفت و جنگ بین قوای دولتی و مجاهدین آغاز گشت. در این جنگ قوای دولتی از چند عراده توپ و پانصد مسلسل شصت تیر استفاده کردند و به فاصله ۴ ساعت ۳۰۰ نفر از افراد حاضر در باغ کشته شدند. ستارخان راه پشت بام را در پیش گرفت، اما در مسیر پلهها در یکی از راهروهای عمارت تیری به پایش اصابت کرد و مجروح شد و قادر به حرکت نبود. اندکی بعد قوای دولتی او را دستگیر کردند و به منزل صحصام السلطنه بردند و خود و اتباعش ناچار به خلع سلاح شدند. بعد از این وقایع، ستارخان خانه نشین شد و پزشکان حاذق برای مداوای پای او تمام تلاش خود را کردند، اما معالجات به جایی نرسید و در تاریخ ۲۸ ذی الحجه ۱۳۳۲هـ. ق (۲۵ آبان ۱۲۹۳ش/ ۱۶ نوامبر ۱۹۱۴م) در تهران دار فانی را وداع گفت.
یپرمخان در یکی از جنگها در ۲۹ اردیبهشت ۱۲۹۱ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25DB%25B2%25DB%25B9_%25D 8%25A7%25D8%25B1%25D8%25AF%25DB%258C%25D8%25A8%25D 9%2587%25D8%25B4%25D8%25AA_%25DB%25B1%25DB%25B2%25 DB%25B9%25DB%25B1%26action%3Dedit%26redlink%3D1) خورشیدی برابر با ۱۹ مه ۱۹۱۲ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25DB%25B1%25DB%25B9_%25D 9%2585%25D9%2587_%25DB%25B1%25DB%25B9%25DB%25B1%25 DB%25B2%26action%3Dedit%26redlink%3D1) میلادی در نزدیکی قلعه شورجه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2582%25D9%2584%25D8 %25B9%25D9%2587_%25D8%25B4%25D9%2588%25D8%25B1%25D 8%25AC%25D9%2587%26action%3Dedit%26redlink%3D1) در همدان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2587%25D9%2585%25D8%25AF%25D8%25A7%2 5D9%2586) کشته شد. آثار باقیمانده از وی هم اکنون در موزه کلیسای وانک (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DA%25A9%25D9%2584%25DB%258C%25D8%25B3%2 5D8%25A7%25DB%258C_%25D9%2588%25D8%25A7%25D9%2586% 25DA%25A9) در اصفهان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D8%25B5%25D9%2581%25D9%2587%2 5D8%25A7%25D9%2586) قابل بازدید برای عموم است.

[sorna]

صمصام السلطنه


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Samsam_Saltaneh.jpg/150px-Samsam_Saltaneh.jpg

نجفقلی خان صمصام السلطنه بختیاری


نجفقلی خان بختیاری مشهور به صمصام السلطنه از سران ایل بختیاری و دو دوره رئیسالوزرای ایران در دورهٔ قاجار بود.
او فرزند حسینقلی خان ایلخان بختیاری و حاجی بی بی مهرافروز بود و در سال ۱۲۲۹ متولد شد. پس از مرگ پدر در ۱۲۸۱ از مظفرالدین شاه لقب صمصامالسلطنه و مقام ایلخانی گرفت. صمصامالسلطنه در جنبش مشروطه به مخالفان محمدعلیشاه پیوست و با برادر خود علیقلی خان سردار اسعد همراه شد. او به همراه سواران مسلح بختیاری اصفهان را تصرف کرد و حکومت اصفهان را در ۱۳۲۶ ق. بهدست گرفت. در ۱۲۸۹ رئیسالوزرا شد و تا ۱۲۹۱ در این منصب باقی ماند.
مسئله اولتیماتوم روسیه برای اخراج مورگان شوستر مستشار آمریکایی مالیه در زمان تصدی او پیش آمد. او بر خلاف مجلس از موافقان پذیرش تقاضای روسها بود. او بار دیگر در سال ۱۲۹۷ به مدت چهار ماه به نخستوزیری رسید و زمانی که احمدشاه فرمان عزل او را صادر کرد، مدتی حاضر به پذیرفتن نبود و خود را نخستوزیر میدانست.
پس از اینکه انقلاب کمونیستی در شوروی به پیروزی رسید، لنین برای اثبات حسن نیت خود نسبت به ملل ضعیف جهان الغای تمام امتیازات استعماری دولت تزاری پیشین را اعلام کرد. دولت صمصام السلطنه نیز از این فرصت استفاده کرد و در ۱۸ شوال ۱۳۳۶ در مصوبهای الغای قرارداد ترکمانچای و دیگر امتیازات واگذار شده به دولت روسیه تزاری را اعلام نمود.[۱]

در انتخابات دوره چهارم مجلس شورای ملی به نمایندگی تهران انتخاب شد. در سال ۱۳۰۰ هنگامی که کلنل پسیان در خراسان قیام کرده بود حکومت خراسان به وی پیشنهاد شد ولی او به خراسان نرفت. در ۱۳۰۸ نیز برای مدتی کوتاه به فرمانداری چهارمحال منصوب و به حل اختلافات در این منطقه مأمور شد. او در سال ۱۳۰۹ در اصفهان درگذشت و در تكيه میرفندرسکی در تخت فولاد اصفهان بخاك سپرده شد.

[sorna]

حيدر خان عمواوغلي


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/c/c7/Heydar-amoghlu-big.jpg

حیدرخان عمواوغلی



حیدرخان عمواوغلی (زاده ۱۸۸۰ در ارومیه-درگذشته ۱۹۲۰) انقلابی کمونیست ایرانی و از فعالان موثر جنبش مشروطه ایران و از رهبران حزب کمونیست ایران.آغاز زندگی

حیدرخان عمواوغلی مشهور به چراغ برقی که نام اصلیش تاری ویردیوف (خداداد) بود، در سال ۱۲۵۹ ه.ش (۱۸۸۰م) در شهر ارومیه (رضائیه) (یا به قولی در سلماس) از پدری به نام علی اکبر افشار و مادری به نام زهرا خانم متولد شد.
پدرش علیاکبر افشار، طبیب بود. مشهدی علیاکبر را مردم عمو خطاب میکردند. به همین خاطر حیدرخان به عمواوغلی شهرت یافت. او مردی دلسوز ومهربان بود و در میان مردم نفوذ بسیار داشت. وی درسال ۱۲۶۵ ه.ش (۱۸۸۶م) به علت فشارهای ماموران دولتی همراه خانواده اش در شهر الکساندرپل (لنیناکان) در ارمنستان مقیم شد.

قفقاز

حیدر خان در آن شهر پس از اتمام تحصیلات ابتدائی در ایروان هم دبیرستان را با کسب مدال طلا به پایان رسانید و در عین حال با برخی از آثار انقلابی آشنا شد و ضمن اطلاع از مارکسیسم در ۱۸ سالگی وارد حزب سوسیال دموکرات شد. سپس در گرجستان به دانشگاه برق انیستیتوی پلی تکنیک وارد شد.
حیدرخان بعد از تحصیل با دیپلم مهندسی برق به باکو رفت و در جریان انقلاب ۱۹۰۵ روسیه قرار گرفت. وی به اتفاق کراسین که ازانقلابیون معروف بود، ایستگاه برقی بر پا کرد، سپس در کارخانه متقال بافی، ماشینیست برق شد و سرانجام به سمت سرمکانیک در صنایع نفتی تقی اف به کار مشغول شد. در این هنگام حزب اجتماعیون به رهبری نریمان نریمانف در باکو تشکیل شد و حیدرخان به عضویت کمیته مرکزی این تشکیلات انتخاب شد.

بازگشت به ایران


برق حرم امام رضا

با اختراع چراغ برق و ورود آن به ایران متولیان آستان قدس به فکر افتادند که برای تأمین روشنائی حرم از کارخانه چراغ برق استفاده کنند. بنابراین مظفرالدین شاه در هنگام بازگشت ازسفر اول اروپا (دوازدهم ذیحجه ۱۳۱۷ تا دوم شعبان ۱۳۱۸ ه ق) سه روز در باکو ماند و دستوری برای خرید موتور برق برای حرم امام رضا در مشهد صادر کرد، چون در آن زمان بین مسلمانان مهندس چراغ برق بسیار کم بود، بنابراین مسلمانهای باکو، حیدرخان عمو اوغلی را معرفی کردند. به عقیده کسروی، حیدرخان چون تحصیلات مهندسی برق داشت، به دعوت رضایوف (حاج میرزا محمود میلانی) از بازرگانان تبریز، پس از خرید ماشین اوتو دویتز[۱] و لوازم چهارصد چراغ، بهسمت خراسان حرکت کرد و در حدود جمادی الاولی ۱۳۲۰ در کارگاه برق مشهد استخدام شد. حیدرخان عمواوغلی مدت ۱۵ ماه در مشهد مشغول به کار انداختن کارخانه برق حرم امام رضا و بالا خیابان بود.
در این زمان در مشهد نیرالدوله حکمرانی میکرد و سهام الملک متولی باشی آستان قدس بود، طبق تقریرات حیدرخان که میرزا ابراهیم منشی زاده نوشتهاست ؛ «نیرالدوله درحین حرکت و عبور از کوچه و بازار عده کثیری از فراشها تقریباً به عده چهارصد نفر جلو و عقب خود انداخته و کسانی را که نشسته بودند، به زور بلند کرده و حکم به تعظیم کردن مینمودند، و حتی متولی باشی نیز از این حرکات معمول میداشت. چون چراغ برق یک چیز تازه درایران بود، اهل خراسان اغلب بهتماشای کارخانه میآمدند. به همین دلیل تقریباً با تمام اهل خراسان از وضیع و شریف آشناشدم»
از مجموع تقریرات حیدرخان چنین ملاحظه میشود که رابطه وی بهواسطه دارا بودن روحیه و اندیشههای انقلابی، با متولی باشی حسنه نبوده، بهطوریکه روزی در اول شب، کسی به عجله وارد کارخانه شد و گفت: متولی باشی برای تماشای کارخانه میآید، بهتر است چراغ جلو بفرستید، حیدرخان اعتنائی به او نکرد و دستور داد دروازه کارخانه را نیز بستند و متولی باشی پس از نیم ساعت انتظار، وارد کارخانه شد. مقصود حیدرخان از این تحقیرات، به صرافت انداختن و حالی کردن به مردم بود که تکلیف و وظیفه شخصیت بشریت را درک نمایند(تاریخ اورمیه-آرمین اسکندری).
سفاکیهای حاکم وقت خراسان، نیز او را ناراحت میکرد. در بدو ورود، حیدرخان نیرالدوله یک نفر را بر دروازه شهر شقه نموده و به واسطه این عمل مردم حکمران را تحسین میکردند (رئیس نیا-۳۵). حیدرخان با توجه به اوضاع اجتماعی مشهد، گرانی نان و قحطی را بهانه تحریک مردم علیه حکمران قرارداده و خواست برای عزل وی قیام کنند، بنابراین هیجان غریبی در مردم ظاهر شده و یکباره عزل حاکم را خواستار شدند. در این قیام چندین خانه هم تاراج شد که یکی از آنها خانه نایب التولیه بود که بیست خم شراب از منزلش بیرون آوردند، دو خم از آن شراب را در دم بست دروازه صحن گذارده به عابرین میگفتند، این شرابها از خانه نقیبالسادات سرکشیک حرم بیرون آمدهاست که ظاهراً خود را تقدیس مینماید. پس از این بلوا (۱۳۲۱ق) نیرالدوله از حکومت عزل و رکنالدوله منصوب گردید.
حیدرخان عمواوغلی مدت ۱۵ ماه در مشهد مشغول به کار انداختن کارخانه برق حرم و بالا خیابان بود. کارخانه برق در آن زمان با زغال سنگ کار میکرد و در کوچهای بهنام چراغ برق قرارداشت. در قاب چهارچوبهای که در ایوان طلای صحن کهنه نصب کرده بودند این شعر با خط درشت و نستعلیق و با نور برق روشن در شبها جلوه خاصی داشت.
شهی که شمع حریمش فروق مشعل و ماه
چراغچی سزد او را مظفرالدین شاه حیدرخان در مشهد به نشر افکار حزب سوسیال دموکرات پرداخت و حتی سعی و تلاش داشت که فرقه سیاسی تشکیل بدهد که موفق نشد. وبا آزادیخواهان آنجا مثل ملک الشعرای بهار ارتباط و همکاری داشت. ملک الشعرای بهار ضمن اشاره به آن، خود را جزء اعضای کمیته ایالتی نامیدهاست. حیدرخان در رجب ۱۳۲۱ ه.ق از مشهد به تهران رفت و در کارخانه برق حاجی امینالضرب استخدام شد. چون در این کارخانه کار میکرد حیدرخان برقی شناخته شد.

تهران

حیدرخان در رجب ۱۳۲۱ ه.ق از مشهد به تهران رفت و در کارخانه برق حاجی امینالضرب استخدام شد. چون در این کارخانه کار میکرد به "حیدرخان برقی" شناخته شد.
حیدرخان عمواوغلی با اوجگیری جنبش مشروطه در بسیاری از رویدادهای انقلابی مشروطیت دست داشت. پس از به توپ بستن مجلس به باکو رفت و در آنجا عدهای داوطلب فدایی را برای مبارزه با محمدعلی شاه و یاری مجاهدین تبریز روانه نمود و خود نیز به تبریز آمد. در جریان نیردهای تبریز در کشتن شجاع نظام مرندی با بمب دست داشت.
حیدرخان پس از فتح تهران به فعالیت مخفی انقلابی خود ادامه داد. درسال ۱۳۲۸ به ماموریت مخفی میان ایل بختیاری رفت و در ربیع الاول ۱۳۲۹ به تهران بازگشت و در آنجا به صورت مخفی زندگی میکرد، تا اینکه محل زندگی او شناسایی شد. به دستور یپرمخان او را تبعید کردند. حیدرخان به روسیه و از آنجا به فرانسه و سوئیس رفت و به همکاران لنین پیوست.
بهطور کلی حیدرخان عمواوغلی در اکثر شورشهای انقلابی مشروطیت دست داشت. و نسبت به کشتن مخالفین آزادی (به گمان خود) کوچکترین خوفی یا تردیدی به خود راه نمیداد. پس از به توپ بستن مجلس به باکو رفت و در آنجا توسط تبلیغات، عدهای داوطلب فدایی را برای مبارزه با محمدعلی شاه و یاری مجاهدین تبریز روانه نمود و خود نیز به تبریز آمد و یکی از ارکان انقلابی آذربایجان گردید و در کشتن شجاع نظام مرندی به وسیله بمب دست داشت. حیدرخان درسال ۱۳۲۸ از طرف حزب دموکرات به ماموریت مخفی میان ایل بختیاری رفت و در ربیع الاول ۱۳۲۹ به تهران بازگشت و در آنجا به صورت مخفی زندگی میکرد، تا اینکه محل زندگی او شناسایی شد. به دستور یفرمخان او را تبعید کردند. حیدرخان به روسیه و از آنجا به فرانسه و سوئیس رفت و به همکاران لنین پیوست.
اهم وقایعی که حیدرخان در آن نقش داشت، بدین صورت است ؛ - تأسیس حزب کمونیست ایران - ریاست کمیته ترور یا وحشت - شرکت در نقشه کشتن میرزا علیاصغرخاناتابک - بمب انداختن درخانه علاءالدوله - سوءقصد به محمدعلی شاه و بازداشت حیدرخان و یارانش - اتهام به قتل سیدعبدالله بهبهانی پیشوای اعتدالیون درتاریخ ۹ رجب ۱۳۲۸ ه.ق و توقیف در شهرداری به مدت یک ماه - نهایتاً اینکه طی اولین کنگره خلقهای شرق در ۲۵ ذیحجه ۱۳۳۸ ریاست کمیته مرکزی حزب کمونیست جدید را برعهده داشت(تاریخ اورمیه-آرمین اسکندری).

گیلان

با شروع جنبش جنگل با آنان تماس گرفت و در اردبیهشت ۱۳۰۰ ه.ش، پس از مذاکرات طولانی، امضای توافق بر سر همکاری جدید با میرزا کوچکخان را امکانپذیر ساخت. بر این اساس در دوره هفت ماهه پایانی نهضت جنگل به یاران میرزا کوچکخان پیوست. وی اندیشهٔ اتحاد با میرزا را داشت و پس از توافق با میرزا برای جنگلیها پول و اسلحه فراهم کرد.
پس از اختلافات و کشمکشهائی که در جنبش جنگل پیش آمد، حیدر خان در یکی از روستاهای گیلان محاصره و کشته شد. در یکی از جلسات یاران میرزا خبردار شدند، توطئهای علیه آنان در شرف تکوین است و بنابراین به ملاسرا حمله کردند. حیدرخان از آنجا فرار کرده به پسیخان رفت. معینالرعایا، حیدرخان را به ایل آلیان فرستاد. افراد ایل وقتی از نابودی نهضت جنگل اطلاع حاصل نمودند، حیدرخان عمواوغلی رابه بهانههای مختلف خفه کردند و بدنش را در قریه «مسجد پیش» که محل سکونت ایل بود به خاک سپردند. اما عدهای هم کشته شدن حیدرخان را توسط میرزا کوچکخان تایید کردهاند و تاریخ کشته شدن وی را ۵ آبان ۱۳۰۰ مقارن با ۱۸ اکتبر ۱۹۲۱ ذکر نمودهاند.
در تأسیس حزب کمونیست ایران نقش موثر داشت و در اولین کنگره خلقهای شرق در ۲۵ ذیحجه ۱۳۳۸ نمایندگی حزب کمونیست ایران را برعهده داشت.

[sorna]

ميرزا كوچك خان جنگلي

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/7/72/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7%DA%A9%D9%88%DA%86%D A%A9.jpg/200px-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7%DA%A9%D9%88%DA%86%D A%A9.jpg

میرزا کوچک جنگلی (۱۲۵۷ - ۱۱ آذر ۱۳۰۰ هجری شمسی), مبارز انقلاب مشروطه و سردار جنبش جنگل بود.





۱ زندگینامه
۲ نقش در انقلاب مشروطه
۳ منبع
۴ پیوند
۵ پیوند به بیرون


زندگینامه

یونس معروف به میرزا کوچک فرزند میرزا بزرگ در سال ۱۲۵۷ ه.ش. در شهر رشت محله استادسرا در خانوادهای متوسط چشم به جهان گشود.وی سنین اوّل عمر را در مدرسه حاجی حسن واقع در صالح آباد شهر رشت و مدرسه جامع به آموختن صرف و نحو و تحصیلات دینی گذرانید. چندی هم در مدرسه محمودیه تهران به همین منظور اقامت گزید. با این سطح تعلیم میتوانست یک امام جماعت یا یک مجتهد از کار درآید، امّا حوادث و انقلابات کشور مسیر افکارش را تغییر داد و او را به راهی دیگر کشاند.
میرزا دارای دو خواهر و دو برادر، یکی بزرگتر از خود بنام محمّدعلی و دیگری کوچکتر بنام رحیم، بود، که هر دو نفر بعد از میرزا وفات یافتهاند. بنا به روایات او مردی خوش هیکل، قوی بنیه، زاغ چشم و دارای سیمائی متبسم و بازوانی ورزیده بود. طرفداران او میگویند از نظر اجتماعی مردی با ادب، متواضع، خوش برخورد، مومن به اصول اخلاقی، آدمی صریح اللهجه و طرفدار عدل و آزادی، حامی مظلومان و اهل ورزش بود و از مصرف مشروبات الکلی و دخانیات خودداری میکرد. میرزا در سنین آخر عمرش همسری برگزید.

نقش در انقلاب مشروطه

میرزا در واقعه مشروطیت به انقلابیون پیوست و در فتح قزوین شرکت نمود. او بانی جنبش جنگل بود که بتاریخ ۱۲۹۳ ه.ش. شروع به مبارزه مسلحانه بر ضد ارتش خارجی داخل خاک ایران و بریگاد قزاق، که زیر دست افسران روسی تعلیم و تربیت شده بودند، زد. تعداد زیادی از انقلابیون جنگل هم در درگیریهای مسلحانه با لشکران انگلیس، روسیه و ارتش سلطنتی قاجار کشته شدند.
جنگلیها هدف خود را "اخراج نیروهای بیگانه، رفع بی عدالتی، مبارزه با خودکامگی و استبداد و برقراری دولتی مردمی" اعلام میکردند. در همین راستا در روز یکشنبه ۱۶ خرداد ۱۲۹۹ هجری شمسی قوای جنگل با انتشار بیانیهای تشکیل کمیته انقلاب سرخ ایران و الغاء اصول سلطنت و تأسیس حکومت جمهوری سوسیالیستی گیلان را اعلام نمودند و یکروز بعد کمیته انقلاب هیئت دولت جمهوری را معرفی کرده، که میرزا عنوان سرکمیسر و کمیسر جنگ را داشت. امّا هنوز دولت تازه انقلابی سامان نگرفته بود که با حمایت بلشویکهای روس اغتشاش انقلابیهای سرخ طرفدار شوروی آغاز گردید که نهایت جمعه ۱۸ تیر ۱۲۹۹ میرزا به عنوان اعتراض از رشت به صومعه سرا رفت و قبل از حرکت دو نفر نماینده با نامه مفصلی برای لنین به مسکو فرستاد که در آن ذکر شده بود: "در موقع، خود به نمایندگان روسیه اظهار کردم که ملّت ایران حاضر نیست پروگرام بلشویکها را قبول کند".
بتاریخ شنبه ۹ مرداد ۱۲۹۹ طرفداران شوروی با رهبری و حمایت فرمانده قوای مسلح شوروی و مدیر بخش سیاسی و امنیت نظامی آن در رشت بر ضدّ میرزا کودتا کردند. همه طرفداران میرزا را هرکه و هرجا بود دستگیر و بازداشت کردند. آنها دولت جدیدی اعلام که احسان اله خان سرکمیسر و کمیسر خارجه و (سید جعفر جوادزاده) سید جعفر پیشهوری معروف کمیسر داخله شد.اختلافات، بگیر و ببندها بالا گرفت و قوای جنگل تضعیف گردید. بفرمان احمدشاه قاجار قوای دولتی بریگاد قزاق به سرکردگی سردار سپه برای سرکوبی قوای سرخ وارد رشت گردید که چندین برخورد جنگی بین دو قوای بوجود آمد که گاه نیروهای دولتی پیشروی و گاه عقب نشینی میکردند. در نهایت با مذاکرات پشت پرده قوای سرخ خاک رشت و انزلی را ترک نمودند. لازم به ذکر است در این جنگها میرزا با قوای خود در صومعه سرا بود که بی طرف مانده و در فکر تجدید قوا بود.
قزاقها که بسرکردگی سردارسپه سعی به مذاکره با میرزا، قانع نمودن او که به مرکز بیاید و نیایت استقلال طلبان خود را از مرکز شروع نماید. بنا به دلایل عدیدی مذاکرات به شکست انجامید. یکی از این دلایل این بود که تعدادی از جنگلیها بمانند دکتر حشمت و یارانش قبلاً گول قول و فعلهای سردارسپه را خورده بودند تسلیم و به دار آویخته شده بودند.
در نهایت قوای قزاق از فرصت استفاده و طی شبیخونهای فراوانی، نیروهای جنگل را وادار به عقب نشینی نمودند و بعضی از سران تسلیم یا کشته شدند. میرزا باتّفاق تنها یار وفادارش ، گائوک آلمانی معروف به هوشنگ، جهت رفتن به نزد عظمت خانم فولادلو، که همیشه از میرزا حمایت میکرد، به کوههای خلخال زدند ولی دچار بوران و طوفان گردیدند و سرانجام زیر ضربات خرد کننده سرما و برف بتاریخ ۱۱ آذر ۱۳۰۰، هنگامی که میرزا هوشنگ را به کول گرفته بود، از پای در آمدند.
کرم نام کرد (مکاری) که از خلخال عازم گیلان بود این دو موجود را در میان برفها دید و شناخت. بسیار ناراحت شد از اینکه تنها است و یاوری که بتواند به وظائف انسانی عمل نماید، ندارد. بااینحال سعی نمود با دادن ماساژ و خوراندن سنجد آنان به حال آورد ولی بی نتیجه و بی حاصل بسرعت بسوی آبادی و خانقاه شتافت و از مردم کمک خواست. اهالی که مرید میرزا بودند بسرعت به محل رسیدند و تن یخ زده هردو را به قریه آوردند ولی مرغ روحشان پرواز نموده بود.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/9/91/Mirzatomb.JPG/180px-Mirzatomb.JPG

مقبره میرزا کوچک جنگلی در رشت



http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/9/98/Mirzasar.jpg/180px-Mirzasar.jpg

سر میرزا کوچک جنگلی


خبر فوت میرزا که دوستان را متأثر و دشمنان را شاد نمود، بسرعت همه جا پیچید و از جمله بگوش محمّدخان سالارشجاع برادر امیر مقتدر طالش که از بدخواهان میرزا بود ، رسید. نامبرده با عدّهای تفگچی به خانقاه رفت و اهالی را از دفن اجساد مانع کرد. سپس بمنظور انتقامجوئی و کینه دیرینه که با جنگلیها داشت دستور داد یکی از طالشهای همراه وی سر یخ زده میرزا را از بدنش جدا کند. رضا ا***تانی مزدور او سر از تن این مبارز وطن، استقلال و آزادی جدا و تحویل خان داد. نامبرده سر را ابتدا نزد برادرش امیر مقتدر بماسال و سپس فاتحانه به رشت برد و تسلیم فرماندهان نظامی کرد.

در کاوشی که از جیبهای میرزا نمودند تنها یک سکه نقره یک ریالی یافتند و بعد فاتحانه سر این سردار رشید را در مجاورت سربازخانه رشت، آنجا که معروف به انبار نفت نوبل است، مدّتها در معرض تماشا مردم قرار داده. سپس خالو قربان معروف که از یاران سابق میرزا بود و خودش را به سردار سپه فروخته و درجه سرهنگی گرفته بود، سر میرزا را به تهران و تسلیم سردارسپه نمود.
سر میرزا به دستور سردارسپه در گورستان حسن آباد دفن کردند . بعد یکی از یاران قدیمی میرزا بنام کاس آقا حسام سر میرزا را محرمانه از گورکن تحویل و به رشت برده و در محلّی موسوم به سلیمان داراب بخاک سپرد. در شهریور ۱۳۲۰ و استعفای رضاشاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B1%25D8%25B6%25D8%25A7%25D8%25B4%2 5D8%25A7%25D9%2587) آزادیخواهان گیلان قصد داشتند جسد میرزا (تن بی سر) را با تشریفات شایسته از خانقاه طالش به رشت حمل کنند ولی ماموران جلوگیری کردند. در نتیجه به جهت پیشگیری از برخورد جسد میرزا را بطور عادی به رشت حمل و در جوار سر دفن کردند و هر سال ۱۱ آذر مراسمی ساده در مزار او در سلیمان داراب رشت برگزار میشود.

[sorna]

سردار اسعد

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/6/6d/Sardar_Asad.jpg/150px-Sardar_Asad.jpg (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2588%25D9%2586%2 5D8%25AF%25D9%2587%3ASardar_Asad.jpg)
حاج علیقلی خان ، سردار اسد


علیقلی خان بختیاری معروف به سردار اسعد (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25D8%25B1%25D8%25AF%25D8%25A7%2 5D8%25B1_%25D8%25A7%25D8%25B3%25D8%25B9%25D8%25AF) (۱۲۷۴ هجری قمری (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25DB%25B1%25DB%25B2%25DB %25B7%25DB%25B4_%2528%25D9%2582%25D9%2585%25D8%25B 1%25DB%258C%2529%26action%3Dedit%26redlink%3D1) - ۷ محرم (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%25B7_%25D9%2585%25D8%25AD%25D8%25B1% 25D9%2585) ۱۳۳۶ هجری قمری (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25DB%25B1%25DB%25B3%25DB %25B3%25DB%25B6_%2528%25D9%2582%25D9%2585%25D8%25B 1%25DB%258C%2529%26action%3Dedit%26redlink%3D1)) از رؤسای ایل لر (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2584%25D8%25B1) بختیاری (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A8%25D8%25AE%25D8%25AA%25DB%258C%2 5D8%25A7%25D8%25B1%25DB%258C) (از ایلخانی) و از فاتحان تهران در جریان انقلاب مشروطه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2586%25D9%2582%25D9%2584%2 5D8%25A7%25D8%25A8_%25D9%2585%25D8%25B4%25D8%25B1% 25D9%2588%25D8%25B7%25D9%2587) در ایران بود.
او پسر سوم حسینقلی خان هفت لنگ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AD%25D8%25B3%25DB%258C%25D9%2586%2 5D9%2582%25D9%2584%25DB%258C_%25D8%25AE%25D8%25A7% 25D9%2586_%25D9%2587%25D9%2581%25D8%25AA_%25D9%258 4%25D9%2586%25DA%25AF) ایلخانی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25DB%258C%25D9%2584%25D8%25AE%2 5D8%25A7%25D9%2586%25DB%258C) بختیاری بود که به دستور ظلالسلطان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B8%25D9%2584%25E2%2580%258C%25D8%2 5A7%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2584%25D8%25B7%25D8%2 5A7%25D9%2586) کشته شده بود.
پسر او جعفرقلی خان بختیاری (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AC%25D8%25B9%25D9%2581%25D8%25B1%2 5D9%2582%25D9%2584%25DB%258C_%25D8%25AE%25D8%25A7% 25D9%2586_%25D8%25A8%25D8%25AE%25D8%25AA%25DB%258C %25D8%25A7%25D8%25B1%25DB%258C) نیز بعد از او لقب سردار اسعد گرفت و از سران بختیاری در فتح تهران بود.

[sorna]

رویدادها و جنبش های مهم دوره قاجار


رویدادها
قرارداد آخال (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2582%25D8%25B1%25D8%25A7%25D8%25B1%2 5D8%25AF%25D8%25A7%25D8%25AF_%25D8%25A2%25D8%25AE% 25D8%25A7%25D9%2584)
معاهده پاریس (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25B9%25D8%25A7%25D9%2587%2 5D8%25AF%25D9%2587_%25D9%25BE%25D8%25A7%25D8%25B1% 25DB%258C%25D8%25B3)
معاهده گلستان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25B9%25D8%25A7%25D9%2587%2 5D8%25AF%25D9%2587_%25DA%25AF%25D9%2584%25D8%25B3% 25D8%25AA%25D8%25A7%25D9%2586)
معاهده ترکمنچای (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25B9%25D8%25A7%25D9%2587%2 5D8%25AF%25D9%2587_%25D8%25AA%25D8%25B1%25DA%25A9% 25D9%2585%25D9%2586%25DA%2586%25D8%25A7%25DB%258C)
امتیازات و قراردادها (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2585%25D8%25AA%25DB%258C%2 5D8%25A7%25D8%25B2%25D8%25A7%25D8%25AA_%25D9%2588_ %25D9%2582%25D8%25B1%25D8%25A7%25D8%25B1%25D8%25AF %25D8%25A7%25D8%25AF%25D9%2587%25D8%25A7_%25D8%25A F%25D8%25B1_%25D8%25AF%25D9%2588%25D8%25B1%25D9%25 87_%25D9%2582%25D8%25A7%25D8%25AC%25D8%25A7%25D8%2 5B1)
جنگهای ایران و روسیه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AC%25D9%2586%25DA%25AF%25E2%2580%2 58C%25D9%2587%25D8%25A7%25DB%258C_%25D8%25A7%25DB% 258C%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2586_%25D9%2588_%25D 8%25B1%25D9%2588%25D8%25B3%25DB%258C%25D9%2587_%25 D8%25AF%25D8%25B1_%25D8%25AF%25D9%2588%25D8%25B1%2 5D9%2587_%25D9%2582%25D8%25A7%25D8%25AC%25D8%25A7% 25D8%25B1)

جنبش ها

قیام تنباکو (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2582%25DB%258C%25D8%25A7%25D9%2585_% 25D8%25AA%25D9%2586%25D8%25A8%25D8%25A7%25DA%25A9% 25D9%2588)
جنبش مشروطه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AC%25D9%2586%25D8%25A8%25D8%25B4_% 25D9%2585%25D8%25B4%25D8%25B1%25D9%2588%25D8%25B7% 25D9%2587)
فرمان مشروطیت (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2581%25D8%25B1%25D9%2585%25D8%25A7%2 5D9%2586_%25D9%2585%25D8%25B4%25D8%25B1%25D9%2588% 25D8%25B7%25DB%258C%25D8%25AA)
جنبش جنگل (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AC%25D9%2586%25D8%25A8%25D8%25B4_% 25D8%25AC%25D9%2586%25DA%25AF%25D9%2584)
کودتای ۱۲۹۹ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DA%25A9%25D9%2588%25D8%25AF%25D8%25AA%2 5D8%25A7%25DB%258C_%25DB%25B1%25DB%25B2%25DB%25B9% 25DB%25B9)
انحلال سلسله قاجار (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2586%25D8%25AD%25D9%2584%2 5D8%25A7%25D9%2584_%25D8%25B3%25D9%2584%25D8%25B3% 25D9%2584%25D9%2587_%25D9%2582%25D8%25A7%25D8%25AC %25D8%25A7%25D8%25B1)

[sorna]

قرارداد آخال

پیمان آخال یا پیمان آخال-تکه، قراردادی است که میان امپراتوری روسیه و ایران قاجار در ۲۱ سپتامبر ۱۸۸۱ (۱۲۹۹ه.ق/۱۲۶۰ه.ش) برای تعیین مرزهای دو کشور در مناطق ترکمن نشین شرق دریای خزر بسته شد. این پیمان به اشغال خوارزم به دست روسیه تزاری رسمیت بخشید. پس از شکست ۱۸۶۰ ایران قاجاری و نیز با گسترش حضور بریتانیا در مصر، در سالهای ۱۸۷۳ تا ۱۸۸۱، امپراتوری روسیه اشغال کامل خاک ایران در بخش شمالی فلات ایران را در پیش گرفت. نیروهای فرماندهان میخائیل اسکوبلف، ایوان لازارف و کنستانتین کافمن، به چنین کام یابی دست یافتند. ناصرالدین شاه قاجار بی خیال از موضوع، تنها وزیر خارجه اش میرزا سعید خان معتمن الملک را به دیدار ایوان زینوویف فرستاد تا پیمانی را در تهران امضاء کنند.
با سرنهادن به این پیمان، ایران از ادعا درباره خاک خود در سرتاسر آسیای میانه : ترکستان و فرارود چشم پوشی کرد و رود اترک را به عنوان مرز نوین، از قاجار به ارث برد. زان پس مرو، سرخس، عشق آباد و دورادور آنها زیر فرمان الکساندر کومارف (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25A7%25D9%2584%25DA %25A9%25D8%25B3%25D8%25A7%25D9%2586%25D8%25AF%25D8 %25B1_%25DA%25A9%25D9%2588%25D9%2585%25D8%25A7%25D 8%25B1%25D9%2581%26action%3Dedit%26redlink%3D1) در آمد.

[sorna]

معاهده پاریس

حدود ۱۵۰ سال پیش، انگلیس با تصرف بخشهایی از جنوب ایران (بنادر خرمشهر و بوشهر و جزایر جنوب) ناصرالدین شاه قاجار را مجبور به قبول پیمان پاریس (۱۸۵۶) کرد. بر طبق این پیمان ایران از ادعای خود بر هرات چشم پوشی کرد و هرات در ۱۸۶۳ به افغانستان ملحق گشت و ایران موجودیت کشوری به نام افغانستان را به رسمیت شناخت. در سال ۱۸۸۷ بلوچستان توسط انگلیسها به هند تحت حکومت بریتانیا ملحق شد.



۱ جدایی هرات از ایران توسط انگلیسها
۲ جستارهای وابسته
۳ پانویس
۴ پیوند به بیرون


جدایی هرات از ایران توسط انگلیسها

اعلان جنگ انگلستان یا بطور مشخص کمپانی هند شرقی علیه ایران، در واقع یکی از ترفندهای ماهرانه و ماجراجویانه سیاست خارجی انگلیس در آسیاست که به مدد آن، تا پیش از این نیز، تصرفات خود را در این قاره گسترش داده بود.[۱]
در قرن ۱۶ م. هرات تحت کنترل صفويان ايران قرار گرفت. در دوران صفوی هرات مهمترین شهر و مرکز خراسان محسوب میشد. شاه عباس کبیر در این شهر به دنیا آمد و تا پیش از به سلطنت رسیدن در این شهر زندگی میکرد.
هرات همواره مورد طمع ازبکان بود حتی چندبار این شهر به دست ازبکان افتاد. اما سلطه ازبکان بر این شهر به صورت کوتاه مدت بود و آنها از دورههای فترت در اوایل سلطنت شاه طهماسب اول و اوایل سلطنت سلطان محمد خدابنده و شاه عباس اول استفاده کردند و هر بار برای مدت کمی این شهر را در اشغال داشتند. گفتنی است
پس از سقوط صفویان هرات مدتی در اشغال طایفهٔ ابدالی بود و به دست نادر شاه افشار افتاد. پس از مرگ نادر افغانها بر هرات مسلط شدند. در دوران معروف به بازی بزرگ ماموران بریتانیایی در هرات فعال بودند و از جدایی هرات از حکومت ایران پشتیبانی میکردند.
در ۱۲۴۹ ه.ق. عباس میرزا از سوی فتحعلی شاه قاجار مامور پس گرفتن هرات از افغانها شد. مرگ عباس میرزا در راه مشهد این کار را ناتمام گذاشت. محمد شاه قاجار نیز کوششی برای فتح هرات کرد که ناکام ماند. در زمان ناصرالدین شاه قاجار دوست محمدخان، حاکم کابل و قندهار هرات را گرفت. نیروهای ناصرالدین شاه تحت فرمان حسامالسلطنه هرات را محاصره کردند و در سال ۱۲۷۳ ه.ق. این شهر را گرفتند.
با مداخلات بریتانیا در جنوب ایران و بحرانی شدن روابط ایران و بریتانیا طی عهدنامهای که در ۱۲۷۳ ه.ق. (۱۸۵۷ میلادی) در پاریس بین نماینده ایران و سفیر بریتانیا امضا شد قرار شد که نیروهای بریتانیا از بنادر و جزایر جنوب ایران خارج شوند و در عوض ایران نیز سپاهیان خود را از هرات فراخواند و استقلال افغانستان را به رسمیت شناخت. پس از جنگ هرات بسال ۱۲۴۹ ه .ق. قسمتهای از شرق هریرود (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2587%25D8%25B1%25DB%258C%25D8%25B1%2 5D9%2588%25D8%25AF) به بعد (شامل هرات) به افغانستان ضميمه گرديد.

[sorna]

معاهده گلستان


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/2/24/Gulistan_treaty.jpg/400px-Gulistan_treaty.jpg

مرز ایران و روسیه پیش از معاهده گلستان



مرز ایران و روسیه پیش از معاهده ترکمنچای




معاهده گلستان ‎(به زبان روسی:Гюлистанский договор ‎) در سال‎) ‎‏۱۸۱۳‏‎ (‎میلادی‎ ‎بین‎ ‎ایران‎ ‎و‎ ‎روسیه‎ ‎امضا شد‎.‎
هم زمان با فعالیتهای گاردان انگلیسی برای تقویت قوای نظامی ایران، به دنبال قتل تسی تسیانف،‎ ‎‎(Tsitsianof)‎‏ فرماندهی سپاه روسیه به عهده گوداوویچ ‏‎(Goudawitch)‎‏ افتاد. ‏
گوداوویچ در سال‎ ‎‏۱۲۲۳‏‎ ‎ه. ق به صورت ناغافل به ایروان حمله برد. اما شکت خورد و برگشت‎.‎ عباس میرزا ‎‎برای تنبیه سپاه روسیه از‎ ‎تبریز‎ ‎به‎ ‎نخجوان‎ ‎رهسپار شد و طی چند نبرد در اطراف شهر‎ ‎ایروان‎ ‎و‎ ‎دریاچه ‏گوگچه‎ ‎سپاهیان روس را مغلوب کرد. ‏
در سال ۱۲۲۵ه .ق. حسین خان قاجار حاکم ایروان‎ ‎علیه روسها شورش کرد و جمع زیادی از روسها را به ‏اسیری گرفت و عازم تهران‏‎ ‎کرد. این روزها (۱۲۲۶- ۱۲۲۵ه .ق) مقارن با خروج گاردان از ایران و ورود‎ ‎هیات نظامی انگلیسی به ایران است. ‏
در این زمان روسها خواستار صلح با ایران‎ ‎شدند با این شرط که سرزمینهای متصرفه در تصرف آنها باقی ‏بماند و نیز ایران‎ ‎به آنها اجازه عبور از داخل کشور برای حمله به‎ ‎عثمانی‎ ‎را بدهد. دولت قاجاری ایران این ‏تقاضا را نپذیرفت. ‏
پس از ورود سرگور اوزلی به‏‎ ‎علت رابطه دوستی که میان انگلیس و روسیه ایجاد شده بود در پی آن شد که ‏بین‎ ‎ایران و روسیه، صلح برقرار کند و خواستار آن بود که افسران انگلیسی که در‎ ‎سپاه ایران بودند از جنگ ‏با روسیه دست بردارند‎. ‎
جنگ به اصرار عباس میرزا ادامه یافت و سپاه ایران در محل‎ ‎اصلاندوز‎ ‎کنار‎ ‎رود ارس‎ ‎مقیم شدند. در این ‏هنگام روسها غافلگیرانه به اردوی ایران حمله کردند. اگرچه سپاه ایران مقاومت زیادی نشان دادند اما به علت ‏اختلافاتی که بین‎ ‎سپاه ایران پیش آمد، نیروهای ایرانی مجبور به عقب نشینی به سمت‎ ‎تبریز‎ ‎شدند. ‏
یکی از عللی که موجب شکست قوای ایران شد این است که همواره دولت قاجار به یک دولت بیگانه اعتماد و ‏دل میبست و انتظار داشت آن دولت از سرزمین ایران حفاظت و مراقت بکند. گاهی به فرانسه اعتماد میکردند ‏گاهی به انگلیس و زمانی هم به روسیه. چون عباس میرزا در گذشته فتوحاتی کرده بود که انگلیس منافع خود ‏را در خطر میدید انگلیسیها در صدد بودند که به نحوی جلوی طولانی شدن جنگهای روسیه و ایران را ‏بگیرند. ‏
بهمین دلیل با نیرنگهای گوناگون ضمن تهایج ایلات ایرانی آنها را به شورش واداشتند، از سوی دیگر اصرار ‏داشتند که ایران و روس قرارداد صلح با روسیه را امضا کند.‏
فرمانده سپاه روسیه پس از فتح اصلاندوز، آذربایجان را از هر دو طرف‎ ‎مورد تهدید قرار داد. در این زمان ‏ترکمانان خراسان نیز سر به شورش گذاشتند. در این‎ ‎میان شاه ایران که درصدد آماده کردن سپاهی برای ‏سرکوب نیروهای روسیه بود به‎ ‎علت اوضاع نا آرام در چند جبهه تقاضای صلح کرد. انگلیسها از یک سو با ‏ایران قرار داد داشتند که در مواقع خطر سربازهای انگلیسی در لباس ایرانی با دشمن بجنگد. ولی پس از ‏ورود سرگور اوزلی و رابطه دوستی که با روسها بوجود آورده بود و قراری که با روسها بسته بود سربازان ‏خود را از جبههها فراخواند و ضعف قوای نظامی ایران، شورشهای محلی و نا بسامانی در آذوقه و مهمات ‏فتحعلی شاه قاجار را مجبور به صلح با روسها کرد. ‏
میرزا‎ ‎ابوالحسن ایلچی به عنوان نماینده و سرگور اوزلی نیز به عنوان واسطه از‎ ‎تهران عازم روسیه شدند. ‏دولت روسیه نیز چون در این زمان سخت گرفتار درگیری‎ ‎و کشمکش با‎ ‎ناپلئون‎ ‎بناپارت بود از رسیدن سفیر ‏روسیه و تقاضای صلح استقبال کرد. قرارداد صلح‎ ‎در قریه گلستان از محال قره باغ منعقد شد. این عهدنامه به ‏وساطت و شفاعت (ناظر وفضول)‏‎ ‎سرگور اوزلی، نماینده روس ردیشچوف (ردیشخوف) در مقام فرماندهی ‏نیروهای گرجستان و نماینده تهران میرزا ابوالحسن خان ایلچی به تاریخ ۲۹ شوال (۱۲۲۸ه .ق) در یازده ‏فصل و یک مقدمه امضا شد‏‎.‎
از جمله مناطقی که از ایران جدا شد عبارتاند از: ‏


قره باغ
گنجه
خانات موشکی
شیروان
قوبا
دربند
باکو
هرجا از ولایات تالش را که بالفعل در ‏تصرف روسیه بود.
داغستان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AF%25D8%25A7%25D8%25BA%25D8%25B3%2 5D8%25AA%25D8%25A7%25D9%2586)
گرجستان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DA%25AF%25D8%25B1%25D8%25AC%25D8%25B3%2 5D8%25AA%25D8%25A7%25D9%2586) ‎

[sorna]

معاهده ترکمن چای

عهدنامه ترکمنچای قراردادی است که در ۲۱ فوریه ۱۸۲۸ پس از پایان جنگ ایران و روسیه در قفقاز جنوبی و آذربایجان بین روسیه و ایران امضا شد. برای امضای این پیمان از سوی فتحعلی شاه پادشاه ایران میرزاعبدالحسنخان و آصفالدوله و از سوی روسیه تزاری ایوان پاسکویج حضور داشتند.
طی این قرارداد قلمروهای باقی مانده ایران از معاهده گلستان در قفقاز شامل خانات ایروان، مناطق تالش و اردوباد و بخشی از مغان و شروان به روسیه واگذار شد. ایران حق کشتیرانی در دریای مازندران را از دست داد و ملزم به پرداخت ۱۰ کرور (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DA%25A9%25D8%25B1%25D9%2588%25D8%25B1) طلا به روسیه شد. بر طبق این قرارداد روسیه قول داد از پادشاهی ولیعهد وقت عباسمیرزا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8%25B3_% 25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7) حمایت کند.




۱ پیش زمینه
۲ مفاد این عهدنامه
۳ لغو قرارداد ترکمانچای
۴ جستارهای وابسته
۵ منبع
۶ پیوند به بیرون


پیش زمینه

پس از پیمان نامه گلستان دوره دوم جنگهای ایران و روسیه آغاز شد. در این میان جنگ گنجه مهمتر از همه مینمود. عباس میرزا فرمانده سپاه ایران با حرکت به سوی گنجه در این منطقه سنگر گرفت. در این میان پاسکوویچ فرمانده سپاه روس نیز خود را به این منطقه رساند. ابتدا عباس میرزا به د لیل برخی آشفتگیها در سپاه خود خواست که جنگی اتفاق نیافتد اماتلاش او موثر نیافتاد و جنگ وسیعی در این منطقه در گرفت. در پایان سپاه روس فاتح میدان شد. عباس میرزا سرانجام در ناحیه ترکمانچای خواست که جلوی پاسکوویچ را بگیرد اما در آنجا نیز شکست خورد و سرانجام مجبور شد که شرایط صلح را بپذیرد. در این میان پاسکوویچ که خود را مغرور از فتح جنگ میدید برای سپاه ایران ضرب الاجلی تعیین کرد و گفت چنانچه تا پنج روز تکلیف صلح مشخص نشود عازم تهران خواهد شد. در این میان شاه سرانجام تن به امضای عهدنامه ترکمانچای داد.

مفاد این عهدنامه



واگذاری خانات ایروان و نخجوان به دولت روسیه و تخلیه تالش و مغان از سپاه ایران.
پرداخت ده کرور تومان (پنج میلیون تومان) به طور اقساط از طرف ایران به روسیه به عنوان غرامت جنگی .
اجازه عبور و مرور آزاد به کشتیهای تجاری روسی در دریای مازندران
رضایت به انعقاد یک عهدنامه تجاری بین ایران و روسیه و حق اعزام کنسول و نمایندگان تجاری به هر منطقه از مناطق ایران که روسها لازم بدانند.
حمایت روسیه از ولیعهدی عباس میرزا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8%25B3_% 25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7) و کوشش در به سلطنت رساندن وی پس از مرگ شاه .
استرداد اسرای طرفین .
اعطای حق قضاوت کنسولی به اتباع روسیه .

علاوه بر امضای معاهده ترکمانچای زیر فشار روسها یک عهد نامه تجاری نیز با آنان به امضا رسید که تمام بازار ایران را بدون هیچ مانعی در اختیار روسها قرار میداد.
نمایندگان ایران و روسیه عهدنامه ترکمانچای را منعقد کردند. این عهدنامه درزمان فتحعلی شاه قاجار با میانجیگری دولت انگلستان منعقد شد و به موجب آن ولایات ایروان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25DB%258C%25D8%25B1%25D9%2588%2 5D8%25A7%25D9%2586) و نخجوان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2586%25D8%25AE%25D8%25AC%25D9%2588%2 5D8%25A7%25D9%2586) به روسیه واگذارشد و حق کشتیرانی در دریای خزر (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AF%25D8%25B1%25DB%258C%25D8%25A7%2 5DB%258C_%25D8%25AE%25D8%25B2%25D8%25B1) مجدداً به کشتیهای روسی واگذارشد. دولت روسیه نیز ولیعهدی عباس میرزا را به رسمیت شناخت و ازآن حمایت کرد. همچنین کلیه اتباع روسی براساس عهدنامه ترکمانچای از حق کاپیتولاسیون در ایران برخوردار شدند.

لغو قرارداد ترکمانچای

پس از اینکه انقلاب کمونیستی در شوروی به پیروزی رسید ، لنین برای اثبات حسن نیت خود نسبت به ملل ضعیف جهان الغای تمام امتیازات استعماری دولت تزاری پیشین را اعلام کرد. دولت صمصام السلطنه نیز از این فرصت استفاده کرد و در ۱۸ شوال ۱۳۳۶ در مصوبهای الغای قرارداد ترکمانچای و دیگر امتیازات واگذار شده به دولت روسیه تزاری را اعلام نمود که این اقدام شامل لغو امتیاز کاپیتولاسیون برای اتباع روسیه نیز میشد. دولت ایران چند روز بعد مصوبهای برای لغو امتیاز کاپیتولاسیون برای کشورهای دیگر نیز صادر کرد چرا که چند کشور دیگر نیز پیش از این بر اساس قرارداد هایی تحت عنوان دولت کامله الوداد از امتیاز کاپیتولاسیون مطابق قرار داد ترکمانچای برخوردار شده بودند.با لغو قرارداد ترکمانچای منطقا این بخش از این قراردادها نیز باید ملغی میشد. مصوبه دوم همانطور که انتظار میرفت توسط دولت بریتانیا رد شد.

[sorna]

قرار داد
1919

قراردادی که دولت بریتانیا سعی در بستن آن با دولت ایران کرد ولی با مخالفت ایرانیان موفق نشد.




۱ سابقه
۲ قرارداد
۳ رشوه
۴ مخالفت
۵ جستارهای وابسته
۶ منابع
۷ پیوند به بیرون


سابقه

جنگ جهانی اول با پیروزی متفقان پایان یافته بود و وقوع انقلاب روسیه، همسایه شمالی ایران را موقتاً از بازیگری در عرصه جهانی ناتوان کرده بود. در این هنگامه، دولت بریتانیا که تقریباً خود را یکه تاز میدان میدید، به صرافت افتاد برای جلوگیری از نفوذ امواج انقلاب سرخ به سوی هندوستان، ایران را به عنوان کشوری حائل در آورد.

قرارداد

لرد کرزن وزیر وقت امور خارجه انگلستان، برای این کار قراردادی طراحی کرد که به قرارداد ۱۹۱۹ شهرت یافت. مطابق این پیمان، دست دولت بریتانیا در امور مالی و نظامی ایران باز میشد.
درباره ماهیت قرارداد ۱۹۱۹ و رشوه گرفتن عاقدین این قرارداد از انگلیسیها، بهترین سند اعترافات خود انگلیسیهاست. سر دنیس رایت، سفیر پیشین انگلستان در ایران در کتاب مستند خود تحت عنوان «انگلیسیها در میان ایرانیان» اعتراف میکند که قرارداد ۱۹۱۹ «بریتانیا را در امور داخلی ایران کاملاً مختار میساخت و عملا از مداخله سایر قدرتها مانع میگشت. کرزن (وزیر خارجه وقت انگلیس) به وزیران همکارش چنین توضیح میداد که این قرارداد از آن رو لازم است که ایرانیان با موقعیت حساس خود بین هندوستان و بین النهرین، که به تازگی تحت قیومیت بریتانیا درآمده بود، به دامان بلشویکها نیفتد. اما این قرارداد بزودی نه تنها در ایران، بلکه در فرانسه و ایالات متحده و شوروی مورد حمله قرار گرفت و اختفایی که در مذاکرات منتهی به آن ملحوظ گشته بود، و موضع مسلطی که قرارداد به بریتانیا تفویض میداشت با انتقاد شدید مواجه شد. برای ایرانیان این قرارداد در حکم تنگتر شدن حلقه طنابی بود که بریتانیا به گردن ایران انداخته بود و از دیدگاه آنان قیومیت و تسلط بیگانه با استقلال ملی مانعةالجمع بود. وزیران اعیان زاده سه گانهای که کرزن و کاکس (وزیر مختار بریتانیا در تهران) قرارداد را با آنان مورد مذاکره قرار داده و امضا کردند، نماینده و بیان کننده آرمان کشورشان نبودند و بسیاری به آنان بدگمان بودند، به ویژه پس از آن که همگان دانستند که آنان در ازای خوش خدمتیها و زحماتشان پاداش سخاوتمندانهای از دولت بریتانیا گرفتهاند.»[۱]

رشوه

در این هنگام دولتی به ریاست میرزاحسن خان وثوق الدوله با حمایت سفارت انگلستان در تهران بر سر کار آمده بود. وثوق الدوله به همراه نصرت الدوله و صارم الدوله، وزرای کابینهاش با دریافت مقدار زیادی پول پای این قرارداد را امضا کرد.

مخالفت

بلافاصله پس از انتشار خبر انعقاد این قرارداد، سیدحسن مدرس (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25DB%258C%25D8%25AF%25D8%25AD%2 5D8%25B3%25D9%2586_%25D9%2585%25D8%25AF%25D8%25B1% 25D8%25B3) علم مخالفت با آن را در داخل ایران برافراشت. او که در دوران فترت مجلس شورای ملی، مهمترین حربه سیاسی خود را در دست نداشت، یک تنه مخالفت پرهزینه و خطرناک با قرارداد را رهبری کرد و توانست جلوی اجرای آن را بگیرد.

[sorna]

قرارداد
1921

قرارداد (ژانویه ۱۹۲۱) مربوط به مسائل ارضی، مالی، اقتصادی، نظامی و سیاسی بین ایران (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D9%2586) و شوروی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B4%25D9%2588%25D8%25B1%25D9%2588%2 5DB%258C).
دولت ایران تصمیم گرفت که با همسایه شمالی خود به مذاکره بپردازد. یک هیأت ایرانی به مسکو رفت. مذاکرات به نتیجه رسید (ژانویه ۱۹۲۱).
حسین مکی در تاریخ بیست ساله ایران در مورد قرارداد ایران و شوروی مینویسد:
این قرارداد نشانگر موفقیت مشاورالملک و مهارت و کاردانی نمایندگان شوروی است که در این موقعیت بحرانی ایران، بی نظری خود را در برابر خودخواهی انگلیس قرار دادند.






۱ متن قرارداد ۱۹۲۱ ایران و شوروی
۲ جستارهای وابسته
۳ پانویس
۴ پیوند به بیرون (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2582%25D8%25B1%25D8%25A7%25D8%25B1%2 5D8%25AF%25D8%25A7%25D8%25AF_%25D8%25A7%25DB%258C% 25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2586_%25D9%2588_%25D8%25B 4%25D9%2588%25D8%25B1%25D9%2588%25DB%258C_%25DB%25 B1%25DB%25B9%25DB%25B2%25DB%25B1%23.D9.BE.DB.8C.D9 .88.D9.86.D8.AF_.D8.A8.D9.87_.D8.A8.DB.8C.D8.B1.D9 .88.D9.86)


متن قرارداد ۱۹۲۱ ایران و شوروی

هشتم حوت ۱۲۹۹ هجری مطابق ۲۶ فوریه۱۹۲۱ میلادی
چون دولت ایران از یکطرف و دولت جمهوری اتحادی اشتراکی شوروی روسیه از طرف دیگر نهایت درجه مایل بودند که روابط محکم و حسنه همجواری و برادری در آتیه مابین ملتین ایران و روس برقرار باشد لهذا مصمم شدند که داخل مذاکره در این باب شده و برای این مقصود اشخاص ذیل را وکلای مختار خود نمودند:
از طرف دولت ایران: علیقلی خان مشاورالممالک
از طرف دولت جمهوری اتحادی اشتراکی شوروی روسیه: که ارکی واسیلیویچ چیچرین و لومیخائیلویچ کاراخان وکلای مختار پس از ارائه اعتبارنامههای خود که موافق قاعده و ترتیبات مقتضیه بوده در آنچه ذیلا ذکر میشود توافق نظر حاصل نمودند.


فصل اول

دولت شوروی روسیه مطابق بیانیههای خود راجع به مبانی سیاست روسیه نسبت به ملت ایران مندرجه در مراسلات ۱۴ یانوار ۱۹۱۸ و ۲۶ ایون ۱۹۱۹ یک مرتبه دیگر رسما اعلان مینماید که از سیاست جابرانه که دولتهای مستعمراتی روسیه که به اراده کارگران و دهاقین این مملکت سرنگون شدند نسبت به ایران تعقیب مینمودند قطعا صرف نظر مینماید. نظر به آنچه گفته شد و با اشتیاق به این که ملت ایران مستقل و سعادتمند شده و بتوانند آزادانه در دارایی خود تصرفات لازمه را بنماید دولت شوروی روسیه تمام معاهدات و مقاولات و قراردادها را که دولت تزاری روسیه با ایران منعقد نموده و حقوق ملت ایران را تضییع مینمود ملغی و از درجه اعتبار ساقط شده اعلان مینماید.


فصل دوم

دولت شوروی روسیه از سیاست دولتهای روسیه تزاری که بدون رضایت ملل آسیا و به بهانه تامین استقلال ملل مزبوره با سایر ممالک اروپا در باب مشرق معاهداتی منعقد مینمودند که بالانتیجه منجر به استملاک آن میگردد اظهار تنفر مینماید، این سیاست جنایت کارانه را که نه تنها استقلال ممالک آسیا را منهدم مینمود بلکه ملل زنده شرق را طعمه حرص غارتگران اروپایی و تعدیات مرتب آنها قرار میداد دولت شوروی روسیه بدون هیچ شرطی نفی مینماید. نظر به آنچه گفته شد و مطابق اصول مذکوره در فصل اول و چهارم این معاهده دولت شوروی روسیه استنکاف خود را از مشارکت در هر نوع اقدامی که منجر به تضعیف و محفوظ نماندن سیادت ایران بشود اعلان نموده و کلیه معاهدات و قراردادهایی را که دولت سابق روسیه با ممالک ثالثی به ضرر ایران و راجع به آن منعقد نمودهاست ملغی و از درجه اعتبار ساقط میداند.


فصل سوم

دولتین معظمتین متعاهدتین رضایت میدهند که سرحد مابین ایران و روسیه را مطابق تعیین کمیسیون سرحدی ۱۸۸۱ تصدیق و رعایت نمایند؛ ضمنا به واسطه عدم میلی که دولت شوروی روسیه از استفاده از ثمره سیاست غاصبانه دولت تزاری سابق روسیه دارد از انتفاع از جزائر آشوراده و جزائر دیگری که در سواحل ولایت استرآباد ایران واقع میباشند، صرف نظر کرده و همچنین قریه فیروزه را با اراضی مجاوره آن که مطابق قرارداد ۲۸ مای ۱۸۹۳ از طرف ایران به روسیه انتقال داده شدهاست به ایران مسترد میدارد. دولت ایران از طرف خود رضایت میدهد که شهر سرخس معروف به سرخس روس یا سرخس کهنه با اراضی مجاور آن که منتهی به رودخانه سرخس میشود در تصرف روسیه باقی بماند. طرفین معظمین متعاهدین با حقوق مساوی از رودخانه اترک و سایر رودخانهها و آبهای سرحدی بهره مند خواهند شد و ضمناً برای تنظیم قطعی مساله انتفاع از آبهای سرحدی و برای حل کلیه مسایل متنازع فیهای سرحدی و اراضی یک کمیسیون مرکب از نمایندگان ایران و روسیه معین خواهد شد.


فصل چهارم

با تصدیق اینکه هر یک از ملل حق دارد مقدرات سیاسی خود را بلامانع و آزادانه حل نماید هر یک از طرفین متعاهدتین از مداخله در امور داخلی طرف مقابل صرف نظر کرده و جدا خودداری خواهد نمود.


فصل پنجم

طرفین معظمتین متعاهدتین تقبل مینمایند که: (۱) از ترکیب و یا توقف تشکیلات و یا دستجات (گروپها) به هر اسم که نامیده شوند و یا اشخاص منفرد که مقصود تشکیلات و اشخاص مزبوره مبارزه با ایران و روسیه و همچنین با ممالک متحده با روسیه باشد در خاک خود ممانعت نمایند و همچنین از گرفتن افراد قشونی و یا تجهیزات نفرات برای صفوف قشون و یا قواء مسلحه تشکیلات مزبوره در خاک خود ممانعت نمایند. (۲) به کلیه ممالک و یا تشکیلات قطع نظر از اسم آن تشکیلات که مقصودشان مبارزه با متعاهد معظم باشد نباید اجازه داده شود که به خاک هر یک از طرفین معظمتین متعاهدتین تمام آنچه را که ممکن است بر ضد متعاهد دیگر استعمال شود وارد نموده و یا عبور دهند. (۳) با تمام وسایلی که به آن دسترس باشد از توقف قشون و یا قواء مسلحه مملکت ثالث دیگری در صورتی که احتمال برود توقف قواء مزبوره باعث تهدید سرحدات و یا منافع و یا امنیت متعاهد معظم دیگر میشود باید در خاک خود و متحدین خود ممانعت نماید.


فصل ششم

طرفین معظمتین متعاهدتین موافقت حاصل کردند که هر گاه ممالک ثالثی بخواهند به وسیله دخالت مسلحه سیاست غاصبانه را در خاک ایران مجری دارند یا خاک ایران را مرکز حملات نظامی بر ضد روسیه قرار دهند و اگر ضمنا خطری سرحدات دولت جمهوری اتحادی شوروی روسیه خودش نتواند این خطر را رفع نماید دولت شوروی حق خواهد داشت قشون خود را به خاک ایران وارد نماید تا اینکه برای دفاع از خود اقدامات لازمه نظامی را به عمل آورد دولت شوروی روسیه متعهد است که پس از رفع خطر بلادرنگ قشون خود را از حدود ایران خارج نماید.


فصل هفتم

نظر به اینکه ملاحظات مذکوره در فصل ششم میتوانند همچنین در باب امنیت در بحر خزر مورد پیدا نمایند لهذا طرفین معظمتین متعاهدتین موافق هستند که اگر در جزء افراد بحریه ایران اتباع ثالثی باشند که از بودن خود در بحریه ایران برای تعقیب مقاصد خصمانه نسبت به روسیه استفاده نمایند دولت شوروی حق خواهد داشت که انفصال عناصر مضره مزبوره را از دولت ایران بخواهد.


فصل هشتم

دولت شوروی روسیه انصراف قطعی خود را از سیاست اقتصادی که حکومت تزاری روسیه در شرق تعقیب مینمود و به دولت ایران نه از نقطه نظر توسعه اقتصادی و ترقی ملت ایران بلکه برای اسارت سیاسی ایران پول میداد اعلان مینماید. بنابراین دولت شوروی روسیه از هر نوع حقوق خود نسبت به قروضی که دولت تزاری به ایران دادهاست صرف نظر کرده و اینگونه استقراضها را نسخ شده و غیرقابل تادیه میشمارد و همچنین دولت شوروی روسیه از تمام تقاضاهای راجع به انتفاع از عوائد مملکتی ایران که وثیقه استقراضهای مذکوره بودند صرف نظر مینماید.


فصل نهم

دولت شوروی روسیه نظر به اعلان نفی سیاست مستعمراتی سرمایه داری که باعث بدبختیها و خون ریزیهای بیشمار بوده و میباشند از انتفاع از کارهای اقتصادی روسیه تزاری که قصد از آنها اسارت اقتصادی ایران بوده صرف نظر مینماید. بنابراین دولت شوروی روسیه تمام نقدینه و اشیاء قیمتی و کلیه مطالبات و بدهی بانک استقراضی ایران را و همچنین کلیه دارایی منقول و غیرمنقول بانک مزبور را در خاک ایران به ملکیت کامل ایران واگذار مینماید. توضیح آنکه در شهرهایی که مقرر است قونسولگریهای روسیه تاسیس شوند و در آنجاها خانههای متعلقه به بانک استقراضی ایران وجود داشته و مطابق همین فصل منتقل به دولت ایران میشود دولت ایران رضایت میدهد که یکی از خانهها را مجانا برای استفاده مطابق انتخاب دولت شوروی روسیه برای محل قونسولگری روسیه واگذار نماید.


فصل دهم

دولت شوروی روسیه کوشش سیاست مستعمراتی دنیا را که در ساختن راهها و کشیدن خطوط تلگرافی در ممالک غیر برای تامین نفوذ نظامی خود بر توسعه تمدن ملل ترجیح میدهد نفی کرده و مایل است که وسایل مراودات و مخابرات که برای استقلال و تکمیل تمدن هر ملتی لزوم حیاتی دارد به اختیار خود ملت ایران واگذارده شود و ضمنا هم به قدر خسارات وارده به ایران به واسطه قشون دولت تزاری جبران شود لهذا دولت شوروی روسیه موسسات روسی ذیل را بلاعوض به ملکیت قطعی ملت ایران واگذار مینماید.
الف - راههای شوسه از انزلی به طهران و از قزوین به همدان با تمام اراضی و ابنیه و اثاثیه متعلق به راههای مذکوره ب- خطوط راه آهن از جلفا به تبریز و از صوفیان به دریاچه ارومیه با تمام ابنیه و وسایل نقلیه و متعلقات دیگر ت- اسکلهها و انبارهای مال التجاره و کشتیهای بخاری و کرجیها و کلیه وسایل نقلیه در دریاچه ارومیه با تمام متعلقات آنها ث- تمام خطوط تلگرافی و تلفونی با تمام متعلقات و ابنیه و اثاثیه که در حدود ایران به توسط دولت سابق تزاری ساخته شدهاست ج- بندرانزلی (پر) با انبارهای مال التجاره و کارخانه چراغ برق و سایر ابنیه


فصل یازدهم

نظر به اینکه مطابق اصول بیان شده در فصل هشتم این عهدنامه منعقده در دهم فورال ۱۸۲۸ مابین ایران و روسیه در ترکمان چای نیز که فصل هشتم آن حق داشتن بحریه را در بحر خزر از ایران سلب نموده بود از درجه اعتبار ساقط است لهذا طرفین معظمتین متعاهدتین رضایت میدهند که از زمان امضاء این معاهده هر دو بالسویه حق کشتی رانی آزاد در زیر بیرقهای خود در بحر خزر داشته باشند.


فصل دوازدهم

دولت شوروی روسیه پس از آنکه رسما از استفاده از فواید اقتصادی که مبتنی بر تفوق نظامی بوده صرف نظر نمود اعلان مینماید که علاوه بر آنچه در فصول نه و ده ذکر شد سایر امتیازات نیز که دولت سابق تزاری عنقا برای خود و اتباع خود از دولت ایران گرفته بود از درجه اعتبار ساقط میباشند. دولت شوروی روسیه از زمان امضاء این عهدنامه تمام امتیازات مذکوره را اعم از آنکه به موقع اجرا گذارده شده باشند و تمام اراضی را که به واسطه آن امتیازات تحصیل شدهاند به دولت ایران که نماینده ملت ایران است واگذار مینماید. از اراضی و مایملکی که در ایران متعلق به دولت تزاری سابق بوده محوطه سفارت روس در طهران و در زرگنده با تمام ابنیه و اثاثیه موجوده در آنها و همچنین محوطهها و ابنیه و اثاثیه جنرال قونسولگریها و قونسول گریها و ویس قونسول گریهای سابق روسیه در ایران در تصرف روسیه باقی بماند. توضیح آنکه دولت شوروی روسیه از حق اداره کردن قریه زرگنده که متعلق بده دولت سابق تزاری بود صرف نظر مینماید.


فصل سیزدهم

دولت ایران از طرف خود وعده میدهد که امتیازات و مایملکی که را که مطابق این عهدنامه به ایران مسترد شدهاست به تصرف و اختیار و یا استفاده هیچ دولت ثالث و اتباع دولت ثالثی واگذار ننموده و تمام حقوق مذکوره را برای رفاه ملت ایران محفوظ بدارد.


فصل چهاردهم

با تصدیق اهمیت شیلات سواحل بحر خزر برای اعاشه روسیه دولت ایران پس از انقضاء اعتبار قانونی تقبلات فعلی خود نسبت به شیلات مزبوره حاضر است که با اداره ارزاق جمهوریت اتحادی اشتراکی شوروی روسیه قراردادی در باب صید ماهی با شرایط خاصی که تا آن زمان معین خواهد شد منعقد نماید. همچنین دولت ایران حاضر است که با دولت شوروی روسیه داخل مطالعه وسایلی که حالیه نیز تا رسیدن موقع شرایط مذکوره در فوق امکان رساندن مواد شیلات مزبوره را به روسیه در نظر ادارات ارزاق جمهوری اشتراکی روسیه تامین بنماید بشود.


فصل پانزدهم

دولت شوروی روسیه نظر به اصول اعلام شده خود در باب آزادی عقاید مذهبی مایل است به تبلیغات مذهبی که مقصود باطنی از آن اعمال نفوذ سیاسی در توده مردم و کمک به دسایس سبعانه تزاری بوده در ممالک اسلامی خاتمه دهد. بنابراین دولت شوروی روسیه انحلال تمام هیاتهای روحانی را که در ایران دولت سابق تزاری تاسیس کرده بود اعلان مینماید و اقدام خواهد نمود که بعدها از روسیه به ایران اینگونه هیاتها اعزام نشوند. دولت شوروی روسیه اراضی و انبیه و دارایی هیات ارتودکس را در ارومیه و همچنین تمام دارایی سایر موسسات سنخ هیات مزبوره را بلاعوض به ملکیت دائمی ملت ایران که دولت ایران نماینده آن است واگذار مینماید دولت ایران اراضی و ابنیه و دارایی مزبور را به مصرف ساختن مدارس و سایر موسسات معارفی خواهد رساند.


فصل شانزدهم

نظر به مندرجات مراسله دولت شوروی به تاریخ ۲۵ ایون راجع به ابطال قضاوت قونسولها اتباع روسیه ساکن ایران و همچنین اتباع ایران ساکن روسیه از تاریخ امضاء این معاهده دارای حقوق مساوی با سکنه محلی بوده و محکوم قوانین مملکت متوقف فیها خواهند بود و به تمام کارهای قضایی آنها در محاکم محلی رسیدگی خواهد شد.


فصل هفدهم

اتباع ایران در روسیه و همچنین اتباع روسیه در ایران از خدمت نظامی و تادیه هر نوع مالیات نظامی با عوارض نظامی معاف هستند.


فصل هیجدهم

اتباع ایران در روسیه و اتباع روسیه در ایران در آزادی مسافرت در داخله مملکت دارای حقوقی میباشند که به اتباع دول کامله وداد (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AF%25D9%2588%25D9%2584%25D8%25AA_% 25DA%25A9%25D8%25A7%25D9%2585%25D9%2584%25D8%25A9_ %25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2588%25D8%25AF%25D8%25A7 %25D8%25AF) به غیر از دول متحده با روسیه واگذار میشود.


فصل نوزدهم

طرفین معظمتین متعاهدتین در مدت قلیلی پس از امضاء این عهدنامه اقدام در تجدید روابط تجارتی خواهند نمود. وسایل تنظیم واردات و صادرات مال التجاره و تأدیه قیمت آن و همچنین طرز دریافت و میزان حقوق گمرکی که از طرف ایران بر مال التجاره روس تعلق میگیرد مطابق قرارداد خاص تجارتی که به وسیله کمیسیون خاص از نمایندگان طرفین تشکیل خواهد شد خواهد گردید.


فصل بیستم

طرفین معظمتین متعاهدتین متقابلا به همدیگر حق ترانزیت میدهند که از طریق ایران و یا طریق روسیه به ممالک ثالثی مال التجاره حمل نمایند ضمنا برای مال التجاره حمل شده عوارض بیش از آنچه از مال التجاره دول کامله الوداد غیر از ممالک متحده با جمهوری اتحاد شوروی روسیه اخذ میشود نباید تعلق بگیرد.


فصل بیست و یکم

طرفین معظمتین متعاهدتین در اقل مدت پس از امضاء این عهدنامه اقدام در استقرار روابط تلگرافی و پستی مابین ایران و روسیه خواهند نمود؛ شرایط روابط مذکوره در قرارداد خاص پستی و تلگرافی معین خواهد شد.


فصل بیست و دوم

برای تثبیت روابط وداودیه هم جواری و تهیه موجبات درک حسن نیت همدیگر که پس از امضاء این عهدنامه فیمابین برقرار میشود هر یک از طرفین معظمتین متعاهدتین در پایتخت طرف مقابل نماینده مختار خواهند داشت که چه در ایران و چه در روسیه دارای حق مصونیت خارج از مملکت (اکستری توریالیته) و سایر امتیازات مطابق قوانین بین المللی و عادات و همچنین قواعد و مقررات جاریه در مملکتین نسبت به نمایندگان سیاسی خواهند بود.


فصل بیست و سوم

طرفین معظمتین متعاهدتین به نیت توسعه روابط مملکتی متقابلا در نقاطی که به رضایت طرفین معین خواهد شد تاسیس قونسولگریها خواهند نمود. حقوق و صلاحیت قونسولها در قرارداد مخصوصی که بلاتاخیر پس از امضاء این عهدنامه منعقد خواهد شد و همچنین مطابق قواعد و مقررات در هر دو مملکت نسبت به موسسه قونسولها معین خواهد شد.


فصل بیست و چهارم

این عهدنامه باید در ظرف سه ماه تصدیق شود مبادله تصدیق نامهها در شهر طهران حتی الامکان در مدت قلیلی به عمل خواهد آمد.


فصل بیست و پنجم

این عهدنامه به زبان فارسی و روسی در دو نسخه اصلی نوشته شده در موقع تفسیر آن هر دو نسخه معتبر میباشد.


فصل بیست و ششم

این عهدنامه فورا پس از امضاء دارای اعتبار خواهد شد.
برای تصدیق آنچه گفته شد امضاء کنندگان ذیل این عهدنامه را امضاء کرده و به امهار خود ممهور نمودند در شهر مسکو در ۲۶ فورال ۱۹۲۱ تحریر شد.
امضاء: که ارگی چیچرین ل.کاراخان مشاورالممالک

[sorna]

قرارداد سن پترزبورگ





http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/e/e6/The_Russo-British_Pact_in_1907.jpg/300px-The_Russo-British_Pact_in_1907.jpg (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2588%25D9%2586%2 5D8%25AF%25D9%2587%3AThe_Russo-British_Pact_in_1907.jpg)

نواحی تقسیم شده ایران بین روسیه (سبز) و بریتانیای کبیر (قرمز)، مناطق بی طرف (زرد)


درسال ۱۳۲۵ (قمری) (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25DB%25B1%25DB%25B3%25DB %25B2%25DB%25B5_%2528%25D9%2582%25D9%2585%25D8%25B 1%25DB%258C%2529%26action%3Dedit%26redlink%3D1) (برابر ۱۹۰۷ (میلادی) (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%25B1%25DB%25B9%25DB%25B0%25DB%25B7_% 2528%25D9%2585%25DB%258C%25D9%2584%25D8%25A7%25D8% 25AF%25DB%258C%2529)) قرارداد ۱۹۰۷ میان کشورهای روسیه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B1%25D9%2588%25D8%25B3%25DB%258C%2 5D9%2587) و بریتانیا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A8%25D8%25B1%25DB%258C%25D8%25AA%2 5D8%25A7%25D9%2586%25DB%258C%25D8%25A7) در منطقهٔ سن پترزبورگ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25D9%2586_%25D9%25BE%25D8%25AA% 25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A8%25D9%2588%25D8%25B1% 25DA%25AF) امضا شد. براساس این قرارداد ایران (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D9%2586) میان روسها (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B1%25D9%2588%25D8%25B3%25E2%2580%2 58C) و بریتانیاییها (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A8%25D8%25B1%25DB%258C%25D8%25AA%2 5D8%25A7%25D9%2586%25DB%258C%25D8%25A7) تقسیم شد. شمال ایران به اشغال روسها درآمد وپس از جنگ جهانی اول (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D9%2586_%25D8%25AF%25D8%25B1_%25D8%25AC%25D9%2586 %25DA%25AF_%25D8%25AC%25D9%2587%25D8%25A7%25D9%258 6%25DB%258C_%25D8%25A7%25D9%2588%25D9%2584) نیز بریتانیاییها با اشغال بوشهر (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25A7%25D8%25B4%25D8 %25BA%25D8%25A7%25D9%2584_%25D8%25A8%25D9%2588%25D 8%25B4%25D9%2587%25D8%25B1%26action%3Dedit%26redli nk%3D1) به سوی شیراز (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B4%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D8%25B2) پیشروی کرده و مناطق جنوبی ایران را به تصرف خود درآوردند.
پیماننامه آنگلو-روسی ۱۹۰۷ میان بریتانیای بزرگ و روسیه تزاری امضاء شد. بر این پایه بریتانیا پیشنهاد پاره کردن ایران به دو منطقه نفوذ را داد. منطقه شمالی به روسیه تزاری اعطا شد و منطقه جنوبی به بریتانیای کبیر. منطقه میانی باید به عنوان منطقه بی طرف کار میکرد.
پیمان نامه که ۵ بند داشت بدون آگاهی یا مشارکت دولت ایران در زمان اوج جنبش مشروطه امضاء شد؛ از این رو سرانجام با پاسخ تند مجلس شورای ملی رو به رو شد. پس در تاریخ ۱۶ سپتامبر ۱۹۰۷ ایران را رسما در جریان قرار دادند. پیمان نامه در سن پترزبورگ امضاء شد و سرنوشت افغانستان و چند کشور دیگر را نیز تعیین میکرد.
با وجود اعتراضات ایران به این قرارداد، مواد آن عملا اجرا میشد و در زمان جنگ جهانی اول نیز به بهانه جنگ با عثمانی، مناطقی از ایران مدتی به اشغال روسیه و بریتانیا در آمده بود. روسها تا زمان انقلاب اکتبر بر حفظ منافع به دست آمدهشان از این قرارداد اصرار داشتند. پس از انقلاب اکتبر (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2586%25D9%2582%25D9%2584%2 5D8%25A7%25D8%25A8_%25D8%25A7%25DA%25A9%25D8%25AA% 25D8%25A8%25D8%25B1) این قرارد عملا ملغی شد. این پیماننامه با قرارداد ۱۹۱۹ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2582%25D8%25B1%25D8%25A7%25D8%25B1%2 5D8%25AF%25D8%25A7%25D8%25AF_%25DB%25B1%25DB%25B9% 25DB%25B1%25DB%25B9) چندان بی ارتباط نبود.

[sorna]

امتیاز نامه رویتر

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/6/61/Royter.jpg
رویتر


قراردادی بود که میان بارون ژولیوس دو رویتر (یهودی انگلیسی) و دولت فخیمه ایران در زمان سلطنت ناصرالدینشاه منعقد شد و به موجب آن امتیاز ساختن هرگونه راه و راه آهن و استخراج همه معادن (بجز طلا و نقره و سنگهای قیمتی) و ایجاد تاسیسات آبی و قنوات و کانالها و استفاده و بهره برداری از جنگلها برای مدت هفتادسال و استفاده از گمرکات ایران به مدت بیست و پنج سال در ازای دریافت مبلغ چهل هزار پوند و شصت درصد سود به نامبرده منتقل میشد.[۱]
این قراردا به قدری استعماری بود که اعتراض همه دنیا، حتی دیپلماتهای انگلیسی (مانند لرد کرزن) را نیز موجب شد. لذا پیش از اجرا به دلیل اعتراضات روسها و اعتراضات داخلی به رهبری حاج ملاعلی کنی توسط ناصرالدینشاه باطل شد. [۲]
رویتر از بابت فسخ قرارداد به مدت هفده سال پیگیر خسارات خود بود که این پیگیریها سرانجام امتیاز بانک شاهنشاهی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A8%25D8%25A7%25D9%2586%25DA%25A9_% 25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587%25D9%2586%25D8%25B4% 25D8%25A7%25D9%2587%25DB%258C) را برای پسرش به ارمغان آورد.

[sorna]

قرار داد دارسی

قرارداد دارسی یا امتیازنامه دارسی قراردادی است که ویلیام ناکس دارسی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2588%25DB%258C%25D9 %2584%25DB%258C%25D8%25A7%25D9%2585_%25D9%2586%25D 8%25A7%25DA%25A9%25D8%25B3_%25D8%25AF%25D8%25A7%25 D8%25B1%25D8%25B3%25DB%258C%26action%3Dedit%26redl ink%3D1) در سال ۱۹۰۱ با دولت ایران (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D9%2586) امضا کرد تا به اکتشاف و استخراج نفت (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2586%25D9%2581%25D8%25AA) در ایران بپردازد.
از طرف ایران مظفرالدینشاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25B8%25D9%2581%25D8%25B1%2 5D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25DB%258C%25D9%2586%2 5E2%2580%258C%25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587)، امینالسلطان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2585%25DB%258C%25D9%2586%2 5E2%2580%258C%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2 584%25D8%25B7%25D8%25A7%25D9%2586)، میرزا نصرالله مشیرالدوله (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%2 5D8%25A7_%25D9%2586%25D8%25B5%25D8%25B1%25D8%25A7% 25D9%2584%25D9%2584%25D9%2587_%25D9%2585%25D8%25B4 %25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF %25D9%2588%25D9%2584%25D9%2587) و مهندسالممالک (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2585%25D9%2587%25D9 %2586%25D8%25AF%25D8%25B3%25E2%2580%258C%25D8%25A7 %25D9%2584%25D9%2585%25D9%2585%25D8%25A7%25D9%2584 %25DA%25A9%26action%3Dedit%26redlink%3D1) (نظامالدین غفاری) قرارداد را امضا کردند.

[sorna]

امتیاز خوشتاریا

خوشتاریا امتیازنامه ملغی شده ایست که درباره حق استفاده از منابع ایران میان دولت ایران با یکی از اتباع روسیه منعقد گردید.
خوشتاریا، نام یکی از اهالی گرجستان و تبعه روسیه تزاری بود. او با کمک سفارت روسیه موفق شد در سال ۱۹۱۷ امتیازنامهای از وثوق الدوله در خصوص بهره برداری از کلیه معادن و اشجار ازجمله نفت در پنج ایالت شمالی برای مدت هفتادسال بگیرد. بر اساس مفاد این قرارداد، ۱۲٪ از سود حاصل از این امتیازنامه به دولت ایران میرسید. خوشتاریا به منظور تسریع در امضای موافقتنامه مبلغی رشوه به دولت پرداخت نمود که وزیر فرهنگ وقت، مبلغ رشوه را که به او رسیده بود به عنوان کمک به فرهنگ به وزارتخانه متبوعش هدیه نمود. همین کار باعث شد که راز آشکار شده و از آنجا که مطابق اصل ۲۴ قانون اساسی مشروطیت کلیه امتیازنامهها باید به تصویب مجلس شورای ملی میرسید و از آنجا که مجلس در دوره فترت قرار داشت، لذا وزارت فواید عامه بطلان امتیازنامه مزبور را در اول خرداد ۱۲۹۷ به اطلاع عموم رساند. این امتیاز بعدها توسط خوشتاریا به کمپانی نفت جنوب (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25DA%25A9%25D9%2585%25D9 %25BE%25D8%25A7%25D9%2586%25DB%258C_%25D9%2586%25D 9%2581%25D8%25AA_%25D8%25AC%25D9%2586%25D9%2588%25 D8%25A8%26action%3Dedit%26redlink%3D1) (انگلستان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2586%25DA%25AF%25D9%2584%2 5D8%25B3%25D8%25AA%25D8%25A7%25D9%2586)) فروخته شد و موجب بروز تشنجاتی در روابط ایران با همسایه شمالی نیز گردید

[sorna]

قرار داد لاتاری

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Mirza_Malkam_Khan.jpg/220px-Mirza_Malkam_Khan.jpg
میرزا ملکمخان بانی قرداد لاتاری


قردادی که میان ایران و انگلستان در سال 1267 هجری شمسی (1889 میلادی) توسط دولت قاجار بسته شد.
میرزا ملکم خان در سفر سوم ناصرالدین شاه به فرنگ با پرداخت مبلغی به عنوان رشوه به شخص شاه توانست رضایت او و امین السلطان را برای امضای امتیازنامه تاسیس قمارخانه درایران یا اصصلاحاً قرارداد لاتاری جلب کند.
این قرارداد مابین دولت قاجار و یک تبعه فرانسوی به نام « یوزی دو کار دوئل » که منشی سفارت ایران در لندن بود امضا گردید.
دو کار دوئل در حقیقت عامل کار میرزا ملکم خان بود، ملکم ظاهراً از این جهت قرارداد را به نام او اخذ کرد که اگر بعدها مخالفتی پیش آمد طرف دولت ایران، ایرانی نباشد تا به آسانی بتوانند قرارداد را لغو کنند، و ملکم پس از اخذ قرارداد با زد و بندهایی که در بازار لندن داشت توانست امتیاز لاتاری را به سند یکای انگلیس و آسیا با اخذ پیش قسطی به مبلغ بیست هزار لیره بفروشد.


اما مدتی از امضای قرارداد نگذشته بود که این قرارداد با مخالفت روحانیون و روشنفکران و مخالفان در ایران روبرو شد و ناصرالدین شاه و امین السلطان هم به دلیل فشار بسیار زیادی که بر آنها وارد شده بود وهم به علت مخالفت آنها با شخص میرزا ملکم خان امتیاز را به بهانه مخالفت آن با شرع به جهت اینکه لاتاری وبازی رولت نوعی قمار بوده و قمار هم از نظر شرع وهم در دید جامعه اسلامی حرام میباشد لغو کردند.
وقتی حکم لغو امتیاز لاتاری به دست میرزا ملکم خان رسید آن را پنهان نمود و به کمک عوامل خود امتیاز لغو شده را با دست به دست کردن در بازار لندن به کمپانی دیگری فروخت و بیست هزار لیره دیگر هم بدست آورد و زمانی که لغو امتیاز به طور رسمی در مطبوعات درج شد و به اطلاع شرکت ها رسید و کار به شکایت و دادگاه کشید به دروغ مدعی شد که آن چهل هزار لیره را به خزانهٔ ایران و به شاه داده است و رسماً خود را ورشکسته اعلام کرد.

میرزا ملکم خان پس از آن با انگیزه انتقام جویی از امین السلطان و دولت قاجار به جهت از دست دادن قرارداد لاتاری و سفارت و همهٔ القاب و مناصبش، فعالیت های سیاسی و فرهنگی خود را افزایش داد و با انتشار روزنامه قانون (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25B1%25D9%2588%25D8 %25B2%25D9%2586%25D8%25A7%25D9%2585%25D9%2587_%25D 9%2582%25D8%25A7%25D9%2586%25D9%2588%25D9%2586%26a ction%3Dedit%26redlink%3D1) و با مطرح کردن مباحثی چون حکومت قانون و فساد حکومت بی قانونی قاجار (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2582%25D8%25A7%25D8%25AC%25D8%25A7%2 5D8%25B1) در تحولات سیاسی و در بالا بردن سطح آگاهی مردم ایران نقش و سهم بسزایی از خود بجا گذاشت.

[sorna]

جنگهای ایران و روسیه در دوره قاجار

جنگهای ایران و روسیه، یا جنگ ایران و روس، نامی است که به دو جنگ بزرگ بین ایران و روسیه تزاری در زمان پادشاهی فتحعلیشاه قاجار داده شدهاست. این جنگها با شکست ایران از روسیه پایان یافت و بخشهای بزرگی از ایران به قلمرو امپراتوری روسیه پیوست.

علت جنگهای ایران و روسیه

رابطه ایران با روسیه در دوره قاجار خصوصاً در زمان زمامداری فتحعلیشاه خصمانه و حالت درگیری همیشگی داشت. هدف اصلی روسیه دسترسی به دریای آزاد بود، علت دیگر دست اندازی روسها به خاک قفقاز بود که ساکنان آن خواستار خودمختاری بودند و همچنین قفقاز مرکزی و جنوبی که جزیی از خاک ایران محسوب میشد و ساکنان آن هواخواه ایران بودند. از طرف دیگر مردم مناطق قفقاز شرقی یعنی گنجه، شیروان، تالش، باکو علاوه بر مسلمان بودن، طرفدار ایران بودند و این موجب نارضایتی روسها میشد. گرجستان نیز یکی از علل اساسی اختلاف بین ایران و روسیه بود. گرجستان ناحیه حاصلخیز سبز و خرمی است که در دامنه کوههای قفقاز و در سواحل شرقی دریای سیاه واقع شدهاست. از نخستین روزهای تاریخ ایران نام مردم گرجی در اسناد تاریخی ایرانی آمدهاست. گرجستان در زمان آقامحمدخان به تصرف ایران درآمده بود. پس از ملحق شدن گرجستان به روسیه فتحعلی شاه در بازگرداندن آن تلاشهای بسیاری کرد.

دوره اول جنگهای ایران و روسیه: (۱۲۲۸- ۱۲۱۸ ه. ق)

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Battle_Between_Persians_and_Russians_-_State_Hermitage_Museum_Unofficial_1242094482812.p ng/180px-Battle_Between_Persians_and_Russians_-_State_Hermitage_Museum_Unofficial_1242094482812.p ng http://fa.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png
تابلوی نقشی مربوط به سال ۱۸۱۵-۱۸۱۶که نبرد سلطان آباد در سال ۱۸۱۲ و پیروزی سپاه عباس میرزا را ترسیم کردهاست. این تابلو در اصل در قصر عباس میرزا نگهداری میشدهاست. اما بعدها توسط روسها به روسیه بردهشدهاست.


به سال ۱۲۱۵ ه. ق گئورگی حاکم گرجستان رسماً تحت الحمایگی روسها را پذیرفت. برادر گئورگی، الکساندر چون مخالف الحاق گرجستان به روسیه بود به دربار ایران پناهنده شد. تزار روس این امر را بهانه قرار داده فرمانده خود پاول سیسیانف را مامور تصرف قفقاز کرد. سیسیاتف به تفلیس حمله کرد و آن شهر را تصرف کرد. در این زمان گئورگی خان مرد و یکی از فرزندان او تهمورث به دربار ایران پناهنده شد و شاه ایران را به جنگ با روسها تشویق کرد. فتحعلیشاه که از الحاق گرجستان به روسیه ناراحت بود پناهنده شدن شاهزادگان گرجستانی به دربار ایران را بهانه کرد و فرمان حمله به گرجستان را صادر کرد. علت اساسی جنگ هم تمایل هر دو دولت ایران و عثمانی مبنی بر به تصرف درآوردن گرجستان بود.
گنجه به سال ۱۲۱۸ ه. ق توسط سردار روسیه ژنرال پاول سیسیانف تصرف شد. به رغم دفاع مردانه حاکم ایرانی گنجه (جوادخان قاجار)، خیانت ارامنه و مایوس شدن حکام قره باغ و ایروان از فتحعلی شاه سبب شد خانات ایروان به تصرف نیروهای روسیه درآیند. با تصرف این شهرها نیروهای روسیه تا حدود ارس پیشروی کردند. به محض اطلاع فتحعلی شاه از تسخیر گنجه و تسلیم ایروان و قره باغ سپاهی به فرماندهی عباس میرزا نایبالسلطنه که از همه برادران خود لایق تر بود فرستاد.

جنگ اچمازین (۱۲۱۹ ه. ق)

عباس میرزا پس از مرتب کردن سپاه خود در آذربایجان برای سرکوب محمدخان قاجار که حکمرانی ایروان را به عهده داشت و تسلیم روسها شده بود به آن شهر لشکر کشید. سیسیانف فرمانده روسی برای کمک به حاکم ایروان به حوالی اچمازین مرکز خلیفه ارامنه ایروان شتافت. فرمانده روسیه سه روز سپاه عباس میرزا را گلوله باران کرد چون از عهده آنها برنیامد از ادامه جنگ به صورت مستقیم خودداری کرد. در این بین محمدخان چون ضعف و ناتوانی فرمانده روسیه را از جنگ با عباس میرزا دید از عباس میرزا ولیعهد ایران تقاضای عفو و بخشش کرد. سیسیانف به صورت غافلگیرانه خواستار آن شد که بر سپاه ایران شورش کند و در صبح ششم ربیع الثانی ۱۲۱۹ در اچمازین برادر وی عباس میرزا ناگهان حمله برد و لشکریان ایران را از آن نقطه پراکنده کرد اما چون نیروی کمکی که از جانب فتحعلی شاه برای عباس میرزا فرستاده شده بود سیسیانف ژنرال روسی را شکست دادند و او ناچار عقب نشینی کرد و این جنگ به پیروزی ایران منتهی شد حکمرانی ایروان همچنان در اختیار محمدخان قرار گرفت و حکمرانی نخجوان با حکم فتحعلی شاه به کلبعلی خان سپرده شد.

جنگ سالهای ۱۲۲۲-۱۲۲۰ و قتل سیسیانف

پس از پیروزی سپاه ایران در اچمازین فرمانده روس درصدد برآمد به سواحل گیلان لشکرکشی و سپس تهران را تسخیر کند و دولت ایران را تحتالحمایه روسیه کند. در این زمان حکمرانان شوشی و قره باغ تسلیم روسیه شدند. قتل ژنرال پاول سیسیانف فرمانده کل ارتش روسیه در این جنگها در ماه ذی الحجه ۱۲۲۰ قمری با خدعه حسینقلی خان و ابراهیم خان صورت گرفت و سرش را با فرستاده مخصوص چاپاری به تهران آوردند. ارتش وی هم چارهای جز آن نداشت که به پایگاه خود برگردد. علت تسلیم شدن حاکمان شوشی، قره باغ و گنجه به سپاه روسیه خیانت جمعی از ارامنه ساکن در این شهرها بود. عدم مساعدت و همکاریها و هماهنگیهای اداری و حقوق دیوانی ارامنه توسط دولت ایران نیز از علل برگشتن ایشان از ایران بود. پس از این واقعه فتحعلی شاه به فرمانده خود دستور مقابله با نیروهای روسیه و تنبیه حاکمان قره باغ و شوشی را صادر کرد. مقارن رسیدن سپاه ایران به ساحل رود ارس نیروهای روسیه به عزم تسخیر گیلان راهی شدند. فرمانده روسیه در تسخیر گیلان به علت رو به رو شدن با مشکلات و تلفات و خسارتهای زیاد ناموفق ماند.

علت شکست سیسیانف در جریان تسخیر گیلان

نبود بندر و لنگرهای خوب در گیلان باعث شد کشتیهای بزرگ روسیه نتوانند تا ساحل پیشروی کنند و نیروی خود را در بندر انزلی پیاده کنند. ایستادگی مردم گیلان نسبت به ارتش روسیه و نبود علوفه، آذوقه و لوازم لشکری برای سپاه روسیه باعث شد روسیه نتواند به موفقیت دست پیدا کند.

جنگ اصلاندوز (۱۲۲۸ ه. ق)

با قتل سیسیانف فرماندهی سپاه روسیه به عهده گودوویچ افتاد (این دوران همزمان است با فعالیتهای ژنرال گاردان در تقویت نظامی ایران). گودوویچ در سال ۱۲۲۳ ه. ق به صورت غافلگیرانه به ایروان حمله برد. اما شکست خورد و برگشت. عباس میرزا برای تنبیه سپاه روسیه از تبریز به نخجوان رهسپار شد و طی چند نبرد در اطراف شهر ایروان و دریاچه گوگچه سپاهیان روس را مغلوب کرد. در سال ۱۲۲۵ه .ق. حسین خان قاجار حاکم ایروان علیه روسها شورش کرد و جمع زیادی از روسها را به اسیری گرفت و عازم تهران کرد. این روزها (۱۲۲۶- ۱۲۲۵ه .ق) مقارن با خروج گاردان از ایران و ورود هیات نظامی انگلیسی به ایران است.
در این زمان روسها خواستار صلح با ایران شدند که شرطشان این بود که مکانهای متصرفه در تصرف آنها بماند و نیز ایران به آنها اجازه عبور از داخل کشور برای حمله به عثمانی را بدهد که دولت ایران این تقاضا را نپذیرفت. پس از ورود سر گور اوزلی به علت رابطه دوستی که میان انگلیس و روسیه ایجاد شده بود در پی آن شد که بین ایران و روسیه، صلح برقرار کند و خواستار آن بود که افسران انگلیسی که در سپاه ایران بودند از جنگ با روسیه دست بردارند. عباس میرزا چون اصرار داشت جنگ ادامه یابد، جنگ ادامه یافت و سپاه ایران در محل اصلاندوز کنار رود ارس مقیم شدند. در این هنگام روسها غافلگیرانه به اردوی ایران حمله کردند. اگرچه سپاه ایران مقاومت زیادی نشان دادند اما به علت اختلافاتی که بین سپاه ایران پیش آمد، نیروهای ایرانی مجبور به عقب نشینی به سمت تبریز شدند. فرمانده سپاه روسیه پس از فتح اصلاندوز، آذربایجان را از هر دو طرف مورد تهدید قرار داد. در این زمان ترکمانان خراسان شورش کردند. شاه ایران که درصدد آماده کردن سپاهی برای سرکوب نیروهای روسی بود به علت اوضاع ناآرام در چند جبهه تقاضای صلح کرد.

عهدنامه گلستان


شکست ایران در جنگ اصلاندوز و شورشهای محلی، فتحعلی شاه را مجبور به صلح با روسها کرد. میرزا ابوالحسن ایلچی به عنوان نماینده و سر گور اوزلی نیز به عنوان واسطه از تهران عازم روسیه شدند. دولت روسیه نیز چون در این زمان سخت گرفتار درگیری و کشمکش با ناپلئون بناپارت بود از رسیدن سفیر روسیه و تقاضای صلح استقبال کرد. قرارداد صلح در قریه گلستان از محال قره باغ منعقد شد. این عهدنامه به وساطت سر گوراوزلی، نماینده روس یرملوف و نماینده تهران میرزا ابوالحسن خان ایلچی به تاریخ ۲۹ شوال (۱۲۲۸ه .ق) در یازده فصل امضا شد.
عهدنامه گلستان سبب شد که روسها که در بدترین شرایط در جنگ با فرانسه بودند، از گرفتاریهای ایران آسوده شده و سرزمینهای جدیدی به متصرفات خود اضافه کنند. عهدنامه گلستان سبب شد مرزهای ایران تغییر کند و تمام نواحی شمال رود ارس از دست ایران خارج شود.

دوره دوم جنگهای ایران و روسیه ۱۲۴۳- ۱۲۴۱ه. ق

مشخص نبودن مرزهای بین ایران و روسیه و شورشها و ناامنیهایی که بسیاری از حاکمان (از جمله حسین خان قاجار حاکم ایروان) و ساکنان مرزی برپا کرده بودند از علل اصلی شروع دوباره جنگهای ایران و روسیه بود. علت شورش حسین خان قاجار پس از انعقاد صلح بین ایران و روسیه (عهدنامه گلستان) این است که حسین خان قاجار چون نمیخواست مالیات به دولت ایران بپردازد و برای اینکه عباس میرزا به این منظور او را سرکوب نکند مایل به روشن کردن آتش جنگ بین ایران و روسیه و گرفتار شدن ولیعهد ایران بود. دست اندازی روسها به قلمرو ایران و قسمت ارس (از جمله گوگچه و قپان) و نارضایتی بسیاری از حاکمان سرزمینهای ایرانی که به تصرف روسها درآمده بودند از جمله ابراهیم خان جوانشیر حاکم شوشی و نگرانیهای دولت ایران از جهت از دست دادن سرزمینهای وسیع، ظلم و ستم پی در پی روسها به مسلمانان قفقاز و تقاضای کمک آنان از دولت ایران از عوامل اصلی شروع دوباره آتش جنگ بود.

جنگ گنجه

فتحعلی شاه، عباس میرزا را به فرماندهی سپاه ایران منصوب و راهی نواحی تصرف شده کرد. چون روسها مهیای جنگ نبودند غافلگیر شدند و سپاهیان ایرانی همه ولایات از دست رفته از جمله باکو، دربند، شوشی، داغستان، ایروان و تالش را به تصرف درآوردند.
پس از این واقعه پاسکویچ از سرداران معروف روسیه از جنگهای روس و عثمانی فارغ شد و فرماندهی سپاه روس در قفقاز را عهدهدار شد. یرملوف به خاطر عدم کامیابی در جنگ از طرف تزار روسیه احضار شد. پاسکویچ درصدد برآمد تمامی نواحی متصرف شده توسط ایرانیان را بازپس گیرد. ابتدا قره باغ و سپس ایروان را تصرف کرد و در جبهههای طالش و لنکران قوای ایران را شکست داد. سپس با شتاب خود را به گنجه رساند. عباس میرزا نیز با ۳۰ هزار سپاهی عازم گنجه شد. در این نبرد که به جنگ گنجه معروف شد نزدیک بود که پیروزی نصیب ایرانیان شود اما به علت تعلل آصفالدوله صدراعظم جدید ایران در اعزام نیروی کمکی به سپاه ایران، در سپاه ایران بی نظمی به وجود آمد و تلاشهای عباس میرزا در نظم بخشیدن به امور فایدهای حاصل نکرد و ناچار به عقب نشینی پرداخت و در نتیجه این عمل تلاشهای ایرانیان در کسب فتوحات در خطر افتاد و باعث پیروزی کامل پاسکویچ و سپاهیانش شد.

پیشرفت قوای روس به سوی پایتخت در جنگ دوم

پس از تصرف گنجه و وارد آمدن تلفات سنگین به سپاه ایران سرانجام معابر ارس به دست روسها افتاد. کشتیهای جنگی روسیه در سواحل روسیه با ترکمانان و ایلات یموت سازش کردند و حتی آنها را به طغیان علیه دولت ایران وادار کردند. عباس میرزا نیز آخرین نیروهای خود را در سردار آباد متمرکز و به سال ۱۲۴۳ (ه.ق) با قوای روسیه به نبردی سخت پرداخت اما نرسیدن آذوقه و جیره و مواجب سپاهیان از تهران باعث تضعیف و متزلزل شدن روحیه سربازان ایرانی شد و سردارآباد به تصرف سردار روس درآمد. قوای ایران به کلی از ساحل چپ رود ارس به داخل آذربایجان رانده شدند. پاسکویچ در تعقیب سپاه وارد آذربایجان شد و پایتخت ایران را مورد تهدید نظامی قرار داد. پس از آن عباس میرزا دستههای متفرق سپاه خود را به خوبی تمرکز داد و حفظ تبریز را به آصفالدوله سپرد اما با خیانت آصفالدوله تبریز توسط ارتش روسیه تصرف شد. سپاه روسیه بدون مقاومت مردم وارد شهر شده و ذخایر و مهمات دولتی را به تصرف درآوردند. با تصرف تبریز نیروهای ارتش روسیه تا ده خوارقان پیش رفتند. در این هنگام بود که عباس میرزا فتحعلی خان رشتی را نزد پاسکویچ فرستاد و از وی تقاضای صلح کرد.

عهدنامه ترکمانچای


شرایطی که پاسکویچ برای عقد مصالحه جدید پیشنهاد کرد بسیار سنگین بود اما سفیر انگلستان (مک دونالد) در تهران که بیشتر از فتحعلی شاه از پیشروی سپاه روسیه میترسید، در عقاید خود پافشاری کرد و شاه را به قبول شرایط صلح واداشت. پس از وساطت سفیر انگلیس مجلسی در قریه ترکمانچای (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AA%25D8%25B1%25DA%25A9%25D9%2585%2 5D8%25A7%25D9%2586%25DA%2586%25D8%25A7%25DB%258C) (اردوگاه پاسکویچ) مرکب از عباس میرزا، آصفالدوله و حاجی میرزا ابوالحسن خان شیرازی تشکیل شد و عهدنامهای در ۱۶ فصل و یک قرارداد تجاری الحاقی در ۹ فصل نوشته شد و در تاریخ ۵ شعبان ۱۲۴۳ هجری به امضای نمایندگان ایران و روسیه رسید.
روسها با در دست داشتن امتیازات پیمان ترکمانچای، شمال ایران را قبضه کرده و اعتبار بین المللی ایران را کاملاً مخدوش ساخته بودند.
بعد از این واقعه دیگر میان روس و ایران حوادث مهم و برخوردهای دامنه داری، مگر در مورد آشوراده و چند پیشامد کوچک دیگر، رخ نداد.

[sorna]

قیام تنباکو

قیام تنباکو در ایران نخستین جنبش عمومی و گسترده ناشی از اتحاد عمومی با علما بود. ناصرالدین شاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2586%25D8%25A7%25D8%25B5%25D8%25B1%2 5D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25DB%258C%25D9%2586_% 25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587) با عقد یک قرار داد در ماه رجب سال ۱۳۰۷ امتیاز تنباکو را به مدت پنجاه سال به یکی از اتباع انگلیسی به نام تالبوت (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25AA%25D8%25A7%25D9 %2584%25D8%25A8%25D9%2588%25D8%25AA%26action%3Dedi t%26redlink%3D1) سپرد.
اعطای این امتیاز به تالبوت کشت کاران تنباکو خریداران و فروشندگان آن را مواجه با نگرانی و آسیب میکرد. با این اقدام در حقیقت انبوه اصناف بازاریان تنباکو به یک شرکت بیگانه فروخته شدند و این عده ناگهان متوجه شدند که در واقع از کسب و کار مستقل خود منع و تبدیل به فروشندگانی شدهاند که در مقابل کار برای یک شرکت انگلیسی دستمزد دریافت میدارند.
ولف (سیاستمدار متنفذ انگلیسی که با دادن رشوه انحصار تنباکو را به تالبوت واگذار کرد) و دوستان بازرگانش بدلیل عدم شناخت از بافت اجتماعی ایران نتوانستند موضع اصناف و قدرت بازاریان ایرانی را درک کنند. از سوی دیگر اصناف و بازارایان شهر نشین بر خلاف روستائیان از پشتوانه کافی برخوردار بودند. آنها اقتدار مالی و ارتباط تنگاتنگی با علمای دینی داشتند بطوریکه اگر علما و اصناف دست بدست هم میدادند میتوانستند مردم را در سراسر کشور به قیام دعوت کنند.
این همبستگی سبب شد تا فریاد اعتراض بر ضد امتیاز انحصاری تنباکو در بازار شهرهای عمده مانند تهران تبریز، اصفهان، شیراز، مشهد آغاز شد. در شیراز سید علی اکبر فال اسیری (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25DB%258C%25D8%25AF_%25D8%25B9% 25D9%2584%25DB%258C_%25D8%25A7%25DA%25A9%25D8%25A8 %25D8%25B1_%25D9%2581%25D8%25A7%25D9%2584_%25D8%25 A7%25D8%25B3%25DB%258C%25D8%25B1%25DB%258C) داماد و مشاور میرزای شیرازی خروشید و در مشهد تعداد زیادی از تجار و افراد معتبر با مراجعه به مجتهدان شهر اظهار داشتند که امتیاز تنباکو موجب شکست آنها خواهد شد و به این ترتیب پیشتیبانی مجتهدان را خواستار شدند.[نیازمند منبع (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2588%25DB%258C%25DA%25A9%25DB%258C%2 5E2%2580%258C%25D9%25BE%25D8%25AF%25DB%258C%25D8%2 5A7%3A%25D8%25B4%25DB%258C%25D9%2588%25D9%2587_%25 D8%25A7%25D8%25B1%25D8%25AC%25D8%25A7%25D8%25B9_%2 5D8%25A8%25D9%2587_%25D9%2585%25D9%2586%25D8%25A7% 25D8%25A8%25D8%25B9)] همان شب عده زیادی در مسجد گوهر شاد گرد هم آمدند و دست به تحصن زدند وجمعیت فریاد اعتراض و مخالفت با انگلیس و امتیاز انحصاری را سر میدادند. دیری نگذشت که آتش خشم مردم تمام شهر را فرا گرفت و بازارها تعطیل و خیابانها پر از جمعیت شد. اقدام صاحب دیوان که کشویده بود با توسل به زور قوای نظیمه دکانها را باز کند آتش خشم آنان را تیزتر ساخت. در اصفهان یکی از تجار معتبر ترجیح داد که کلیه موجودی توتون و تنباکوی خود را بسوزاند و اینگونه از تسلیم آن به شرکت انگلیسی خودداری کند. این اقدام در ظاهر تأثیر بسزایی در مردم بر جای نهاد.
تعطیل بازار، جلوگیری از ورود کارگزاران، امتیاز انحصاری به مزارع تنباکو، پاره کردن آگهیهای شرکت انگلیسی، سوزاندن تنباکو، نوشتن عریضه، فرستادن نمایندگان متعدد نزد شاه و تحصن در آستان حضرت عبدالعظیم از اقدامات اعتراض آمیز اصناف و بازاریان در شهرهای مختلف بود. صدور فتوای آیت الله میرزا محمد حسن شیرازی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%2 5D8%25A7_%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF_ %25D8%25AD%25D8%25B3%25D9%2586_%25D8%25B4%25DB%258 C%25D8%25B1%25D8%25A7%25D8%25B2%25DB%258C)، مرجع تقلید وقت مبنی بر تحریم تنباکو از مهمترین اقدامات یاد شده بود که لغو امتیاز انحصار تنباکو را در جمادی الاول ۱۳۰۹ در پی داشت. اما لغو امتیاز تنباکو هیچ تأثیر آنی در مردم نداشت. جدیترین خشم مردم در تهران یک هفته پس از الغای امتیاز نامه پدید آمد. مردم دکانها و بازارها را بستند و به سوی کاخ سلطنتی شتافتند. نگهبانان شخضی نائب السلطنه کامران میرزا، پسر شاه بنای تیر اندازی به مردم را گذاشتند و چند تن کشته شدند.
این وقایع پایان قطعی امتیاز تنباکو را مشخص ساخت و مدیر محلی شرکت انگلیسی ناگزیر شد با الغای امتیاز و متوقف ساختن عملیات آن شرکت موافقت کند.

[sorna]

جنبش مشروطه در ایران

جُنبـِشِ مَشروطهٔ ایران مجموعه کوششها و رویدادهائی است که در دوره مظفرالدین شاه قاجار (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25B8%25D9%2581%25D8%25B1%2 5D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25DB%258C%25D9%2586_% 25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587_%25D9%2582%25D8%25A7 %25D8%25AC%25D8%25A7%25D8%25B1) و سپس در دوره محمدعلی شاه قاجار (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF%2 5D8%25B9%25D9%2584%25DB%258C_%25D8%25B4%25D8%25A7% 25D9%2587_%25D9%2582%25D8%25A7%25D8%25AC%25D8%25A7 %25D8%25B1) برای تبدیل حکومت استبدادی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AD%25DA%25A9%25D9%2588%25D9%2585%2 5D8%25AA_%25D8%25A7%25D8%25B3%25D8%25AA%25D8%25A8% 25D8%25AF%25D8%25A7%25D8%25AF%25DB%258C) به حکومت مشروطه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25B4%25D8%25B1%25D9%2588%2 5D8%25B7%25DB%258C%25D8%25AA_%2528%25D8%25AD%25DA% 25A9%25D9%2588%25D9%2585%25D8%25AA%2529) رخ داد و منجر به تشکیل مجلس شورای ملی و تصویب اولین قانون اساسی ایران شد.

پیشینه

از اوائل سلطنت ناصرالدین شاه قاجار نارضایتی مردم از ظلم وابستگان حکومت رو به رشد بود. تأسیس دارالفنون و آشنایی تدریجی ایرانیان با تغییرات و تحولات جهانی اندیشه تغییر و لزوم حکومت قانون و پایان حکومت استبدادی را نیرو بخشید. نوشتههای روشنفکرانی مثل حاج زینالعابدین مراغهای و عبدالرحیم طالبوف و میرزا فتحعلی آخوندزاده و میرزا ملکم خان و میرزا آقاخان کرمانی و سید جمال الدین اسدآبادی و دیگران زمینههای مشروطه خواهی را فراهم آورد. سخنرانیهای سیدجمال واعظ و ملک المتکلمین توده مردم مذهبی را با اندیشه آزادی و مشروطه آشنا میکرد. نشریاتی مانند حبل المتین و چهرهنما و حکمت و کمی بعد ملانصرالدین که همه در خارج از ایران منتشر میشدند نیز در گسترش آزادی خواهی و مخالفت با استبداد نقش مهمی داشتند.
کشته شدن ناصرالدین شاه به دست میرزا رضای کرمانی که آشکارا انگیزه خود را قطع ریشه ظلم و نتیجه تعلیمات سیدجمال الدین دانسته بود، کوشش بیشتر در روند مشروطه خواهی را سبب شد.

خواسته ها

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Moosio-noz.jpg/180px-Moosio-noz.jpg
تصویر موسیو نوز بلژیکی با لباس روحانیت


اگر چه از مدتی قبل شورشها و اعتراضاتی در شهرهای ایران علیه مظالم حکومت رخ داده بود اما شروع جنبش را معمولاً از ماجرای گران شدن قند در تهران ذکر میکنند. علاءالدوله حاکم تهران هفده نفر از بازرگانان و دونفر سید را به جرم گران کردن قند به چوب بست. این کار که با تائید عین الدوله صدراعظم مستبد انجام شد اعتراض بازاریان و روحانیان و روشنفکران را برانگیخت. اینان در مجالس و در مسجدها به سخنرانی ضد استبداد و هواداری از مشروطه و تأسیس عدالتخانه یا دیوان مظالم پرداختند. خواست برکناری عین الدوله و عزل مسیو نوز بلژیکی و حاکم تهران و حتی عسگر گاریچی به میان آمد و اعتصاب در تهران فراگیر شد. عدهای از مردم و روحانیان به صورت اعتراض به حضرت عبدالعظیم رفتند. مظفرالدین شاه وعده برکناری صدراعظم و تشکیل عدالتخانه را داد. هنگامی که به وعده خود عمل نکرد علما از جمله سیدین سندین آقا سید محمد طباطبائی و آقا سیدعبدالله بهبهانی به قم رفتند و تهدید کردند که کشور را ترک میکنند و به عتبات عالیات خواهند رفت. عدهای هم در سفارت انگلیس متحصن شدند. عین الدوله با گسترش ناآرامیها در شهرهای دیگر استعفا کرد و میرزا نصرالله خان مشیرالدوله صدراعظم شد.[۱]

فرمان مشروطیت


بالاخره مظفرالدین شاه فرمان مشروطیت را در ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ امضا کرد. علما و دیگرانی که به حضرت عبدالعظیم و قم رفته بودند بازگشتند و تحصن در سفارت انگلیس پایان یافت. مردم صدور فرمان مشروطیت را جشن گرفتند.
و...

مجلس اول

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/First_Majlis_MPs.jpg/200px-First_Majlis_MPs.jpg
تصویری از نمایندگان دوره اول


مجلس اول در ۱۸ شعبان ۱۳۲۴ (۱۴ مهر ۱۲۸۵‏/۷ اکتبر ۱۹۰۶) در تهران گشایش یافت. نمایندگان به تدوین قانون اساسی پرداختند و در آخرین روزهای زندگی مظفرالدینشاه این قانون نیز به امضای او رسید.

[sorna]

محمدعلی شاه

پس از مرگ مظفرالدین شاه، ولیعهد او محمدعلی میرزا (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF%2 5D8%25B9%25D9%2584%25DB%258C_%25D9%2585%25DB%258C% 25D8%25B1%25D8%25B2%25D8%25A7) شاه شد و از همان ابتدا به مخالفت با مشروطه و مجلس پرداخت. او در مراسم تاجگذاری خود نمایندگان مجلس را دعوت نکرد.
به علاوه اگرچه نمایندگان دورهٔ اول مجلس که با حرارتی تمام جهت اصلاح اوضاع ایران میکوشیدند،با راندن مسیو نوز (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2585%25D8%25B3%25DB %258C%25D9%2588_%25D9%2586%25D9%2588%25D8%25B2%26a ction%3Dedit%26redlink%3D1) رئیس کل گمرک و وزیر خزانه از خدمت در مقابل سیاست روسیه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B1%25D9%2588%25D8%25B3%25DB%258C%2 5D9%2587) که از او جداً حمایت میکرد،غالب آمدند؛اما روسها شاه تازه را در دشمنی با مجلس و مشروطه روز به روز بیش تر تقویت نمودند تا آن جا که محمدعلی شاه،مشیرالدوله (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25B4%25DB%258C%25D8%25B1%2 5D8%25A7%25D9%2584%25D8%25AF%25D9%2588%25D9%2584%2 5D9%2587) را از صدارت برکنار کرد و امین السلطان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2585%25DB%258C%25D9%2586_% 25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2584%25D8%25B7% 25D8%25A7%25D9%2586) (اتابک اعظم) را که سالها صدراعظم دوره استبداد بود از اروپا به ایران فراخواند و او را صدراعظم کرد. از امضای قانون اساسی سر باز زد. پس از اعتراضات مردم به ویژه در تبریز، ناچار دستخطی صادر کرد و قول همراهی با مشروطه را داد. ولی هم شاه و هم اتابک اعظم همچنان به مخالفت با مشروطه و مشروطه خواهان مشغول بودند. اتابک اعظم را جوانی به نام عباس آقا تبریزی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8%25B3_% 25D8%25A2%25D9%2582%25D8%25A7_%25D8%25AA%25D8%25A8 %25D8%25B1%25DB%258C%25D8%25B2%25DB%258C) با تیر زد و کشت.
نشریه هفتگی صوراسرافیل (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B5%25D9%2588%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D8%25B3%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2581%25DB%258C%2 5D9%2584) در این دوران منتشر میشد و نقش مهمی در تشویق مردم به آزادیخواهی و مقابله با شاه و درباریان طرفدارش داشت.
با توجه به ناقص بودن قانون اساسی مشروطه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2582%25D8%25A7%25D9%2586%25D9%2588%2 5D9%2586_%25D8%25A7%25D8%25B3%25D8%25A7%25D8%25B3% 25DB%258C_%25D9%2585%25D8%25B4%25D8%25B1%25D9%2588 %25D8%25B7%25D9%2587) که با عجله تهیه شده بود مجلس متمم قانون اساسی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2585%25D8%25AA%25D9 %2586_%25D9%2582%25D8%25A7%25D9%2586%25D9%2588%25D 9%2586_%25D8%25A7%25D8%25B3%25D8%25A7%25D8%25B3%25 DB%258C_%25D9%2585%25D8%25B4%25D8%25B1%25D9%2588%2 5D8%25B7%25D9%2587_%25D9%2588_%25D9%2585%25D8%25AA %25D9%2585%25D9%2585_%25D8%25A2%25D9%2586%26action %3Dedit%26redlink%3D1) را تصویب کرد که در آن مفصلا حقوق مردم و تفکیک قوا و اصول مشروطیت آمده بود. محمدعلی شاه به مجلس رفت و سوگند وفاداری یاد کرد. پس از چند روز او و دیگر مستبدان با همراهی شیخ فضل الله نوری (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B4%25DB%258C%25D8%25AE_%25D9%2581% 25D8%25B6%25D9%2584_%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2584 %25D9%2587_%25D9%2586%25D9%2588%25D8%25B1%25DB%258 C)[نیازمند منبع (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2588%25DB%258C%25DA%25A9%25DB%258C%2 5E2%2580%258C%25D9%25BE%25D8%25AF%25DB%258C%25D8%2 5A7%3A%25D8%25B4%25DB%258C%25D9%2588%25D9%2587_%25 D8%25A7%25D8%25B1%25D8%25AC%25D8%25A7%25D8%25B9_%2 5D8%25A8%25D9%2587_%25D9%2585%25D9%2586%25D8%25A7% 25D8%25A8%25D8%25B9)] عدهای را علیه مجلس در اطراف آن جمع کردند و به درگیری با نمایندگان و مدافعان مجلس پرداختند. با بمبی که یاران حیدرخان عمواوغلی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AD%25DB%258C%25D8%25AF%25D8%25B1%2 5D8%25AE%25D8%25A7%25D9%2586_%25D8%25B9%25D9%2585% 25D9%2588%25D8%25A7%25D9%2588%25D8%25BA%25D9%2584% 25DB%258C) به کالسکه حامل محمدعلیشاه انداختند به مقابله جدی با مجلس پرداخت و به باغشاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8 %25BA%25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587%26action%3Dedi t%26redlink%3D1) رفت و بریگاد قزاق (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A8%25D8%25B1%25DB%258C%25DA%25AF%2 5D8%25A7%25D8%25AF_%25D9%2582%25D8%25B2%25D8%25A7% 25D9%2582) را برای مقابله با مجلس آماده کرد.

به توپ بستن مجلس

بالاخره با فرستادن کلنل لیاخوف فرمانده بریگاد قزاق حمله به مجلس را آغاز کرد. لیاخوف با نیروهایش مجلس را محاصره کردند و ساختمان مجلس و مدرسه سپهسالار (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AF%25D8%25B1%25D8%25B3%2 5D9%2587_%25D8%25B3%25D9%25BE%25D9%2587%25D8%25B3% 25D8%25A7%25D9%2584%25D8%25A7%25D8%25B1) را در ۲۳ جمادی الاول (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%25B2%25DB%25B3_%25D8%25AC%25D9%2585% 25D8%25A7%25D8%25AF%25DB%258C_%25D8%25A7%25D9%2584 %25D8%25A7%25D9%2588%25D9%2584) ۱۳۲۶ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25DB%25B1%25DB%25B3%25DB %25B2%25DB%25B6_%2528%25D9%2582%25D9%2585%25D8%25B 1%25DB%258C%2529%26action%3Dedit%26redlink%3D1) (۲ تیر (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%25B2_%25D8%25AA%25DB%258C%25D8%25B1) ۱۲۸۷ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%25B1%25DB%25B2%25DB%25B8%25DB%25B7)/‏۲۳ ژوئن (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%25B2%25DB%25B3_%25DA%2598%25D9%2588% 25D8%25A6%25D9%2586) ۱۹۰۸ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%25B1%25DB%25B9%25DB%25B0%25DB%25B8_% 2528%25D9%2585%25DB%258C%25D9%2584%25D8%25A7%25D8% 25AF%25DB%258C%2529)) به توپ بستند. عده زیادی از مدافعان مجلس در این حمله کشته شدند. محمدعلی شاه لیاخوف را به حکومت نظامی منصوب کرد. و به تعقیب نمایندگان و دیگر آزادیخواهان پرداخت. ملک المتکلمین (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D9%2584%25DA%25A9_%25D8%25A7% 25D9%2584%25D9%2585%25D8%25AA%25DA%25A9%25D9%2584% 25D9%2585%25DB%258C%25D9%2586) و میرزا جهانگیرخان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25B2%2 5D8%25A7_%25D8%25AC%25D9%2587%25D8%25A7%25D9%2586% 25DA%25AF%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25AE%25D8%25A7% 25D9%2586) و قاضی ارداقی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D9%2582%25D8%25A7%25D8 %25B6%25DB%258C_%25D8%25A7%25D8%25B1%25D8%25AF%25D 8%25A7%25D9%2582%25DB%258C%26action%3Dedit%26redli nk%3D1) را در باغشاه پس از شکنجه در برابر محمدعلی شاه کشتند.

شکست در تهران

پس از حمله به مجلس و دستگیری و اعدام آزادیخواهان، جنبش مشروطه خواهی با شکست روبرو شده بود. بسیاری از مشروطه خواهان مخفی شدند و برخی به خارج از ایران رفتند.

قیام در تبریز

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/TabrizRevolutionaries.JPG/200px-TabrizRevolutionaries.JPG (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2588%25D9%2586%2 5D8%25AF%25D9%2587%3ATabrizRevolutionaries.JPG)
مشروطه طلبان تبریز، در عکس ستارخان و باقر خان نیز دیده میشوند


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Tabriz_Map_1908.jpg/180px-Tabriz_Map_1908.jpg (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2588%25D9%2586%2 5D8%25AF%25D9%2587%3ATabriz_Map_1908.jpg)
نقشه تبریز در قیام مشروطه


پس از حمله به مجلس و پخش خبر آن، در شهرهای دیگر ایران شورشهائی برخاست. مردم تبریز با شنیدن خبرهای تهران به هواداری از مشروطه و مخالفت با محمدعلی شاه برخاستند. شاه نیروهای دولتی را برای سرکوب تبریزیان به آنجا فرستاد. ستارخان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25D8%25AA%25D8%25A7%25D8%25B1%2 5D8%25AE%25D8%25A7%25D9%2586)،باقرخان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A8%25D8%25A7%25D9%2582%25D8%25B1%2 5D8%25AE%25D8%25A7%25D9%2586) و حیدرخان عمواوغلی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AD%25DB%258C%25D8%25AF%25D8%25B1%2 5D8%25AE%25D8%25A7%25D9%2586_%25D8%25B9%25D9%2585% 25D9%2588%25D8%25A7%25D9%2588%25D8%25BA%25D9%2584% 25DB%258C) به بسیج مردم و سازماندهی نیروی مسلح (مجاهدین مشروطه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AC%25D8%25A7%25D9%2587%2 5D8%25AF%25DB%258C%25D9%2586_%25D9%2585%25D8%25B4% 25D8%25B1%25D9%2588%25D8%25B7%25D9%2587)) برای مقابله نیروهای دولتی دست زدند. گروهی از ایرانیان قفقاز (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2582%25D9%2581%25D9%2582%25D8%25A7%2 5D8%25B2) نیز به مردم تبریز پیوستند و به مجاهدان قفقاز معروف شدند. علی مسیو (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B9%25D9%2584%25DB%258C_%25D9%2585% 25D8%25B3%25DB%258C%25D9%2588) از یاران حیدرخان عمواوغلی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AD%25DB%258C%25D8%25AF%25D8%25B1%2 5D8%25AE%25D8%25A7%25D9%2586_%25D8%25B9%25D9%2585% 25D9%2588%25D8%25A7%25D9%2588%25D8%25BA%25D9%2584% 25DB%258C) و یارانش هم دستهٔ مجاهدان تبریز را تشکیل دادند. محمدعلیشاه از تزار روسیه نیکلای دوم (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2586%25DB%258C%25DA%25A9%25D9%2584%2 5D8%25A7%25DB%258C_%25D8%25AF%25D9%2588%25D9%2585) درخواست کمک کرد و تبریز به محاصره نیروهای روس و نیروهای دولتی درآمد. امپریالیستهای روس و انگلیس دست به مداخلات مسلحانه زدند و ارتش به ایران آوردند. انگلیسیها عدهای در جنوب پیاده کرده، انجمن بوشهر را منحل و اعضای آن را دستگیر کردند. سپس بندرعباس و لنگه و بنادر دیگر خلیج فارس را نیز تصرف کردند و ژنرال کنسول انگلیس در بوشهر قدرت را در دست گرفت. در آذربایجان، در پی بسته شدن راه تبریز - جلفا، و محاصره کامل شهر از طرف قوای شاه، گرسنگی و قحطی هولناکی بر مردم روی آورد و کار بر آزادیخواهان سخت شد. در اوایل ربیع الثانی سال ۱۳۲۷ ه.ق. (اردیبهشت ۱۲۸۸ ه.خ.) دولتین روس و انگیس موافقت کردند که قشون روس به بهانه شکستن خط محاصره و حمایت از اتباع بیگانه، و رساندن خواربار به آنان وارد تبریز شود. انجمن تبریز ناچار حاضر شد که از تمام خواستههای مردم دست کشیده «دست توسل به دامان نامهربان بزند»، ولی کار از کار گذشته بود و سپاه روس از مرز گذشته بود. با ورود سپاهیان روس محاصره تبریز شکست و نیروهای شاه دستههای ارتجاعی از شهر دور شدند. اما خاتمه کار تبریز به معنی پیروزی ارتجاع نبود و کوشش آزادیخواهان ایران همچنان ادامه داشت.

[sorna]

قیام بختیاریها

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/6/6c/Poster_of_Conquest_of_Tehran_in_July_1909_by_Bakht iaris.jpg/300px-Poster_of_Conquest_of_Tehran_in_July_1909_by_Bakht iaris.jpg
پوستر فتح تهران به دست مجاهدین بختیاری و شمال


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Samsam_Saltaneh.jpg/150px-Samsam_Saltaneh.jpg
نجفقلی خان صمصام السلطنه بختیاری


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/7/7c/Assad.jpg/150px-Assad.jpg
علی قلی خان سردار اسعد بختیاری



در حالی که در تبریز مجاهدین در محاسره قوای دولتی و همدستان خارجی آن بودند و چیزی نمانده بود تا جنبش مشروطه منجر به سرکوب گردد ، در اصفهان اعتراضات به بست نشینی عدهای انجامید و قوای بختیاری که در آن هنگام توسط ایلخان بختیاری ها نجف قلی خان صمصام السلطنه رهبری می شد برای نجات جنبش مشروطه بسیج شده و از تمامی مناطق بختیاری نشین به سوی اصفهان حرکت کردند . با پیوستن قوای بختیاری کار بالا گرفت. صمصام السلطنه ایلخان بختیاری با نیروی مسلح زیادی به اصفهان وارد شد. برادر او علیقلی خان سردار اسعد نیز کا تا آن هنگام در فرانسه مشغول تحصیل بود و در پاریس با تعدادی از مشروطه خواهان ارتباط تنگاتنگی داشت و خود نیز از مشروطه خواهان بود اصفهان آمد. مجاهدین بختیاری با حرکت به سوی تهران و با همراهی مجاهدین شمال به فرماندهی سپهدار اعظم که در نزدیکی تهران بهم پیوستند ، پس از شکست مقاومت نیروهای استبداد صغیر موفق به فتح تهران و شکست استبداد صغیر شدند.

نقش زنان در جنبش مشروطه

در فتح تهران یکی از زنان خاندان ایلخانی بختیاری به نام سردار بی بی مریم بختیاری با رشادت و دلیری به مبارزه با عمال استبداد برخواست. سردار مریم بختیاری قبل از فتح تهران مخفیانه با عدهای سوار وارد تهران شده ودر خانه پدری حسین ثقفی منزل کرد و به مجرد حملهای سردار اسعد به تهران، پشت بام خانه را که مشرف به میدان بهارستان بود سنگربندی نمود و با عدهای سوار بختیاری، از پشت سر با قزاق ها مشغول جنگ شد. او حتی خود شخصا تفنگ به دست گرفت و با قزاقان جنگید. نقش او در فتح تهران، میزان محبوبیتش را در ایل افزایش داد و طرفداران بسیاری یافت به طوری که به لقب سرداری مفتخر شد.



قیام مردم شمال

در رشت انقلابیون گیلان به مقر حکومت حمله کردند و با کشتن آقا بالاخان شهر را گرفتند.
در تهران هم دوباره کوششها بالا گرفت. بالاخره نیروهای گیلان به فرماندهی سپهدار اعظم از شمال و نیروهای بختیاری به فرماندهی علیقلی خان سردار اسعد بختیاری از جنوب به سمت تهران آمدند و در نزدیکی تهران به هم پیوستند.

فتح تهران


در پیشروی به سوی پایتخت، نخستین قدم را اردوی شمال به فرماندهی سپهدار اعظم برداشت که انقلابیون قفقاز هم در صفوف آن بودند. اردوی شمال و جنوب در بیست و چهار کیلومتری تهران به هم ملحق شدند. در این موقع نیروی روس، از انزلی وارد شده بود، به قزوین رسیده بود و اردوی انقلابی را از پشت سر تهدید میکرد.
نیروهای مجاهدین گیلان و بختیاری در ۱ رجب ۱۳۲۷ (۲۸ تیر ۱۲۸۸‏/۱۹ ژوئیه ۱۹۰۹) وارد تهران شدند و شاه و اطرافیانش به سفارت روس پناه بردند. انقلابیون مجلس عالی تشکیل دادند و محمدعلی شاه را از سلطنت خلع کردند و ولیعهد او احمد میرزا را به تخت نشاندند، به جای وی به سلطنت ایران و علیرضاخان عضدالملک رئیس ایل قاجار به نیابت سلطنت او برگزیده شد. بار دیگر مجلس شورای ملی تشکیل شد و ظاهراً دوره استبداد به پایان آمد و مشروطه خواهان پیروز شدند.

مجلس دوم

مشروطه و قانون بار دیگر در کشور ایران استقرار یافت، اما پیش از آنکه به ثمر برسد کسانی به نام رجال رشته امور را از دست آزادیخواهان در ربودند و قانون و آزادی را در گهواره خفه کردند و وقتی فدائیان و جانبازان واقعی آزادی به مطلب پی بردند که بسیار دیر شده بود.
مجلس دوم در ۲ ذیقعده سال ۱۳۲۷ ه.ق. (۲۵ آبان ۱۲۸۸) یک سال پس از بسته شدن مجلس اول، با حضور شاه جوان گشایش یافت. در هنگام گشایش مجلس نگرانی از توقف سپاهیان روس در کشور و اینکه وعده صریح دادهاند که هر چه زودتر به این تشویش و نگرانی پایان دهند، در بیانات رسمی دولت انعکاس یافت، ولی این نیروها همچنان باقی ماندند و هر روز فساد تازهای بر پا کردند. مجلس که اکثر اعضای آن اشراف و خوانین بودند، در تمام دوره تشکیل خود کاری انجام نداد. انقلاب مشروطیت ایران، اگر چه ضربت سنگین خود را بر پیکر استبداد وارد کرد و مجلس و قانون را در کشور برقرار ساخت، ولی از فئودالیسم و امپریالیسم شکست خورد.
دولت مستوفی الممالک، که پس از سپهدار به روی کار آمده بود، در شعبان ۱۳۲۸ ه.ق. (مرداد ۱۲۸۹ ه.خ) به دستیاری قوای بختیاری و یپرمخان ، یکی از افراد حزب داشناک که ریاست پلیس را داشت، آخرین دسته فدائیان را خلع سلاح کرد و از رئیس جمهور آمریکا، خواست که کسی را برای مرمت خرابیهای مالیه به ایران گسیل دارد. مورگان شوستر، که مرد کاردانی بود، در جمادی الاول سال ۱۳۲۹ ه.ق. (اردیبهشت ۱۲۹۰) با هیئت مستشاران مالی آمریکایی وارد ایران شد و با تحصیل اختیارات فوق العاده به کار پرداخت.
تحریکات همچنان ادامه داشت. روسها محمد علی شاه مخلوع را دوباره به ایران برگرداندند تا مجلس را از کار و کوشش بازداشته و سازمان شوستر را براندازند. شاه مخلوع در ماه رجب ناگهان در گمش تپه (پهلوی دژ کنونی) پای به خشکی نهاد و با دستهای از ترکمانان به تهران حمله کرد. اما چون ملت و مجلس و سران آزادی همآواز بودند، این همه تشبثات نقش بر آب شد و در پائیز سال ۱۳۲۹ ه.ق. (۱۲۹۰ ه.خ.) نیروی محمد علی میرزا درهم شکست و او باز به روسیه گریخت.
در خلال زد و خورد ملیون با اردوی محمد علی شاه و در هنگامی که به نظر میرسید کار او یکسره شده و چارهای جز فرار ندارد، روس و انگلیس یکباره پرده از مقاصد نهانی خود برداشته و انگلستان واحدهای هندی را برای تصرف نقاط مهم جنوبی ایران در بندر بوشهر پیاده کرد و حتی حکم تصرف اصفهان (در منطقه روسی) و شیراز و بوشهر (در منطقه بیطرف) را به این واحدها داد. روسیه نیز سپاهیان دیگری به ایران آورد و به بهانه عجیب حمایت از املاک شعاع السلطنه نیروی خود را از رشت تا قزوین پیش آورد.

اولتیماتوم روسیه تزاری

روسیه تزاری با مشورت انگلستان روز چهارشنبه ۷ ذیحجه سال ۱۳۲۹ ه.ق. (۷ آذر ۱۲۹۰ه.خ.) اولتیماتوم سختی به دولت ایران تسلیم کرد و به موجب آن از دولت ایران خواست که مورگان شوستر و همراهان هر چه زودتر ایران را ترک کنند؛ و دولت متعهد شود که در آینده برای استخدام مستشاران خارجی رضایت قبلی دولتین روس و انگلیس را جلب کند و نیز مخارج لشکر کشی روس را به ایران عهدهدار گردد. توسل ایران به انگلستان سودی نداشت و دولت مذکور، ضمن نامهای به وثوق الدوله وزیر خارجهٔ ایران، توصیه کرد فوراً تقاضای روسها را بپذیرد. اما مجلس ایران اولتیماتوم را به اکثریت قریب به اتفاق رد کرد و مردم در تبریز و گیلان به ایستادگی خود افزودند. روسها نیروی جدیدی به ایران آوردند و در تبریز و رشت و مشهد و شهرهای دیگر کشت و کشتار به راه انداختند. عاقبت در سال ۱۳۳۰ ه.ق. (۱۲۹۰ ه.خ.) دولت ایران اولتیماتوم را پذیرفت و ناصرالملک در مجلس را بست و سازمانهای ملی را با اعلان حکومت نظامی ممنوع کرد و به دست او و حسن وثوق الدوله ریشهٔ آزادی کنده و هرگونه فریاد اعتراض نسبت به بیگانگان در امور کشور و سیاست ارتجاعی دولت در گلوی مردم شکسته شد. روز دهم محرم سال ۱۳۳۰ ه.ق. (۱۰ دی ۱۲۹۰) روسها جمعی از بزرگان و پیشروان و در آن میان ثقةالاسلام، را در تبریز به دار کشیدند. کشتار تبریز ماهها ادامه یافت. روسها صمدخان شجاع الدوله حاکم مراغه ، را به حکمرانی آذربایجان گماردند و به دست او از هیچ گونه شقاوت و وحشیگری دربارهٔ مردم آذربایجان فروگذار نکردند.
بدین قرار آن جوش و خروش هفتسالهٔ جنبش مشروطهٔ ایران خاموش گشت و اندیشهها پست و کوتاه شد. مردان نیکوکار و غمخوار به کنار رفتند و گروهی از سررشتهداران خودخواه و کهنهکار، که هر چه گفتند و کردند به سود بیگانگان و زیان ایران بود، قدرت و اختیار در دست گرفتند و حتی پس از پیش آمدن جنگ جهانی اول و رفع فشار اجانب باز در جلد آزادیخواهی و میهندوستی بر سر کار ماندند و اعمال خود را ادامه دادند.
بعد از برانداختن مجلس و اخراج شوستر دخالت بیگانگان در امور داخلی ایران به حد اعلی رسید. روسها امتیاز راهآهن تبریز - جلفا و انگلیسیها امتیاز راه آهن محمره (خرمشهر) - خرمآباد را گرفتند و دولت ایران را وادار کردند که سیاست خود را با قرارداد ۱۹۰۷، که هیچیک از دولتها آن را به رسمیت نشناخته بودند، هماهنگ سازد. روسها در قزوین و تبریز از مردم مالیات میگرفتند و مانع حرکت نمایندگان آذربایجان به تهران میشدند و انگلیسیها در ازای وام مختصری که به ایران پرداخته بودند، گمرک بوشهر را تصرف کرده بودند. ناصرالملک، نایبالسلطنه، بار سنگین سلطنت را بر دوش ناتوان احمدشاه جوان گذارده، رهسپار اروپا شده بود.احمد شاه آخرین پادشاه دودمان قاجار در سال ۱۳۳۲ ق. (۱۲۹۳ ه.خ.) تاجگذاری کرد. چند ماه از تاجگذاری وی نگذشته بود که جنگ جهانی اول ، که از مدتها پیش زمینه آن فراهم میگردید، درگیر شد. این جنگ که آن همه بدبختی و سیهروزگاری برای دنیا و ایران داشت، به مردم ایران در جنگ جهانی اول که از مظالم همسایگان به تنگ آمده بودند، نجات داد و شکست روسیهٔ تزاری در جنگ و انقلاب اکتبر ۱۹۱۷، ایران را که در نتیجهٔ قرارداد ۱۹۰۷ تجزیه شده بود، از چنگ استعمار (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D8%25B3%25D8%25AA%25D8%25B9%2 5D9%2585%25D8%25A7%25D8%25B1) رهایی بخشید.
جنبش مشروطه را به ‏سه دوره بخش کردهاند:


مشروطهٔ اول از ۱۲۸۵/۱۹۰۶ تا ۱۲۸۶/۱۹۰۷ و گلولهباران مجلس؛



مشروطهٔ ‏دوم از ۱۲۸۸/۱۹۰۹ تا ۱۲۹۹/۱۹۲۱ و کودتای سوم اسفند؛



مشروطهٔ سوم از ۱۳۲۰/۱۹۴۱ تا ‏‏۱۳۳۲/۱۹۵۳ و سرنگونی مصدق.

[sorna]

فرمان مشروطیت

فرمان مشروطیت در اصل فرمان تشکیل مجلس شورای ملی ست که مظفرالدین شاه قاجار در ۱۳ مرداد ۱۲۸۵ در پاسخ به متحصنین در جنبش مشروطه ایران امضا کرد و از طریق آن با مشارکت مردم در امر حکومت موافقت کرد و اینچنین حکومت مشروطه برای اولین بار در ایران تأسیس شد.
خطاب فرمان به صدراعظم یعنی میرزا نصراللهخان مشیرالدوله است که خود در تهیه آن و راضی کردن شاه به امضای آن کوشش کرده بود. اصل فرمان به خط احمد قوام (قوامالسلطنه) است.

متن فرمان
جناب اشرف صدراعظم -- از آنجا که حضرت باریتعالی جلشأنه سررشته ترقی و سعادت ممالک محروسه ایران را بکف کفایت ما سپرده و شخص همایون ما را حافظ حقوق قاطبه اهالی و رعایای صدیق خودمان قرار داده لهذا در این موقع که اراده همایون ما براین تعلق گرفت که برای رفاهیت و امنیت قاطبه اهالی ایران و تشیید مبانی دولت اصلاحات مقننه به مرور در دوائر دولتی و مملکتی به موقع اجرا گذارده شود چنان مصصم شدیم که مجلس شورای ملی از منتخبین شاهزادگان قاجاریه و علماء و اعیان و اشراف و ملاکین و تجار و اصناف بانتخاب طبقات مرقومه در دارالخلافه تهران تشکیل و تنظیم شود که در مهام امور دولتی و مملکتی و مصالح عامه مشاوره و مداقه لازمه را به عمل آورده به هیئت وزرای دولت خواه ما در اصلاحاتی که برای سعادت و خوشبختی ایران خواهد شد اعانت و کمک لازم را بنماید و در کمال امنیت و اطمینان عقاید خود را در خیر دولت و ملت و مصالح عامه و احتیاجات قاطبه اهالی مملکت به توسط شخص اول دولت به عرض برساند که به صحه همایونی موشح و به موقع اجرا گذارده شود. بدیهی است که به موجب این دستخط مبارک نظامنامه و ترتیبات این مجلس و اسباب و لوازم تشکیل آن را موافق تصویب و امضای منتخبین از این تاریخ معین و مهیا خواهد نمود که به صحه ملوکانه رسیده و بعونالله تعالی مجلس شورای ملی مرقوم که نگهبان عدل است افتتاح و به اصلاحات لازمهء امور مملکت و اجراء قوانین شرع مقدس شروع نماید و نیز مقرر میداریم که سواد دستخط مبارک را اعلان و منتشر نمایند تا قاطبه اهالی از نیات حسنه ما که تماماً راجع به ترقی دولت و ملت ایران است کماینبغی مطلع و مرفهالحال مشغول دعاگوئی دوام این دولت و این مجلس بیزوال باشند -- در قصر صاحبقرانیه به تاریخ چهاردهم جمادی الثانیه ۱۳۲۴ هجری در سال یازدهم سلطنت ما
چون در این فرمان با ذکر «شاهزادگان قاجاریه و علماء و اعیان و اشراف و ملاکین و تجار و اصناف» ذکری از دیگر طبقات مردم نشده بود، به در خواست نمایندگان پناهندگان سفارت، فرمان دیگری صادر شد:
جناب اشرف صدراعظم -- در تکمیل دستخط سابق خودمان مورخه چهاردهم جمادیالثانیه ۱۳۲۴ که امر و فرمان صریحاً در تأسیس مجلس منتخبین ملت فرموده بودیم مجدداً برای آنکه عموم اهالی و افراد ملت از توجهات کامله ما واقف باشند امر و مقرر میداریم که مجلس مزبور را به شرح دستخط سابق سریعاً دایر نموده بعد از انتخابات اجزاء مجلس فصول و شرایط نظام مجلس شورای اسلامی را مطابق تصویب و امضای منتخبین به طوری که شایسته مملکت و و ملت و قوانین شرع مقدس باشد مرتب بنمائید که به شرفعرض و امضای همایونی ما موشح و مطابق نظامنامه مزبور این مقصود مقدس صورت و انجام پذیرد
در این فرمان عبارت «منتخبین ملت» آمده و نیز به جای «مجلس شورای ملی» از "مجلس شورای اسلامی" نام برده شده است.

[sorna]

جنبش جنگل

نهضت جنگل یا جنبش جنگل جنبشی سیاسی و مسلحانه در ایران بود که از سال ۱۲۹۳ به رهبری میرزا کوچکخان جنگلی به مبارزه مسلحانه بر ضد ارتش خارجی داخل خاک ایران و بریگاد قزاق، که زیر دست افسران روسی تعلیم و تربیت شده بودند، پرداخت. تعداد زیادی از انقلابیهای جنگل در درگیریهای مسلحانه با لشکرهای انگلیس، روسیه و ارتش سلطنتی قاجار کشته شدند.

جنگ جهانی اول و پادرمیانی انگلیس و روسیه تزاری در آن و ناتوانی شدید حکومت مرکزی ایران در اثر فقدان حمایتهای خارجی, فضای سیاسی و اجتماعی آمادهای را برای ایجاد و رشد حرکتهای مردمی به وجود آورد.
در این فضای آماده, جنبش جنگل در شهریور ۱۲۹۳ شمسی (اوت ۱۹۱۴) شکل گرفت و در مدّتی کوتاه نه تنها در گیلان, بلکه در اکثر نقاط ایران با استقبال مردم روبرو شد و روزبه روز بر توان نظامی آن افزود, به طوری که به خطری جدّی برای سیاست استعماری انگلیس در منطقه تبدیل شد.
میرزا کوچک خان، یکی از مبارزان دوران مشروطیت در راس گروهی از آزادیخواهان در گیلان علیه قوای تزاری برپا خاست و سپس موازی با شرایط مساعد و یا نامساعد روز گاه بصورت انقلابی و زمانی بحال تسلیم و عقب نشینی در جنگل و اطراف رشت مستقر گردید.
هنگامی که انگلیسیها مجبور به عقب نشینی از قفقاز شدند و ارتش سرخ صحنه قفقاز را از قوای خارجی و نیروهای ارتجاعی داخلی پاک کرد، میرزا کوچک خان با کمک حزب کمونیست ایران (دهه ۱۹۲۰) و تودههای مردم که از پیروزیهای انقلاب اکتبر به جنبش آمده بودند، به رشت وارد شد. در این حکومت، کمونیستها، جنگلیها، احسان الله خان و خالوقربان که نماینده قشرهای گوناگون اجتماعی بودند، شرکت داشتند.
در ۲۲ ژوئن همین سال کنگره اول حزب کمونیست ایران در بندر انزلی تشکیل و برنامه حزب را مبنی براخراج انگلیسها از ایران، واژگون کردن رژیم سلطنتی و فئودالی و مصادره و تقسیم بلاعوض املاک مالکان بزرگ، تصویب و کمیته مرکزی خود را انتخاب کرد.
دیری نپائید که در رهبری جنبش جنگل اختلاف بروز کرد. میرزا کوچک خان، حکومت انقلابی را ترک کرد و به جنگل عقب نشست و حکومت جدید به ریاست احسان اله خان تشکیل گردید. این انشعاب و اختلاف ضربت سختی به جنبش انقلابی گیلان زد.
در این موقع قوای دولتی با کمک نیروهای نظامی انگلیس حمله بزرگی علیه نیروهای مسلح انقلابی که تا نزدیک قزوین پیش آمده بودند، آغاز کردند و آنها را تا بندر انزلی عقب نشاندند.
دلیری و شهامت مبارزان و کمک انقلابیون قفقاز توانست مهاجمان را به عقب راند. شهر رشت بار دیگر بدست انقلابیون افتاد. حیدرعمواوغلی بدان سامان شتافت تا بکار سامان دهد. اما اختلاف ریشه دار از یک طرف و تحریکات حکومت قوام و انگلیسها از طرف دیگر کار را به انجا رساند که کوچک عدهای از سران نامدار کمونیست را برای مذاکره به جنگل دعوت و آنها را غافلگیر کرده، به قتل رساند و به این ترتیب زمینه پیروزی قوای دولتی فراهم گردید.
حکومت انقلابی گیلان از پای درآمد و دیری نپائید که نیروی میرزا کوچک خان به تحلیل رفت و خود او هنگام فرار نابود گردید (نوامبر ۱۹۲۱) و شکست انقلاب گیلان نیروهای ملی را پراکنده کرد.

[sorna]

کودتای 1299

کودتای سوم حوت ۱۲۹۹ کودتایی نظامی بود که توسط سیدضیاءالدین طباطبائی (رجل سیاسی و موسس روزنامه حامی انگلستان بهنام رعد)[۱] و کلنل رضا خان میرپنج (بعدها «رضاشاه پهلوی») اجرا شد که زمینه را برای تشکیل سلسله پهلوی فراهم آورد.[۲] در نتیجه مذاکرات و هماهنگیهای به عمل آمده بین سیدضیاءالدین طباطبایی و رضاخان، در روز سوم اسفند، قوای قزاق وارد تهران شده و ادارات دولتی و مراکز نظامی را اشغال کردند. نزدیک به صد تن از فعالان سیاسی و رجل سرشناس بازداشت و زندانی شدند. احمدشاه و محمدحسن میرزا (ولیعهد) به کاخ فرحآباد گریختند و سپهدار رشتی (نخستوزیر) به سفارت انگلستان در تهران پناهنده شد.[۱] بسیاری بر این باورند که کودتای سوم اسفند، اقدام دولت بریتانیا برای کنترل اوضاع ایران و جلوگیری از نفوذ و حمله احتمالی بُلشویکها بودهاست.[۲][۳][۴] نتیجه کودتا، رئیسالوزرایی سیدضیاءالدین و وزیر جنگ و فرمانده کل قوا شدن رضاخان بود. [۲]


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/SeyyedZiaTabatabai.jpg/180px-SeyyedZiaTabatabai.jpg http://fa.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png
سیدضیاءالدین طباطبائی در سال ۱۹۲۱ میلادی.


اوضاع ایران در زمان کودتا

هنگامی که کودتای سوم اسفند صورت گرفت، کشور دچار هرج و مرج زیادی بود. دولت در خارج از پایتخت نفوذ زیادی نداشت و هر بخش از کشور زیر نفوذ قدرتی محلی بود. شمال کشور را قوای جنبش جنگل اشغال نموده بودند و با قزاقها در نبرد بودند. پلیس جنوب با همکاری قشون هندیها زیر نظر انگلیسیها بر جنوب حکمرانی داشت. آذربایجان تحت کنترل قوای اسمعیلآقا سیمیتقو بود. الوار شورشی غرب را تحت کنترل داشتند. راه تهران به خراسان زیر غارت یاغیان ترکمن بود. در خوزستان شیخ خزعل حکومت میکرد و در فارس قوامالملک شیرازی و قشقاییها قدرت را در دست داشتند. کرمان و بلوچستان تحت نفوذ بلوچهای تجزیه طلب بود و امیرموید در مازندران قدرت را به دست داشت. [۵]

مقدمات نظامی

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Reza_Pahlavi.jpg/180px-Reza_Pahlavi.jpg http://fa.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png
رضا پهلوی


در سال ۱۹۰۷ یعنی ۱۳ سال پیش از کودتا، یکی از سیاستمداران انگلیسی به این نتیجه رسید که «ایران به مرد نیرومندی نیاز دارد که مانع از تکه پاره شدن آن در نتیجه ضعفهای داخلی گردد. ولی تا کنون چنین مردی پیدا نشدهاست.» [۶]در اوایل سال ۱۹۲۰، انگلستان مطلع شد که چنین فردی وجود خارجی پیدا کردهاست. [۷]
در اواخر سال ۱۹۲۰ میلادی، انگلستان تصمیم گرفت، بخاطر مخارج زیاد، نیروهایش را از شمال ایران خارج کند. به همین مناسبت ژنرال لرد آیرونساید، فرمانده نیروهای متفقین در شمال روسیه به ایران آمد تا بر این نقل و انتقال نظارت کند. ورود آیرونساید مصادف شد با شکست قوای قزاق از جنگلیها و عقب نشینی آنها به منطقه آقابابا در شمال قزوین. رضاخان، در این زمان از افسران ارشد قوای قزاق بود. این قوا تحت فرماندهی افسران روسی و در راس آنان استاروسلسکی قرار داشت. پلیس جنوب (تحت حاکمیت انگلستان) و ژاندارمری، دیگر قوای متمرکز نظامی ایران را تشکیل میدادند. نورمن، وزیر مختار انگلستان در ایران، به اشاره آیرونساید، احمدشاه را قانع کرد که افسران روس را از ایران اخراج نماید و بجای آنان، سردار همایون، یک افسر ضعیف را به فرماندهی قوای قزاق بگمارد.[۸]
اردشیر ریپورتر اصرار دارد که عامل معرفی رضاخان به آیرونساید، شخص او بودهاست. ولی آیرونساید در خاطرات خود به چنین معرفی ای اشاره نمیکند. او طی دورهای که سردار همایون فرماندهی اسمی قوای قزاق را داشتهاست بارها از اردوی آنان بازدید میکند و به این نتیجه میرسد که «رضاخان مسلما بهترین است» و «فرمانده قزاقها (سردار همایون) مخلوقی بی فایده و ضعیف است».[۸]


این نتیجه گیری شاید حاصل یک رشادت شخصی از سوی رضا خان بودهاست. ماجرا چنین بود که با ورود آیرونساید و اخراج روسها، روزی آیرونساید همه فرماندهان ایرانی را جمع میکند و به کمک مترجم به آنان «توصیه» میکند که خلع سلاح شوند. در جوی که همه فرماندهان از صلابت این دستور سکوت اختیار کرده بودند، رضاخان بر میخیزد و با صدای رسا یادآوزی میکند که آنان تنها تحت امر پادشاهشان (احمدشاه) هستند و گوشزد کرد که فرماندهان هرگز این دستور را از یک افسر انگلیسی اجرا نخواهند کرد.[۹]
آیرونساید پس از این شناخت از رضاخان اعتقاد یافت که «نباید این سربازان و افسران را در اینجا نگه داشت. بلکه باید راهشان را به سوی تهران، پیش از آنکه من از صحنه خارج شوم باز گذاشت. درواقع یک دیکتاتور نظامی در ایران، تمام اشکالات کنونی ما را حل خواهد کرد.» به این ترتیب رضاخان مقام فرماندهی نیروهای قزاق را بدست آورد. در این موقع، صرفنظر از اینکه برنامه کودتا بدست آیرونساید طراحی شده باشد و یا بدست رضاخان، هردو مذاکرات خصوصی در مورد جزئیات را آغاز نموده بودند. آیرونساید مینویسد «رضاخان عجله دارد که وارد عمل شود. او از بیکاری خسته شدهاست.»[۸]
ملاقات نهایی میان رضاخان و آیرونساید در ۲۳ دیماه ۱۲۹۹ در گراندهتل قزوین برگزار شد. از میان همقطاران رضاخان تنها سرهنگ باقرخان مویان از این ملاقات باخبر شد و از انگلیسیها کلنل اسمایس. آیرونساید مینویسد:«اول میخواستم تعهد کتبی از او بگیرم. ولی به این تنیجه رسیدم که فایدهای ندارد. اگر بخواهد قولهایی را که به ما داده زیر پا بگذارد، ادعا خواهد کرد که آنها را تحت فشار دادهاست. دو مطلب را برایش به خوبی روشن کردم. یکی اینکه به خیال نیافتد که خود مارا از پشت سر مورد حمله قرار دهد و دیگر اینکه پس از ورود به تهران، شاه را به هیچ وجه از سلطنت بر ندارد.[۸]

نقش بریتانیا در کودتا

هیچکس به اندازه خود رضاخان در گسترش شایعه انگلیسی بودن کودتا موثر نبودهاست. البته در محافل روشنفکری آن زمان شایعه انگلیسی بودن کودتا بسیار رواج داشت. ولی پس از نطق رضاخان، این شایعات به میان عامه مردم نیز کشیده شد. [۷]
«این است که در بعضی جراید مرکزی، پس از یکسال تمام که از مدت کودتا گذشتهاست، تازه دیده میشود که مسبب حقیقی کودتا را موضوع مباحث خود قرار داده و در اطراف آن قلمفرسایی میکنند.... آیا با حضور من، مسبب حقیقی کودتا را تجسس کردن مضحک نیست؟»

به عقیده بسیاری این دولت بریتانیا بود که برای کنترل اوضاع ایران اقدام به کودتای نظامی کرد. علاوه بر این گفته میشد که بدون کمک مالی و لجستیکی پرسنل ارتش بریتانیا در قزوین این کودتا امکان پذیر نبود.[۲] هرچند از دید برخی از تاریخنویسان [۳] [۴]، با باز شدن اسناد طبقه بندی شده وزارت امور خارجه انگلستان مشخص گردیدهاست که دولت انگلستان (مانند لرد کرزن، وزیر امور خارجه) از برنامهریزی برای کودتا بیخبر بودهاست. اما برخی از ماموران انگلیسی در ایران، مانند آیرونساید و نرمن (سفیر وقت انگلیس در ایران)از آن خبر داشتهاند. به هر حال در ارتباط با نقش انگلستان در کودتا، بجز خاطرات آیرونساید و اطلاعات تکمیلی سر دنیس رایت، هیچ سند رسمی انگلیسی دیگری در دست نیست.[۲]
واقعیت این است که آیرونساید تنها مدت کوتاهی در منطقه و در ایران بود. او از ۴ اکتبر ۱۹۲۰ تا ۱۷ فوریه ۱۹۲۱، یعنی کمتر از چهارماه و نیم فرمانده نورپرفورس بود که مأموریت جنگ با بلشو یکها را به عهده داشت. وی در طول زندگی اش نیز ارتباطی با ایران نداشت و بنابراین نقش او در کودتا نمیتواند همسنگ و حتی قابل مقا یسه با نقش اردشیر ریپورتر باشد که به عنوان رئیس شبکه اطلاعاتی بریتانیا در ایران تا زمان کودتا ۲۸ سال در ا یران اقامت داشت و بر حوادث مهمی چون انقلاب مشروطه و غیره تأثیر نهاده بود. البته آ یرونساید به عنوان فرمانده نیروهای نظامی انگلیس در شمال ایران سهم معینی در کودتا داشت ولی او مجر ی دستورات وز یر جنگ وقت بر یتانیا، یعنی چرچيل، بود. بعدها همین چرچيل، به عنوان نخست وزیر وقت بریتانیا، نقش سرنوشت سازی در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ ایفا کرد. [۵] [۶]
محمدرضا پهلوی در سفری که سالها بعد و در اوایل سلطنتش به انگلستان داشت، به عنوان یک خواهش شخصی درخواست نمود تا اسناد طبقه بندی شده مرتبط با روی کار آمدن پدرش را ببیند. [۷]

عوامل اجرایی کودتا

عوامل اصلی کودتا جمعا پنج نفر بودند. این پنج نفر عبارت بودند از: سیدضیاءالدین طباطبائی، رضاخان میرپنج، ماژور مسعودخان، سرهنگ احمد امیراحمدی (سپهبد شد) کاپیتان كاظم خان سیاح(کلنل شد). بخش سیاسی این گروه را سید ضیاء اداره میکرد و مابقی بدنه نظامی کودتا را تشکیل میدادند. گفته میشود در آخرین جلسه مشورتی همگی هم قسم شده و پشت قرآنی را امضا کردند. [۹]



عملیات کودتا

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Ahmad_shah_and_mirza.jpg/250px-Ahmad_shah_and_mirza.jpg http://fa.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png
احمدشاه و ولیعهدش محمدحسن میرزا با وقوع کودتا به کاخ فرحآباد (حوالی سرخهحصار کنونی) گریختند


از شب جمعه سی ام بهمن، اجازه حرکت افراد عادی به سمت تهران به دلایل امنیتی سلب گردید. دو هزار نفر از قوای قزاق و یکصدنفر ژاندارم به سمت تهران حرکت کردند و در صبح شنبه به کرج وارد شدند. در تیپ پیشقراولان به فرماندهی امیراحمدی یک قبضه توپ نیز وجود داشت. صبح روز یکشنبه رژه پیاده نظام برگزار شد و پنجاه نفر قزاق برای جلوگیری از فرار احتمالی شاه به جنوب، به سمت کهریزک حرکت کردند. مابقی قوای قزاق در ساعت سه بعدازظهر به سوی شاه آباد و مهرآباد حرکت کردند و در کرج تنها یکصد قزاق و یکصد ژاندارم برای اسکورت سیدضیاء باقی ماندند. قوای قزاق ساعت ۴ بعدازظهر به مهرآباد (حومه تهران آنروز) رسیدند. [۹]
یک ساعت بعد فرماندهان قبلی قزاقها برای منصرف کردن قوای قزاق وارد اردو میشوند، ولی موفقیتی حاصل نمیکنند. خانواده سربازان قزاق که از ورود فرزندان خود به حومه شهر مطلع شدهاند، برای استقبال به مهرآباد میروند. [۹]
در ساعت هفت و نیم عصر، نمایندگان شاه (معین الملک)، نخست وزیر(ادیبالسلطنه سمیعی) و سفارت انگلستان (کلنل هایک و کلنل هادسون) برای مذاکره به مهرآباد میرسند که با سردی استقبال شده و مدت یک ساعت در اتاقی شبیه به طویله منتظر دیدار با سیدضیاء و رضا خان میشوند و عملا تحت الحفظ نگهداری میشوند. ساعت ۹ شی اردو به سمت محلهای از پیش تعیین شده در سطح شهر حرکت کرده و همزمان رضاخان با نمایندگان مذکور ملاقات میکند. نمایندگان دستور شاه مبنی بر توقف قوا را در مهرآباد به رضا خان ابلاغ میکنند، ولی شیپور حمله همزمان نواخته میشود و تقاضای آنان بی اثر باقی میماند. [۹]
پیشقراولان بریگاد مرکزی تحت فرماندهی سرتیپ شهاب جلوی دروازه شهرنو (دروازه قزوین) به رضاخان اخطار میکنند که در آماده باش کامل به سر میبرند ولی در عمل مقاومتی نمیکنند. اندکی بعد قزاقخانه (باغ ملی) به تصرف قزاقها در میآید. عبدالحسین میرزا فرمانفرما (که زمانی رضا خان در میان انبوه سربازان وی شخصیتی ناشناخته بود) برای مذاکره وارد میشود. ولی او نیز موفقیتی بدست نمیآورد. دویست نفر قزاق به فرماندهی کاظم خان سیاح فرماندهی کلانتریهای شهر را بر عهده میگیرند و این تنها نقطه کودتا بود که به زد و خورد و کشته شدن چند قزاق و پلیس انجامید. چند تیر توپ شلیک شد و کودتا به پایان رسید. [۹]

سایر عوامل کودتا



یحیی دولتآبادی، سیدضیاءالدین طباطبائی مدیر روزنامه رعد و رفقای كمیتهای او - كمیته آهن و فولاد یا کمیته زرگنده - را قوه ایرانی سیاسی برای اجرای كودتای سید ضیاءالدین - رضاخان میداند و محمودخان مدیرالملك، مسعودخان سرهنگ، منوچهرخان طبیب و میرزا كریم خان گیلانی را از اعضای آن معرفی میكند و معتقد است: «...کمیته زرگنده مركز سیاست انگلیس است در تهران در قسمتی كه باید به دست ایرانیان انجام بگیرد.»
شبكه اردشیر جی از سال ۱۹۱۳ به وسیله میرزا كریم خان رشتی با رضاخان مرتبط شده بود و به نوعی تعلیمات سیاسی وی را برعهده داشت. اردشیر جی درباره نقش سید ضیاءالدین طباطبایی مینویسد: «فقط میگویم كه آنچه را هم كه سید ضیاءالدین طباطبایی به عهده داشت به خوبی انجام داد و محرك او هم خدمت به ایران بود ولی شاید بیش از آنچه لازم و یا مطلوب بود تظاهر به همگامی با سیاست انگلیس میكرد.»
برخلاف عقیده اردشیر جی سیدضیاءالدین طباطبائی با پنهانكاری و مخفی داشتن اسرار كودتا نه تنها تظاهر به همگامی با سیاستهای بریتانیا نداشت بلكه به عنوان یك عنصر داخلی سیاسی بزرگترین خدمت را در جهت اهداف استعمار انجام داد و این رضاخان بود كه در حضور حاج میرزا یحیی دولتآبادی و دكتر مصدق و دیگران به صراحت از حمایت بی دریغ بریتانیا برای عملی ساختن كودتا سخن گفته بود.
سید ضیاءالدین در دفاع از خود و كودتا بارها گفتهاست كه وقایع از اسرار است و مجبور نیستم درباره آن مطلبی بگویم و بدین طریق مطلبی از اسرار را افشا نكردهاست. غافل از اینكه تلگرافات متبادله بین وزیر مختار انگلیس و وزیر خارجه انگلیس و نگاهی به یادداشتهای روزانه آیرونساید دیگر جای هیچ گونه شبهه و ابهامی باقی نمیگذارد كه كودتا، مارك لندن را داشتهاست و به طوری كه حاج میرزا یحیی دولتآبادی در حیات یحیی صریحاً از قول سردار سپه چنین نوشتهاست كه سردار سپه در حضور مستوفیالممالک، میرزاحسن مشیرالدوله، دكتر مصدق، تقیزاده، علاء، و دو تن از وزرای دولت یعنی مخبرالسلطنه و محمدعلی فروغی اظهار داشته: مثلاً خود مرا انگلیسیها روی كار آوردند؛ ولی وقتی روی كار آمدم به وطنم خدمت كردم. همین مطلب را هم دكتر مصدق با كمی اختلاف بدین عبارت گفتهاست: ... به خاطر دارم كه سردار سپه نخستوزیر، در منزل من با حضور مرحومان مشیرالدوله و مستوفیالممالك و حاج میرزا یحیی دولتآبادی و آقایان مخبرالسلطنه و تقیزاده و علاء اظهار كرد مرا انگلیسیها آوردند ولی ندانستند با چه كسی سروكار دارند.
اگرچه ژنرال آیرونساید خود را معمار كودتای ۱۲۹۹ میشناسد اما بدیهی است كودتا بدون مساعدت و حمایت نیروهای داخلی و خاصه كمیته زرگنده و اعضای آن كه همواره با سفارت انگلیس مرتبط بودند محقق نمیشد. میرزا كریم خان رشتی كه یكی از مرموزترین اعضای کمیته زرگنده است، صریحاً به نقش واسطهگری خود میان سفارت انگلیس و رضاخان اشاره كردهاست.
علاوه بر نقش ژنرال آیرونساید تأثیر اردشیر جی بر رضاخان در به ثمر رسیدن كودتا موضوعی است قابل توجه و شایان تأمل. لرد آیرونساید - فرزند ژنرال آیرونساید - در نامهای به امیراسدالله علم مینویسد :
امیدوارم كه شما و سر شاپور ریپورتر چكیدههای مناسبی از مكاتبات پدرم و پدر سر شاپور ریپورتر را ... جمعآوری كنید ... حقیقتی كه در اینجا رخ مینماید، این است كه یك بار دیگر در تاریخ كهن ایران زمین یك فرد ایرانی میهنپرست قیام كردهاست تا میهن خود را از خطرات حفظ كند. رضاشاه كبیر، چنین مردی بود و من به خاطر همكاری پدرم با چنین چهره برجستهای افتخار میكنم.
در ورای این جملات آراسته و عبارتپردازیهای میهنپرستانه، لرد آیرونساید به طور ضمنی اهمیت نقش و دخالت دولت انگلیس را در جریانهای سیاسی ایران یادآور میشود اما، چنانكه پیش از این اشاره شد، دخالت استعمار و حضور *****گرانه خارجی بدون دخالت عناصر داخلی و همراهی و همگامی آنها هرگز میسر نمیشد.
كودتا كه با هدف «استقرار دیكتاتوری نظامی» شكل گرفته بود در یكی دو روز همه سرجنبانان را دستگیر كرد و به فعالیت همه جراید، بدون استثنا خاتمه داد:
قرار بود مؤسس كودتا همه جراید را ببندد و تنها روزنامه ایران را كه مدیرش من بودم، باقی بگذارد و ماهی هزار تومان به روزنامه كمك كند... نكتهای قلبی و احساسی روحی كه شرحش دشوار است مرا از پذیرفتن پیشنهاد دوستانه ایشان رضاخان منصرف داشت و بعد از دو سه روز، من هم در شمار اسرای كودتا قرار گرفتم.
بدین ترتیب برای صاحب منصبان انگلیسی تقاضای ده قطعه نشان شیروخورشید و برای ژنرال آیرونساید نیز نشان درجه اول شیر وخورشید با حمایل سبز تقاضا میشود كه دولت به پاس عملی شدن كودتا به آنها اعطا نماید.

پس از کودتا

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/d/d6/Kabineyekodeta.jpg/250px-Kabineyekodeta.jpg http://fa.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png
کابینه کودتا به ریاست سید ضیاء با حضور سردارسپه که فقط سه ماه دوام داشت


در آستانه كودتا، سیدضیاءالدین طباطبایی فهرستی از اسامی دهها تن از رجال كشور را در اختیار رضاخان میرپنج قرار داد تا بلافاصله پس از انجام كودتا دستگیر و زندانی شوند. بدین ترتیب مدت كوتاهی پس از كودتا و از واپسین ساعات شامگاه چهارم اسفند ۱۲۹۹ دستگیری گروهی از اعیان و اشراف، متنفذین، آزادیخواهان و برخی علمای مخالف آغاز شد و در طی حدود شش روز قریب به هفتاد تن از رجال دستگیر و زندانی شدند. در میان دستگیرشدگان اسامی افراد زیر به چشم میخورد: سیدحسن مدرس، احمد قوام، عبدالحسین میرزا فرمانفرما، نصرتالدوله، عینالدوله، سعدالدوله، سهامالدوله، حشمتالدوله، قوامالدوله، مجدالدوله، ممتازالدوله، محتشمالسلطنه، نصیرالسلطنه، مشارالسلطنه، وثوقالسلطنه، ممتازالملك، لسانالملك، یمینالملك، سردار رشید، سردار معتضد، سرهنگ گیگو، امیرنظام، كلهر، میرزا یانس، محمدقلی سهرابزاده، اسعد سهرابزاده، سیدمحمد اسلامبولچی، محمدولی خان تنکابنی، سالار لشكر، شیخ محمدحسین یزدی، شیخ محمدحسین استرآبادی، آقاضیاء و سیدمحمد تدین.[۹]


بسیاری از بازداشت شدگان را وعده دادند كه در قبال پرداخت مبالغی هنگفت آزادی خود را باز خواهند یافت. با این احوال قریب به اتفاق محبوسین از پرداخت پول خودداری كردند. گروهی دیگر از بازداشت شدگان را برای جلوگیری و پیشگیری از مخالفت آنان با كابینه كودتا دستگیر كرده بودند. چنانكه طی یك ماهه نخست عمر دولت كودتا در اعتراض به واقعه مذكور دهها تن دیگر نیز به خاطر مخالفت با اوضاع پیشآمده راهی زندان شدند. علی دشتی، فرخی یزدی، لسانالسلطنه مؤدب همایون، میرزا قوام، میرزا هاشم آشتیانی، سیدغلامحسین خان، دكتر مشعوف، حاج محمدحسین معینالرعایا، رهنما مدیر روزنامه رهنما، فدایی، عباسخان رأفت، یاور اكبر میرزاباشی، ملكالشعرا بهار و سردار معظم خراسانی از دیگر دستگیرشدگان آن روزگار بودند.[۹]


در فاصله كمتر از دو ماهی كه از عمر كودتا میگذشت تمام زندانها و بازداشتگاههای تهران مملو از زندانیان شد تا جایی كه مجبور شدند عدهای از محبوسین را به شهرها و مناطق دیگری تبعید كنند. چنانكه سیدحسن مدرس به قزوین تبعید و در آن شهر زندانی شد. [۹]


علاوه بر مخالفان و فعالان سیاسی گروهی از زندانیان این روزگار شامل صاحبان ثروت و متمولینی بودند كه حكومت امیدوار بود با اخذ مبالغی هنگفت آزادیشان را به آنان بازگرداند. حاج حسین آقا امینالضرب و امیرنظام همدانی از شاخصترین این گروه از زندانیان بودند كه نفر اخیر با پرداخت ۲۵ هزار تومان پس از یك هفته زندان را ترك كرد. [۹]

در همان زمان شایع شد كه سیدضیاء قصد دارد گروهی از زندانیان متنفذ و صاحب قدرت را اعدام كند. اما این خبر كه گویا برای مرعوب ساختن زندانیان و احتمالاً اخذ وجوهی از آنان بر سر زبانها افتاده بود به دنبال اعتراض احمدشاه به سرعت فروكش كرد و رضاخان طبق دستور شاه كه گفته بود «فوراً از این اعمال قبیح جلوگیری نمایید و نگذارید كه چنین اتفاقی رخ بدهد» خبر مذكور نیز به سرعت رنگ باخت. [۹]
بدین ترتیب تا پایان دوره كابینه سید ضیاء، محبوسین كماكان در بازداشت بودند. پس از پایان این دوران سه ماهه میرزا احمدخان قوامالسلطنه كه خود از محبوسین بود یك روز پس از انتصاب به مقام ریاستالوزرایی تمام زندانیان را آزاد كرد: «آزادشدگان با حالت تأثرآوری كه هر بینندهای را محزون مینمود به مجلس شورای ملی وارد شده در حالتی كه برخی از آنها موهای سرشان بلند و لباسهایشان مندرس و برخی دیگر پیر و ناتوان و بیچاره و كسل، عصازنان در صحن دوم مجلس مجتمع گشته بودند. به علاوه عدهای از كسان محبوسین و آزادیخواهان و ملیون نیز حضور به هم رسانیدند...».

[sorna]

انحلال قاجار

اندکی پس از کودتای ۱۲۹۹ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DA%25A9%25D9%2588%25D8%25AF%25D8%25AA%2 5D8%25A7%25DB%258C_%25DB%25B1%25DB%25B2%25DB%25B9% 25DB%25B9) و قدرت گرفتن سردار سپه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25D8%25B1%25D8%25AF%25D8%25A7%2 5D8%25B1_%25D8%25B3%25D9%25BE%25D9%2587)، احمدشاه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF%2 5D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587) به اروپا رفت. پس از خروج احمدشاه از ایران (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D9%2586) عوامل رضاخان، اندیشه الغای سلطنت و رئیس جمهور شدن سردار سپه را پیش آوردند که با مخالفت و مقاومت شدید برخی از روشنفکران و روحانیان و مردم، طرح جمهوری (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AC%25D9%2585%25D9%2587%25D9%2588%2 5D8%25B1%25DB%258C) با شکست روبرو شد. پس از اعلام وفاداری سردار سپه به احمدشاه، وی به ایران بازگشت اما بار دیگر پس از نخست وزیری سردار سپه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25D8%25B1%25D8%25AF%25D8%25A7%2 5D8%25B1_%25D8%25B3%25D9%25BE%25D9%2587) به اروپا رفت.
سرانجام سیدمحمد تدین (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25DB%258C%25D8%25AF%25D9%2585%2 5D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF_%25D8%25AA%25D8%25AF% 25DB%258C%25D9%2586) نایب رئیس مجلس پنجم شورای ملی در روز ۹ آبان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%25B9_%25D8%25A2%25D8%25A8%25D8%25A7% 25D9%2586) ۱۳۰۴ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%25B1%25DB%25B3%25DB%25B0%25DB%25B4) خورشیدی، لایحهای را به مجلس ارائه نمود که با تصویب آن توسط نمایندگان مجلس، احمد شاه از سلطنت خلع شد و حکومت موقت "در حدود قانون اساسی و قوانین موضوعه مملکتی به رضاخان پهلوی" سپرده شد و "تعیین تکلیف حکومت قطعی" به مجلس مؤسسان واگذار شد. سپس با تشکیل مجلس مؤسسان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AC%25D9%2584%25D8%25B3_% 25D9%2585%25D8%25A4%25D8%25B3%25D8%25B3%25D8%25A7% 25D9%2586) ی که سردار سپه ترتیب داده بود با از قدرت برکنار کردن آخرین "شاه" دودمان قاجار شاهنشاهی قاجاریان را به پایان رساند. در ۲۱ آذر ۱۳۰۴، سلطنت ایران به "رضا شاه پهلوی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B1%25D8%25B6%25D8%25A7_%25D8%25B4% 25D8%25A7%25D9%2587_%25D9%25BE%25D9%2587%25D9%2584 %25D9%2588%25DB%258C)" واگذار شد. مراسم تاجگذاری رضاشاه در ۴ اردیبهشت ۱۳۰۵ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%25B1%25DB%25B3%25DB%25B0%25DB%25B5) انجام شد.
روز نهم آبان ۱۳۰۴ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%25B1%25DB%25B3%25DB%25B0%25DB%25B4) با تصویب ماده واحدهای در مجلس شورای ملی ایران، رسماً انحلال سلسه قاجار (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25D9%2584%25D8%25B3%25D9%2587_% 25D9%2582%25D8%25A7%25D8%25AC%25D8%25A7%25D8%25B1) اعلام شد.
سرانجام در نهم آبان ۱۳۰۴ (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DB%25B1%25DB%25B3%25DB%25B0%25DB%25B4)� � ماده واحدهای توسط سیدمحمد تدین (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B3%25DB%258C%25D8%25AF%25D9%2585%2 5D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF_%25D8%25AA%25D8%25AF% 25DB%258C%25D9%2586)، نایب رئیس مجلس شورای ملی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AC%25D9%2584%25D8%25B3_% 25D8%25B4%25D9%2588%25D8%25B1%25D8%25A7%25DB%258C_ %25D9%2585%25D9%2584%25DB%258C) که از هواداران رضاخان بود، به مجلس ارائه گردید كه در آن، خلع قاجاریه از سلطنت و سپردن حكومت موقت به رضاخان خواسته شده بود. این ماده واحده در همان روزِ طرح، در مجلس تصویب شد.
۱۰ روز پس از خلع احمدشاه از سلطنت، سفیر انگلستان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2586%25DA%25AF%25D9%2584%2 5D8%25B3%25D8%25AA%25D8%25A7%25D9%2586) نزد رضاخان رفت و طی یادداشتی از سوی دولت انگلستان حكومت وی را به رسمیت شناخت. فردای همان روز نیز سفیر شوروی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B4%25D9%2588%25D8%25B1%25D9%2588%2 5DB%258C) نزد رضاخان رفته و به رسمیت شناختن حكومت او را توسط دولت متبوعش اعلام كرد.
با این حمایت همه جانبه از سوی دولتهای بزرگ خارجی، رضاخان روز ۱۵ آذر ۱۳۰۴ مجلس مؤسسان (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AC%25D9%2584%25D8%25B3_% 25D9%2585%25D8%25A4%25D8%25B3%25D8%25B3%25D8%25A7% 25D9%2586) را با نطق خود افتتاح كرد. این مجلس پس از یك هفته بحث، رضاخان را به پادشاهی ایران برگزید و سلطنت را در خانواده او موروثی كرد.
۲۲ آذر ۱۳۰۴، از سوی مجلس مؤسسان، سلطنت دایمی در ایران به رضاخان و خانواده اش واگذار شد. این واگذاری دو هفته پس از اعلام انقراض سلسله قاجار و به دنبال تشكیل جلسه و تغییر اصول ۳۶، ۳۷، ۳۸ و ۴۰ متمم قانون اساسی صورت گرفت. خبر این انتصاب، روز ۲۳ آذر توسط میرزا حسن خان مشارالملك وزیر خارجه وقت به تمام سفارتخانههای ایران ابلاغ شد.

[sorna]

سلسله پهلوی

سلسله پهلوی (۱۳۰۴ تا ۱۳۵۷) سلسلهای است که پس از انحلال سلسله قاجار، بر ایران حکومت کردند، رضاشاه پهلوی، شاه ایران از (۱۳۰۴ تا ۱۳۲۰) و بنیانگذار سلسله پهلوی بود.
محمدرضا شاه پهلوی (۱۲۹۸ - ۱۳۵۹) از ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ تا وقوع انقلاب ایران در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ شاه ایران بود. او با وقوع انقلاب ایران برکنار شد و از این رو آخرین شاه نظام سلطنتی در ایران به حساب میآید. سلطنت پهلوی با انقلاب ایران برچیده شد. انقلاب ۱۳۵۷ ایران، انقلابی بود که با شرکت اکثر مردم و احزاب ملی، مذهبی، کمونیستی، و روشنفکران ایران، نظام پادشاهی این کشور را سرنگون، و پیشزمینهٔ روی کار آمدن نظام جمهوری اسلامی در ایران را فراهم کرد. ۲۲ بهمن سال ۱۳۵۷ را روز پیروزی این انقلاب میدانند. این انقلاب به رهبری آیتالله خمینی به پیروزی رسید.
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/0/0e/Rezashah-pahlavi.gif رضاشاه پهلوی


مردم و احزاب از انقلاب مشروطه انتظار استقلال، آزادی و استقرار حکومت ملی داشتند که از نخستین ماههای پس از صدور فرمان مشروطیت و گشایش مجلس شورای ملی و به ویژه گفتگو بر سر متمم قانون اساسی به یاس و ناکامی انجامید. نزدیکی سیاست روسیه و انگلیس پس از یک قرن رقابت، موجب انعقاد قرارداد ۱۹۰۷ و قرارداد ۱۹۱۵ در تقسیم ایران به مناطق نفوذ به منظور جلوگیری از حضور کشورهای دیگر بود.
در جنگ بین المللی اول (۱۹۱۸ – ۱۹۱۴ م.) با نقض بی طرفی ایران، قسمتهای از کشور در اشغال قوای متخاصم قرار گرفت و صحنه جنگ روسیه و انگلیس و عثمانی شد. عدم کارآیی دولتها و سقوط پی در پی آنها، ناامنی، صدمات و خسارات جنگ، نهضتهایی را در گوشه و کنار ایران به همراه داشت تا آنجا که احتمال تجزیه ایران میرفت.
سقوط رژیم روسیه تزاری که حمایت از قاجار را عهده دار بود و جایگرینی بلشویکها که فریاد رهایی سر میدادند، انگلیس را به تلاشی مضاعف وادار ساخت تا هم منطقه را در مقابل خطر انقلاب شوروی حفظ کند و هم جای رقیب سابق را بگیرد و امتیازات نفتی را همچنان در دست داشته باشد.
قرارداد ۱۹۱۹ وثوق الدوله، که ایران را در وضع تحت الحمایگی قرار میداد، به امضاء رسید و این امر از ورود ایران به کنفرانس صلح ورسای جلوگیری کرد. با نظر ژنرال آیرون ساید انگلیسی استاروسلسکی فرمانده روسی قزاق کنار گذاشته شد و سردار همایون، فرماندهی کل قزاق را در اختیار گرفت. موج خروشان اعتراض بر ضد قرارداد ۱۹۱۹ م. در داخل و خارج کشور و عدم پذیرش صریح آن از جانب احمد شاه، انگلیس را به تغییر سیاست در مورد ایران وادار ساخت.
تشکیل حکومتی قدرتمند لازم بود که از پیشرفت ارتش سرخ، تا گیلان آمده بود، جلوگیری کند و مانع رشد نهضتهای مردمی، که برای دارندگان امتیاز نفت مضر بود، گردد و در عین حال نمودار تحقق آمال وخواستههای ملت باشد. مذاکرات آیرون ساید با رضاخان و سیدضیاءالدین طباطبایی در قزوین سرنوشت ساز بود. رضاخان بر دیگر کاندیداها سبقت گرفت و مجری کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ش. شد.رضا خان میرپنج فرزند عباسقلی خان سواد کوهی معروف به داداش بیک در ۱۲۵۶ شمسی در قریه آلاشت تولد یافته و در ۲۲ سالگی به نیروی قزاق پیوسته و در طی بیست سال مراحل نظامی را تا فرماندهی هنگ قزاقخانه (آتریاد) همدان طی کرده بود و قرار شد براریکه قدرت مستقر گردد. به احمد شاه جوان آخرین شاه از سلسله قاجار هم اطمینان داده شد که از جانب کودتا خطری او را تهدید نمیکند و در عین حال وادار گردید که فرمان ریاست وزرایی سید صیاء الدین را امضاء کند و عنوان سردار سپه را به رضاخان اعطا نماید.
به دنبال کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ که در روز دوشنبه سوم ماه (حوت) نیمه شب انجام شد، پایتخت را تسخیر کردند و با ایجاد سروصدا و تیر اندازی بی مورد و زد و خوردهایی نه چندان جدی، کودتاگران توانستند در مردم وحشت و اضطراب ایجاد کنند و فردای آن روز جمع زیادی از رجال و دولتمرادن گذشته بازداشت شدند و اقداماتی در جلب نظر مردم صورت گرفت.
سیدضیاءالدین طباطبایی به منظور عوام فریبی و کسب و جاهت سیاسی، قرارداد ۱۹۱۹ م. را لغو کرد و انگلستان نیز برای اغفال مردم ایران، لغو این قرارداد را با خشنودی پذیرفت تا کابینه مورد نظر کابینهای ملی و ضد انگلیسی معرفی شود.
قرارداد ایران و شوروی ۱۹۲۱ که متضمن انصراف از امتیازات تزارها بود، امضاء گردید (۱۲۹۹ ه.ش.). اندکی بعد سردار سپه به جای مسعود کیهان وزیر جنگ شد و همکار خود سید ضیاء را در مبارزه قدرت تبعید فرستاد. رضا خان تا ۲۶ خرداد ۱۳۰۲ ه.ش. با حضور در کابینههای قوام، مشیر الدوله و مستوفی الممالک با عنوان وزیر جنگ تصمیم گیرنده اصلی بود.
سردار سپه با ادغام دیویزیون قزاق، ژاندارمری دولتی، بریگاد مرکزی و سایر قوای پراکنده نظامی پلیس جنوب، ارتش متحدالشکلی را پایه گذاشت که فقط مجری دستورهای وزیر جنگ بود و در همین زمان به پارهای از نهضتها از جمله جنبش جنگل و قیام کلنل پسیان پایان داده شد.
جنبش جنگل توسط میرزا کوچک جنگلی در شمال کشور شکل گرفت و در مقطع کوتاهی توانست در مقابل قوای بیگانه ایستادگی کند. پس از پیروزی بلشویکها و سرنگونی حکومت روسیه تزاری، گر چه این نهضت در مقطعی مورد حمایت بلشویکها قرار گرفت، میرزا کوچک جنگلی قربانی توافقات بین المللی شد و قوای رضا خان توانست باقیمانده نیروهای او را هم متلاشی کند.
رضا خان سردار سپه در خرداد ۱۳۰۲ ش. فرمان نخست وزیری را از احمد شاه گرفت و موجبات سفر سوم او را به اروپا فراهم ساخت (۱۳۰۲ ش.).

[sorna]

رضا شاه

رضاشاه پهلوی (۱۲۵۶ در آلاشت مازندران – ۱۳۲۳ در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی) شاه ایران (از ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۰) و بنیانگذار دودمان پهلوی بود. سلطنت رضا شاه پایان فرمانروایی قاجاریان و آغاز دوران حکومت پهلوی بود که با انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ به پایان رسید. [۱] [۲]
رضا که کودکی یتیم بود دوران خردسالی را در فقر گذراند. از نوجوانی به نظام پیوست و مدارج ترقی را طی نمود. در روز سوم اسفند سال ۱۲۹۹، کودتایی را ترتیب داد. در نتیجه این کودتا، نیروهای قزاق به فرماندهی رضا خان تهران را اشغال نمودند. رضا خان ابتدا در مقام وزیر جنگ، بسیاری از ناآرامیها و راهزنیها را از بین برد. در سوم آبان ۱۳۰۲ رضاخان با فرمان احمدشاه قاجار به نخستوزیری منصوب شد و ابتدا تلاشی در جهت جمهوری خواهی نمود. ولی در سال ۱۳۰۴ به پادشاهی رسید. وی سرانجام در سال ۱۳۲۰ تحت فشار انگلستان مجبور به ترک سلطنت گردید و سه سال بعد در ژوهانسبورگ (آفریقای جنوبی) به مرگ طبیعی درگذشت. [۲]




۱ القاب
۲ زندگینامه

۲.۱ آغاز زندگی و نوجوانی
۲.۲ در بریگاد قزاق
۲.۳ کودتای سوم اسفند
۲.۴ سردار سپه
۲.۵ نخستوزیری و جمهوری خواهی
۲.۶ رسیدن به پادشاهی
۲.۷ سالهای اول سلطنت
۲.۸ دیکتاتوری
۲.۹ عملکرد رضا شاه
۲.۱۰ شهریور ۱۳۲۰
۲.۱۱ خانواده رضاشاه

۳ سیاست خارجی

۳.۱ ماجراهای پس از مرگ

۴ منش و بینش

۴.۱ مذهب
۴.۲ دارایی و ثروت
۴.۳ دانش و مطالعات
۴.۴ زنان

۵ پانویس
۶ منابع
۷ برای مطالعهٔ بیشتر

۷.۱ زندگینامه و خاطرات
۷.۲ تاریخنگاری
۷.۳ اسناد

۸ جستارهای وابسته
۹ پیوند به بیرون


القاب

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/8/8e/%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_% D8%B1%D8%B6%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86.jpg/100px-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_% D8%B1%D8%B6%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86.jpg
شناسنامه رضاخان


رضاشاه در طول زندگی خود و حتی پس از آن به دلایل گوناگون به القاب مختلفی خوانده شدهاست. در جوانی به نام ناحیهای که از آن برخاسته بود «رضا سوادکوهی» نامیده میشد. با ورود به نظامیگری به مناسبت استفاده از مسلسل ماکسیم به «رضا ماکسیم» و بعدها به «رضاخان» و سپس، با ذکر درجه نظامیاش، به «رضاخان میرپنج» شناخته شد. بعد از کودتای ۱۲۹۹ و به دستگرفتن وزارت جنگ و فرماندهی کل قوا، او را «سردار سپه» میخواندند. پس از رسیدن به پادشاهی و گزیدن نام خانوادگی پهلوی به «رضاشاه پهلوی» (پیش از این نام خانوادگی در ایران کار نمیرفتهاست و رضا شاه برای اولین بار استفاده از نام خانوادگی را اجباری کرد[۳].) شناخته شد. در سال ۱۳۲۸ با تصویب مجلس شورای ملی به او لقب «رضاشاه کبیر» داده شد[۲] [۴]

زندگینامه


آغاز زندگی و نوجوانی

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/1/17/%D8%AA%D8%B5%D9%88%D9%8A%D8%B1018.jpg/300px-%D8%AA%D8%B5%D9%88%D9%8A%D8%B1018.jpg
زادگاه رضاشاه در آلاشت


رضا در ۲۴ اسفند ۱۲۵۶ هجری خورشیدی در روستای آلاشت از توابع سوادکوه مازندران زاده شد. پدرش داداش بیک، یاور فوج سوادکوه بودهاست و پدران او نیز نظامی و از ایل پالانی بودهاند.[۵] مادرش نوشآفرین، اهل تهران و تا مرگ داداش بیک ساکن آلاشت بود. مرگ پدرش در چهل روزگی وی، موجب شد که نوشآفرین تصمیم به عزیمت به تهران بگیرد. لذا پس از مدتی نوزاد شش ماهه را برداشت و راه تهران را در پیش گرفت.[۲] در این سفر رضای نوزاد در راه سخت میان مازندران و تهران به شدت بیمار شد و با رسیدن به گردنه و کاروانسرای گدوک، نوزاد یخ زد و مادر و سایر همسفران وی را مرده پنداشتند. بنابراین او را از مادر جدا نموده و برای دفن در روز بعد، او را در کنار چارپایانشان گذاشتند. گرمای محیط موجب شد تا کودک مجددا جانی بگیرد و اطرافیان را متوجه خود کند.[۶] این داستان را رضا شاه بارها در دوران پادشاهی و در هنگام ساخت راهآهن شمال برای اطرافیان از جمله محمدعلی فروغی و حسن اسفندیاری نقل نمودهاست. [۲] رضا و مادرش در محله سنگلج در نداری و تهیدستی زندگی میکردند. مخارج زندگی آنان تا هفت سالگی رضا بر عهده سرهنگ ابوالقاسم آیرملو بود. او در آن زمان بنام ابوالقاسم بیک، خیاط قزاقخانه بود.[۲] و پس از مرگ وی سرتیپ نصراللهخان آیرم زندگی آنان را اداره میکرد.[۲]

در بریگاد قزاق

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/e/e9/Rezamaxim.jpg/250px-Rezamaxim.jpg
رضا ماکزیم، در حال آموزش استفاده از مسلسل به سربازان در درجه سلطانی (سروانی) در بریگاد قزاق



در سن ۱۲ یا ۱۴ سالگی توسط صمصام(از ابواجمعی علیاصغرخان امینالسلطان صدراعظم)، یکی از بستگان خود وارد فوج سوادکوه و تابین (سرباز) شد. از خود وی نقل شدهاست که به هنگام ورود آنقدر خردسال بودهاست که دیگران وی را سوار اسب میکردهاند.[۲]
سال ۱۲۷۵ خورشیدی پس از کشته شدن ناصرالدین شاه قاجار، فوج سوادکوه برای نگاهبانی از سفارتخانه و مراکز دولتی به تهران فراخوانده شد. وی در دوران خدمت در قزاقخانه مدتی نگهبان سفارت آلمان در تهران بود. امضای تغییر شیفت روزانه وی هنوز در این محل نگهداری میشود.[۲]
سپس به سرگروهبانی محافظین بانک استقراضی روسیه در مشهد و پس از چندی به وکیلباشی (ستوان تا سروان)[۷] گروهان شصت تیر منصوب شد. در این دوره رضاخان به دلیل استفاده از یکی از معدود مسلسلهای ماکسیم آن زمان، به «رضا ماکسیم» معروف شد. [۸]
در سال ۱۲۸۸ خورشیدی، همراه با سواران بختیاری و ارامنه برای خواباندن شورشها و قیامهای محلی به زنجان و اردبیل اعزام شد و در جنگ با قوای ارشدالدوله از خود رشادت نشان داد. سپس با درجه یاوری(سرهنگی) به فرماندهی دسته تیرانداز و در سال ۱۲۹۷ خورشیدی به فرماندهی آتریاد (تیپ) همدان منصوب شد.[۲]
او در این سمت بر علیه فرمانده بریگاد یعنی سرهنگ کلرژه کودتایی را به فرماندهی استاروسلسکی، معاون وی با موفقیت اجرا نمود. اجرای این کودتا با هماهنگی احمد شاه توسط رضا خان به کودتای اول رضا خان نیز معروف است. در اثر این کودتا، کلرژه به روسیه بازگشت و استاروسلسکی فرمانده بریگاد قزاق در ایران شد. [۹]
در میان قزاقها، رضا فردی آزاد اندیش ولی نا آرام و متمرد بود. او یکبار در زمان استاروسلسکی، پاگون یکی از افسران روسی ارشدش را کند. او همچنین فرماندهی معنوی سایر افسران ایرانی را نیز بدست آورده بود. چرا که سایر افسران ایرانی نیز از او تبعیت میکردند و استاروسلسکی همواره مجبور بود او را راضی نگه دارد.[۲]
او اهل تملق نبود و با زیر دستانش در بریگاد به نیکی رفتار میکرد و گاه به آنان از جیب خود انعام نیز میداد. [۱۰]
گاهی نیز مانند سایر قزاقها دست به شمشیر و اسلحه میبرد. ولی کینه جو ونبود و انتقام نمیگرفت. یکی از افسران هم رده اش به نام علیشاه، در درگیری ای صورت او را زخمی کرد. زمانی که رضا سردارسپه شد، افسر مزبور فرار کرد. بدستور رضا او را برگرداندند و با درجهای از او دلجویی کردند و او تا مقام سرتیپی نیز رسید.[۱۱]
با اخراج افسران روس، بریگاد قزاق تحت نظر یک افسر نالایق ایرانی بنام سردار همایون، قرار گرفت و رضاخان عملا فرمانده واقعی بریگاد (زیر نظر ژنرال آیرونساید) بود.[۴] [۱۲]
در سال ۱۲۹۹ خورشیدی و چندماه قبل از کودتا، رضاخان برای شرکت در سرکوبی قیام میرزا کوچکخان جنگلی به گیلان فرستاده شد، که منجر به عقب نشینی قوای قزاق به فرماندهی استاروسلسکی تا حوالی قزوین (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2582%25D8%25B2%25D9%2588%25DB%258C%2 5D9%2586) گردید

[sorna]

کودتای سوم اسفند


در پی گفتگوها و هماهنگیهای به عمل آمده بین سیدضیاءالدین طباطبایی (مدیر روزنامه رعد) و رضاخان از یک سو و ژنرال آیرونساید با رضاخان از سوی دیگر، [۴] در روز سوم اسفند سال ۱۲۹۹، کودتایی ترتیب داده شد. عدهای معتقدند دولت بریتانیا به منظور جلوگیری از نفوذ بلشویکها و کنترل اوضاع ایران این کودتای نظامی را طرحریزی و پشتیبانی نمود.[۱۳][۱۴][۱۵] یک مولف آمریکایی تاکید میکند: «نیازی به اثبات این نکته نیست که انگلیسها در لشکرکشی به تهران و در پیش کشیدن رضا خان دخالت داشته اند.[۱۶] ولی میزان این دخالت هیچگاه مشخص نشد. [۱۷]
در نتیجه این کودتا، نیروهای قزاق به فرماندهی رضاخان وارد تهران شدند و ادارات دولتی و مراکز نظامی را اشغال کردند.[۴]

سردار سپه




http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/d/d6/Kabineyekodeta.jpg/250px-Kabineyekodeta.jpg
کابینه کودتا به ریاست سید ضیاء با حضور سردارسپه که فقط سه ماه دوام داشت


پس از کودتا و همزمان با نخست وزیری سیدضیاءالدین طباطبایی، احمدشاه رضاخان را با لقب سردار سپه به وزارت جنگ منصوب کرد. رضاخان سردار سپه تا سوم آبان ۱۳۰۲ در این سمت بود. و در این مدت نیروهای قزاق و ژاندارمری و نظمیه را ادغام کرد و ارتش ملی را به وجود آورد. [۴]ارتشی که بیست سال بعد، ناکارامدی کامل خود را نشان داد. [۱۸]
از لحاظ سیاسی او در این دوره با نخست وزیرهای شاه به ویژه احمد قوام مشغول جنگ قدرت بود. درعوض با احمد شاه رفتاری احترام آمیز و خاضعانه داشت. احمد شاه اکثر اوقات در خارج از کشور به سر میبرد. [۴]
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/0/02/Sardarsepah.jpg/250px-Sardarsepah.jpg http://fa.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png
سردارسپه با شمشیر اهدایی احمدشاه به مناسبت سرکوب جنبش جنگل


با ظهور ارتش نوین ایران، امنیت که سالها بود از کشور رخت بربسته بود، مجددا به کشور باز گشت. [۱۹]رضا شاه موفق شد در این دوره و به مدد مانورهای سیاسی [۲۰] و ارتش نوین خود، یاغیانی مانند شیخ خزعل و بلوچها را در جنوب تخته قاپو کند. همچنین انقلابیونی مانند میرزا کوچک جنگلی که از دوران مشروطه بر نواحی شمالی حکومت داشتند، توسط قوای این ارتش سرکوب شدند.[۲۱] وی به پاس این پیروزی شمشیر مکلل به جواهر از احمدشاه دریافت نمود.[۲] در این راستا حتی مخالفانی مانند سید حسن مدرس و دکتر محمد مصدق نیز، بازگردادن امنیت به کشور توسط وی را ستودند. [۴]

نخستوزیری و جمهوری خواهی

سرانجام در سوم آبان ۱۳۰۲ رضاخان با فرمان احمدشاه قاجار به نخستوزیری منصوب شد و شاه نیز پس از چند روز به اروپا رفت و عملا کشور را به رضاخان سپرد. رضاخان در این مدت پایههای قدرت خود را استوار کرد و به کوشش برای سرنگونی حکومت قاجار پرداخت.[۴]
نخست وزیر، طی این دوره متوجه شد که برخی از نا آرامیها را نمیتوان با جنگ از بین برد. بنابراین، روی به سیاست آورد و با آوردن خانزادگان به تهران اسباب شهرنشینی آنان را فراهم نمود و آنان را از طغیان و مخالفت بازداشت. [۲]
پادشاهان قاجاریه، تقریبا از اواسط دوران سلطنت ناصرالدین شاه، کشورداری را رها نموده و هیچ گامی در جهت بهبود وضع عمومی برنداشته بودند و سفرنامههای اروپائیان (همچون فرد ریچاردز،[۲۲] کلود انه [۲۳]و ویتاسکویل وست[۲۴]) در این دوران، روشن میکند که کشور به ویرانهای تبدیل شده بود.[۴]
لذا طی سالهای نخست وزیری، رضا شاه که اختیارات فوق العادهای پیدا کرده بود توانست یک رشته اصلاحات عمومی را به مرحله عمل برساند. این اصلاحات موجب شده بود تا عموم مردم نسبت به وی دید مثبتی داشته باشند. از دیگر سو، نخست وزیر هنوز افکار ضد مذهبی خود را بروز نداده بود. [۲] او در این دوره در مراسم مذهبی شیعیان در مساجد و تکایا شرکت میکرد و از وجود شاهزادگان قاجاری پرنفوذ همچون نصرتالدوله و صارمالدوله در دولت استفاده مینمود. [۴]
بنابراین در غیاب احمدشاه، عوامل رضاخان اندیشه الغای سلطنت و رئیس جمهور شدن سردار سپه را پیش آوردند. اما تغییر حکومت کشور به جمهوری با مخالفت شدید برخی از روشنفکران و روحانیان همچون ملکالشعرا بهار و سیدحسن مدرس با شکست روبرو شد[۲۵] [۴].

رسیدن به پادشاهی

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/e/e6/Sogand.jpg/250px-Sogand.jpg
مراسم سوگند رضاشاه در مجلس موسسان


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Militaryparadetehran.jpg/250px-Militaryparadetehran.jpg
رژه سربازان ایرانی در روز تاجگذاری رضاشاه در تهران


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Reza_shah_coronation.jpg/200px-Reza_shah_coronation.jpg



در طول یک و نیم سال بعد از شکست پروژه جمهوری خواهی، سردارسپه کوشید تا خود را با نمایندگان مخالفین و اقلیت مجلس نزدیک کند. ارتباطات وسیعی با عبدالحسین میرزا فرمانفرما، نصرت الدوله، سید حسن مدرس و تقریبا اکثر کسانی که پس از کودتا دستگیر شده بودند برقرار شد. از سوی دیگر تمایل بیش از حد احمد شاه به سلطنت مشروطه که گاهی به ضعف وی نیز تعبیر میشد، راه را برای تغییر سلطنت از قاجار به پهلوی هموار نمود. [۲۶]
تنها مقاومت جدی خانواده احمد شاه، نه از سوی وی که از سوی مادرش ملکه جهان صورت گرفت. او به تنهایی تصمیم به مبارزه با رضاخان گرفت و به این منظور از پاریس به عتبات عالیات سفر کرد تا حکم و فتوی مفسد و خارج از دین بودن بودن نخست وزیر را به هر قیمتی از مراجع عراق خریداری نماید. ولی او نیز هنگامی به عراق رسید که رضاشاه در مجلس موسسان سوگند پادشاهی خورده بود. [۲۷]
به هر تقدیر با فشارهای نخست وزیر، نمایندگان مجلس پنجم شورای ملی در روز ۹ آبان ۱۳۰۴ خورشیدی ماده واحدهای را مطرح کردند که به موجب آن احمدشاه از سلطنت خلع شد و حکومت موقت «در حدود قانون اساسی و قوانین موضوعه مملکتی به شخص آقای رضاخان پهلوی» سپرده شد و «تعیین تکلیف حکومت قطعی» به مجلس مؤسسان واگذار شد. اغلب نمایندگان شهر تهران (که بر خلاف سایر شهرها در فرایندی نسبتا دموکراتیک انتخاب میشدند) با این تغییر مخالفت نمودند. سپس با تشکیل یک مجلس موسسان، در ۲۱ آذر ۱۳۰۴، سلطنت ایران به «آقای رضا پهلوی» واگذار شد. انتخابات این مجلس در فرایندی کاملا غیر دموکراتیک انجام شد و کسانی مانند آیتالله کاشانی به نمایندگی رسیدند و در مدح رضا شاه و سلطنت وی، نطقهای پرشوری کردند. در بیست و چهارم آذر ۱۳۰۴ خورشیدی، رضاخان پهلوی در مجلس موسسان حاضر شد و با ادای سوگند به قرآن رسماً به عنوان سردودمان پهلوی وظایف پادشاهی را به عهده گرفت. مراسم تاجگذاری رضاشاه در ۴ اردیبهشت ۱۳۰۵ انجام شد. [۴]
سخنرانی مخالفان انتقال سلطنت از قاجار به پهلوی در مجلس (همچون دکتر محمد مصدق و سید حسن مدرس) نشان از آن دارد که آنان منکر نقش رضاخان در برقراری نظم در کشور نبودهاند. بلکه استدلال مخالفان چنین بود که با توجه به اینکه پادشاه مشروطه (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25B4%25D8%25B1%25D9%2588%2 5D8%25B7%25D9%2587) عملا اختیار حقوقی کشور داری را ندارد و این اختیارات یکسره به نخست وزیر واگذار شدهاست، لذا حیف است که نخست وزیر موفقی مانند سردارسپه به عضوی خنثی همچون پادشاه مشروطه تبدیل شود. زیرا چنانکه بخواهد همچنان مصدر امور باقی بماند ناچار به ورطه دیکتاتوری خواهد افتاد. تجربه سالهای بعد، صحت این استدلال را به اثبات رساند.

[sorna]

سالهای اول سلطنت

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Rezashah.jpg/200px-Rezashah.jpg
تصویر رسمی رضا شاه پهلوی در هنگام جلوس به سلطنت. الماس دریای نور روی کلاه وی دیده می شود.


با پایان دوران جنگ قدرت در کشور و پادشاهی رضا شاه، دوره رشد و سازندگی آغاز گردید. در این دوران رضا شاه، هنوز با افرادی رایزنی میکرد و مخالفانی چون محمدتقی بهار و محمد مصدق، آنقدر آزادی داشتند تا علنا با شاه مخالفت کنند [۲۹]و حتی از قبول مقام وزارت سر باز زنند. [۳۰]
هنگامی که رضا شاه پهلوی بر مسند پادشاهی نشست، جهان در آرامش موقت پس از جنگ جهانی اول نفسی میکشید. رضاشاه پهلوی، برنامه گستردهای را برای سامان اداری و اقتصادی کشور به دست گرفت. رضا شاه توانست از آرامش نسبی میان دو جنگ، حداکثر بهرهبرداری را نموده و زیرساختهای کشور همچون ارتش و راهها را به دست مستوفیالممالک، نخست وزیر مردمی و شناخته شده نوسازی کند. [۳۱] در همین دوران بود که کاپیتولاسیون الغا شده و راهآهن سراسری ایران به سرعت ساخته شد.[۳۲] همچنین آخرین آشوبها و نا امنیها نیز توسط رضا شاه سرکوب شد و شمال شرق ایران که محل جولان یاغیان بود، به تسخیر ارتش درآمد و شهرهای جدید (مانند بندر ترکمن و گنبد کاووس) در محل این ناآرامیها ساخته شد. [۳۳]
رضا شاه، در این دوران به تقویت نفوذ و افزایش پایگاه مردمی خود، خصوصا در میان برخی روشنفکران پرداخت. سازمانهای زنان (مانند جمعیت نسوان وطنخواه) آزادی فعالیت داشتند و گروههای چپ مانند حزب کمونیست ایران فعالیت میکردند. رضا شاه، بعدها هیچگاه نتوانست پایگاه مردمی خود را در این دوران مجددا به دست بیاورد. [۳۴] در اواخر این دوران بود که قانون مدنی کشور به تصویب مجلس رسید. با تصویب این قانون، قدرت روحانیون که تا آن زمان تنها مقام قضایی کشور بودند، به چالش کشیده شد.[۳۵]

دیکتاتوری

تنها سفر خارجی رضاشاه، سفر به ترکیه در سال ۱۳۱۳ بود. او در این سفر سخت تحت تاثیر همپای ترکش کمال آتاتورک قرار گرفت و کوشید تا مانند او، کشور را با قدرت اداره نماید. [۴]محمدرضا پهلوی معتقد بود رضاشاه در دوره پادشاهی خود تمام امور مملکتی را در دست خود داشت و کشور را مانند یک نظامی اداره میکرد. [۳۶] بسیاری از مورخان عقیده دارند که تغییر حکومت ایران از مشروطه به استبدادی و دیکتاتوری از حدود سالهای ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۰ یعنی نیمه دوم حکومت رضا شاه، صورت پذیرفتهاست. [۳۷]
اولین نشانههای تغییر رویه رضا شاه، در سال ۱۳۰۵ و با ترور ناکام مدرس مشاهده شد. در اردیبهشت ۱۳۰۶ خودکامگی وی به حدی رسید که مستوفیالممالک دیگر ادامه کار را مفید ندانست و استعفا کرد.[۳۸]و در گزارشی به مهدیقلی هدایت (نخست وزیر بعدی) خود را تحقیر شده خواند و استعفا کرد. [۳۹]
آزادیهایی که در جریان انقلاب مشروطه به دست آمده بود در این دوره از بین رفت. بسیاری از رقبا و مخالفان شاه زندانی و در زندان کشته شدند. در میان مقتولان چند نفر از وزیران وی مانند تیمورتاش ، سردار اسعد بختیاری و نصرتالدوله، برخی از روسای ایلات مانند صولتالدوله قشقایی، برخی از شعرا و ادیبان مانند میرزاده عشقی و فرخی یزدی و تعدادی از نمایندگان مجلس شورای ملی (مانند سید حسن مدرس و ارباب کیخسرو) نیز دیده میشوند.[۴] [۴۰] [۴۱] [۴۲] و [۴۳] برخی از وزرا و نزدیکان شاه نیز (مانند علیاکبر داور وزیر عدلیه)از ترس اتفاقات مشابه خودکشی کردند. [۴۴] [۴۵] علاوه بر این افراد، کشتارهای دست جمعی عشایر کهگیلویه، قشقایی و بختیاری را نیز که عمدتا با خانواده صورت میپذیرفت باید افزود. [۴۶]
مجلس شورای ملی در این دوره جنبه نمایشی پیدا کرد و انتخابات با دستور از بالا و بر پایه فهرستهایی از نمایندگان مورد تائید او انجام میشد.[۴] [۴۷] [۴۸] حتی مصونیت پارلمانی نمایندگان مجلس (مانند جواد امامی، اسماعیل عراقی و رضا رفیع) که همگی از هواداران قبلی رضا شاه بودند سلب شد و آنان نیز دستگیر و زندانی شدند. [۴۹]به همین منظور زندان قصر طراحی و ساخته شد و اولین زندانی آن، سازنده آن یعنی سرتیپ درگاهی بود. [۴]
در این دوران نه تنها همه گونه فعالیت سیاسی گروههای چپ مانند حزب کمونیست ایران و گروه ۵۳ نفر) که حتی فعالیتهای اجتماعی زنان نیز متوقف گردید و جراید و روزنامهها تحت انقیاد کامل درآمده و یا تعطیل شدند.[۵۰]

عملکرد رضا شاه

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/OpeningCeremony-TehranUMedicine.jpg/200px-OpeningCeremony-TehranUMedicine.jpg
رضاشاه پهلوی در مراسم افتتاح دانشگاه تهران


رضاشاه برای سامان اداری و اقتصادی کشور، چه در مقام پادشاه و چه در مقام نخست وزیر و وزیر جنگ، کارهایی کرد که برخی از آنها عبارتاند از: [۵۱]


لغو کاپیتولاسیون
اسکان عشایر
تاسیس دادگستری
یکی کردن نیروهای نظامی و تشکیل ارتش ایران
تاسیس بانک ملی ایران
ساخت راهآهن سراسری ایران
جادهسازی در کشور
کشف حجاب
تأسیس رادیو ایران و خبرگزاری پارس
تأسیس دانشگاه تهران
گسترش صنایع
تأسیس فرهنگستان ایران
تغییر تقویم رسمی ایران از تقویم هجری قمری به تقویم خورشیدی جلالی
تغییر نام رسمی کشور در مجامع بینالمللی از پارس به ایران (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D9%2586) در سال ۱۹۳۵ .

[sorna]

شهریور ۱۳۲۰


(http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B4%25D9%2587%25D8%25B1%25DB%258C%2 5D9%2588%25D8%25B1_%25D8%25A8%25DB%258C%25D8%25B3% 25D8%25AA)
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/0/0a/%D8%B1%D8%B6%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%87.jpg/200px-%D8%B1%D8%B6%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%87.jpg (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2588%25D9%2586%2 5D8%25AF%25D9%2587%3A%25D8%25B1%25D8%25B6%25D8%25A 7%25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587.jpg)



با وقوع جنگ جهانی دوم (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25AC%25D9%2586%25DA%25AF_%25D8%25AC% 25D9%2587%25D8%25A7%25D9%2586%25DB%258C_%25D8%25AF %25D9%2588%25D9%2585)، رضا شاه که محو پیروزیهای متحدین شده بود، روابط خود را با آلمان و ژاپن گسترش داد. ولی انگلستان (که به نفت رایگان ایران برای پیشبرد ماشین جنگی خود نیاز مبرم داشت) و روسیه (که گشایش احتمالی جبههای دیگر در جنوب را تاب نداشت) با کمک نیروهای آمریکایی در روز ۳ شهریور ۱۳۲۰ایران را اشغال نمودند. این اقدام علیرغم بیطرفی دولت ایران در جنگ، رخ داد. [۵۳]
پس از اشغال ایران، بریتانیا پیامی به این مضمون به رضاشاه ارسال کرد:[۵۴]
« «ممکن است اعلیحضرت لطفا از سلطنت کنارهگیری کرده و تخت را به پسر ارشد و ولیعهد واگذار نمایند؟ ما نسبت به ولیعهد نظر مساعدی داریم و از سلطنتش حمایت خواهیم کرد. مبادا اعلیحضرت تصور کنند که راهحل دیگری وجود دارد.» » رضاشاه سپس تحت نظر نیروهای بریتانیایی (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A8%25D8%25B1%25DB%258C%25D8%25AA%2 5D8%25A7%25D9%2586%25DB%258C%25D8%25A7) از بندرعباس (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A8%25D9%2586%25D8%25AF%25D8%25B1%2 5D8%25B9%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8%25B3) با کشتی از ایران (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25A7%2 5D9%2586) خارج شد. ابتدا او را به سمت هند (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%2587%25D9%2586%25D8%25AF) بردند. بعد به جزیره موریس منتقل شد و بالاخره در آفریقای جنوبی در شهر ژوهانسبورگ تحت نظر قرار گرفت. [۵۵]
او در دوران تبعید بسیار کم سخن میگفت. یکی از آخرین وصیتهای او به ایرانیان این جملهاست که:[۵۶]
« «به ایرانیان بنویسید که از آمریکاییها بیشتر بترسند تا از روسها و انگلیسها. اینست حرف آخر رضا شاه و این حرف رضا شاه را هم تاریخ، مدلل خواهد داشت که آیا درست است یا نادرست» »
خانواده رضاشاه

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/e/e1/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87_%D8%B1% D8%B6%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%87.jpg/250px-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87_%D8%B1% D8%B6%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%87.jpg (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2588%25D9%2586%2 5D8%25AF%25D9%2587%3A%25D8%25AE%25D8%25A7%25D9%258 6%25D9%2588%25D8%25A7%25D8%25AF%25D9%2587_%25D8%25 B1%25D8%25B6%25D8%25A7%25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%25 87.jpg) http://fa.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2588%25D9%2586%2 5D8%25AF%25D9%2587%3A%25D8%25AE%25D8%25A7%25D9%258 6%25D9%2588%25D8%25A7%25D8%25AF%25D9%2587_%25D8%25 B1%25D8%25B6%25D8%25A7%25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%25 87.jpg)
رضاشاه و خانوادهاش


رضا شاه در طول دوران زندگی جمعا با چهار زن ازدواج کرد که از آن میان عصمتالملوک دولتشاهی مورد توجه ویژه او قرار داشت. این در حالی بود که تاجالملوک آیرملو ملکه رسمی محسوب میگردید. او از این همسران جمعا 11 فرزند داشت که ولیعهدش محمدرضا پهلوی همزمان با اشرف و پس از همدمالسلطنه و شمس به دنیا آمدهاست. [۵۷]

سیاست خارجی

در دوره زمامداری رضا شاه ،ایران رابطه نزدیکی با کشور آلمان برقرار کرد بطوریکه این کشور به بزرگترین شریک تجاری ایران تبدیل شد و بیش از سه هزار کارشناس آلمانی در ایران استقرار یافتند.[۵۸]این افرایش رابطه با آلمان باعث تیرگی روابط با انگلیس و شوروی شد و یکی از علتهای حمله این دوکشور در سال ۱۳۲۰ به ایران شد.[۵۹]
در دوره رضاه شاه روابط بین المللی ایران دچار فراز ونشیبهایی شد. در سال ۱۹۳۷ و در اعتراض به چاپ عکسی در یک نشریه فرانسوی،ایران سفیر خود را از فرانسه فراخواند.[۵۸]درسال ۱۹۳۵ نیز در پی دستگیری سفیر ایران در آمریکا به جرم سرعت زیاد در حین رانندگی در مریلند ایالات متحده آمریکا ،ایران روابط خود با آمریکا را قطع کرد.[۶۰]درسال ۱۹۳۹ روابط ایران با فرانسه و آمریکا به حالت عادی بازگشت.

ماجراهای پس از مرگ

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Reza_Shah_Tomb_jpg.jpg/180px-Reza_Shah_Tomb_jpg.jpg
آرامگاه رضا شاه


پیکر رضاشاه را پس از مرگ به مصر بردند و در آنجا به امانت گذاشتند. جنازه وی در مصر مورد دستبرد ملک فاروق، برادر فوزیه همسر اول محمدرضا پهلوی قرار گرفت و شمشیر جواهرنشان وی به سرقت رفت. [۶۱]در اردیبهشت ۱۳۲۹ جنازه به ایران آمد و با تشریفات رسمی به حضرت عبدالعظیم منتقل شد و در آرامگاه ویژه او دفن شد.[نیازمند منبع]
در روز ۲۴ دیماه ۱۳۵۷ و مدت کوتاهی قبل از انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ پیکر وی بار دیگر به همراه پیکر پسرش علیرضا پهلوی توسط محمدرضا، ابتدا به لوس آنجلس و سپس به مسجدالرفاعی مصر منتقل شد. در اردیبهشت ماه ۱۳۵۹، مقبره رضاشاه به دستور حاکم شرع وقت صادق خلخالی به کلی ویران شد.[۶۲]

منش و بینش


مذهب

رضا شاه، تا پیش از پادشاهی، تظاهرات مذهبی شدیدی داشت. او در دستههای عزاداری امام حسین (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25A7%25D9%2585%25D8%25A7%25D9%2585_% 25D8%25AD%25D8%25B3%25DB%258C%25D9%2586) و همچنین در تکایا و حسینیهها بطور فعالی شرکت مینمود.[۲] [۴] [۶۳]لیکن در همان دوران (دوره وزارت جنگ) نیز اعتقاد عمیق به جدایی دین و سیاست داشت. [۶۴] او در سفرنامه خوزستان (که در اواخر دوران رئیس الوزرا بودنش به رشته تحریر درآوردهاست)، به سختی از شاه اسماعیل صفوی بخاطر تکیه بر گروه شیعیان و احساسات شیعی انتقاد میکند. [۶۵] او همچنین پس از رسیدن به پادشاهی و در سال 1305 در سفرنامه مازندران شاه عباس را شدیدا بخاطر اختلاط مذهب و سیاست مورد انتقاد قرار دادهاست. [۶۶]
بی سبب نیست که او روابط مناسبی با روحانیون معاصرش نداشت. او با تصویب قانون مدنی و تربیت قضات، دست روحانیون را از محاکم سنتی کوتاه نمود.[۶۷] با طرح کشف حجاب و لباس متحدالشکل مردان و محدود نمودن روحانیون (به غیر از علمای تراز اول) از پوشش سنتی، روحانیون را علنا به مبارزه طلبید و سرانجام با کشتار و سرکوب در مسجد گوهرشاد، این مبارزه را با قوه قهریه به پیش برد. او حتی یکبار که یکی از دخترانش در حرم حضرت معصومه بصورت بدحجاب ظاهر شده بود و از این بابت مورد اعتراض واقع شده بود، شخصا به قم رفت، با چکمه وارد حرم شد و روحانی اعتراض کننده را به شلاق بست.[۲] [۴] [۶۸]ولی به علت رابطه نزدیک و خوب رضا شاه با عبدالکریم حائری یزدی ، بزرگترین مرجع تقلید در آن زمان و با وساطت او هیچ اعتراضی به این اقدام رضا شاه صورت نگرفت.[۶۹]

دارایی و ثروت

در دوره دوم حکومت رضا شاه بر کشور، او زمینهای بسیاری را تا پایان پادشاهیاش در سراسر ایران، بهویژه در شمال ایران را به نام خویش کرد و در اواخر سلطنت حدود ۷۰۰۰ روستا به نام او ثبت شده بود [۷۰] [۷۱] مجموع زمینهای وی بالغ بر 10% از کل زمینهای کشاورزی ایران آن روز میشد. اگرچه برخی معتقدند که رضاشاه در زمان برکنار شدن از سلطنت نقدینگی فراوانی در خارج از کشور داشتهاست، [۷۲][۷۰] [۷۱][۷۳][۷۴] [۷۵] ولی خود وی در هنگام تبعید و در پاسخ به کسانی که به وی اتهام به داشتن حساب بانکی در خارج از ایران میزدند، میگوید: «آقایان بدانند که من درتمام بانکهای اروپا و آمریکا یک لیره یا یک دلار هم ندارم - راست است که در ایران متمولم، ولی در خارج هیچ چیز ندارم و دولت باید فکر خرج من باشد».[۷۶]
رضا شاه پس از رسیدن به سلطنت، تمایل نداشت که مانند شاهان دوره قاجاریه در کاخهای گلستان و صاحبقرانیه، زندگی و تاجگذاری کند.[۲] لذا کاخ مرمر را در شهر برای خود بنا نمود.[۷۷] برای ییلاق شمیران نیز منطقه و باغات سعدآباد را به تدریج تملک نموده و کاخ سعدآباد را در آن بنیان نهاد. [۲]او همچنین برای تاجگذاری از تاج کیانی (تاج شاهان قاجار) استفاده ننمود و تاج پهلوی بطور اختصاصی برای وی ساخته شد. [۷۸]
دانش و مطالعات

شرایط اقتصادی خانواده رضا در کودکی و همچنین فرهنگ آن دوره که تحصیل را صرفا برای عده معینی مقدور مینمود، باعث شد تا رضا از تحصیلات آکادمیک باز بماند. در جریان انقلاب مشروطه و پس از فتح تهران در سال ۱۲۸۷ خورشیدی به همراه گروه محافظین عینالدوله که تبعید میشد، به فریمان فرستاده شد. رضاخان به عینالدوله نزدیک شد و به آموختن خواندن و نوشتن پرداخت. [۷۹]
او بعدها به مطالعه تاریخ علاقهمند شد. [۸۰] علاقه وی را به ادبیات فارسی از بازسازی آرامگاههای سعدی، حافظ و فردوسی میتوان حدس زد. بخشی از کتاب سفرنامه مازندران وی به تعریف از سعدی و حافظ و تمجید از خوشنویسانی همچون میرعماد، میرزا محمدرضا کلهر و درویش میگذرد و خود وی مدعی است که «کتاب بوستان سعدی هم که به یک قطعه جواهر بیشتر شبیهاست تا به کلمات معمولی، کمتر ممکن است از دسترس من دور بماند.» علاوه بر ادبیات فارسی، او به مطالعه آثار مستشرقینی همچون گوستاو لوبن نیز علاقهمند بودهاست.[۸۱]
از رضا شاه، علاوه بر چندین متن نطق و سخنرانی، دو سفرنامه خوزستان و مازندران به جا ماندهاست که هردو پیش از انقلاب اسلامی ایران منتشر شدهاند. با توجه به میزان سواد آکادمیک رضاشاه و اینکه همواره فقط کلمه رضا را به عنوان امضا استعمال مینمودهاست، گروهی نگارش این دو سفرنامه را به دبیراعظم بهرامی نسبت میدهند. [۸۲]
سفرنامه خوزستان که در دوران پیش از سلطنت رضاخان نوشته شدهاست، بیشتر به وقایع مربوط به شیخ خزعل پرداختهاست.[۸۳] در سفرنامه مازندران که مربوط به سال ۱۳۰۵ شمسی و پس از سلطنت است، مسایل عمرانی بیشتر مد نظر بودهاست.[۸۴]
در دوره حکومت وی، آموزش اجباری رایگان که پیش از این و در دوره مشروطیت برای کودکان اجباری شده بود، [۸۵]به تدریج تحقق یافت. همچنین در این دوره برای نخستین بار پس از تاسیس دارالفنون به دست امیرکبیر، مراکز ایرانی و دولتی آموزش عالی مانند دانشگاه تهران تاسیس گردید. در این دوره همچنین با تصویب قوانین حمایتی مانند معافیت یکساله محصلین مدارس متوسطه و تاکید بر نظام آموزش عالی، مدارس متوسطه رایگان دولتی نیز شکل گرفت. [۸۶] [۸۷]

زنان

تا پیش از حکومت رضاشاه، قوانین به مردان اجازه حکومت بر زنان را میداد.[۸۸] اگرچه اقدامات رضا شاه نتوانست اصلاحات اساسی برای احقاق حقوق زنان انجام دهد ولی او این حقوق را از راههای دیگری همچون گسترش سیستم آموزشی و دعوت از زنان برای ساختن ایران به کمک زنان تحصلیکرده و کار در شغلهایی چون معلمی بهبود داد.[۸۹]
از دیگرسو برای نخستین بار با تصویب قانون مدنی در سال 1307، اولیه ترین حقوق زنان برای ازدواج، به رسمیت شناخته شد و کف سن ازدواج دختران که تا پیش از آن محدودیتی نداشت به 15 سال تمام رسید. همچنین مردان مکلف شدند که ازدواج خود را در یک دفتر ازدواج ثبت و رسمی کنند. در سال 1317 قانونی مترقی تر، مردان را مجبور به ارائه گواهی پزشکی (عمدتا برای جلوگیری از سرایت بیماریهای مقاربتی از مرد به همسرش) هنگام عقد نمود.[۹۰]
اما از سوی دیگر، رضاشاه پس از به سلطنت رسیدن اقدام به سرکوب، توقیف و بستن نشریات و انجمنهای مستقل از جمله سازمانهای زنان کرد و آخرین آنها را نیز در سال ۱۳۱۲ بست[۹۱][۹۲][۹۳].
رضا شاه در ۱۷ دیماه ۱۳۱۴ طرح کشف حجاب (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25DA%25A9%25D8%25B4%25D9%2581_%25D8%25AD% 25D8%25AC%25D8%25A7%25D8%25A8) زنان را اجرا نمود.[۹۴] (http://patoghu.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2 Fwiki%2F%25D8%25B1%25D8%25B6%25D8%25A7%25D8%25B4%2 5D8%25A7%25D9%2587_%25D9%25BE%25D9%2587%25D9%2584% 25D9%2588%25DB%258C%23cite_note-93) در این تاریخ برای اولین بار همسر و دختران رضا شاه، در جشن دانشسرای عالی دختران بدون حجاب حضور یافتند.

[sorna]

محمد رضا پهلوی محمدرضاشاه پهلوی (زادهٔ ۴ آبان ۱۲۹۸ در تهران، درگذشتهٔ ۵ مرداد ۱۳۵۹ در قاهره) از ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ تا وقوع انقلاب ایران در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ پادشاه ایران بود. او با وقوع انقلاب ایران برکنار شد و از این رو آخرین شاه نظام سلطنتی در ایران به حساب میآید.




۱ زندگینامه

۱.۱ آغاز زندگی و دورهٔ کودکی
۱.۲ جوانی و ولیعهدی
۱.۳ رسیدن به سلطنت
۱.۴ سالهای آغاز سلطنت
۱.۵ شاه و ملی شدن صنعت نفت
۱.۶ کودتای ۲۸ مرداد
۱.۷ حکومت مطلقه
۱.۸ انقلاب و ترک ایران
۱.۹ مرگ

۲ اقدامات مهم شاه

۲.۱ حقوق بشر و سیاست داخلی
۲.۲ انقلاب سفید
۲.۳ سایر اقدامات
۲.۴ شاه و زنان
۲.۵ دین و مذهب
۲.۶ سوءقصدها
۲.۷ در رسانهها
۲.۸ کتابشناسی
۲.۹ جُستارهای وابسته
۲.۱۰ پانویسها
۲.۱۱ منابع
۲.۱۲ پیوند به بیرون




زندگینامه


آغاز زندگی و دورهٔ کودکی

نوشتارهای اصلی: کودکی محمدرضا پهلوی و نوجوانی محمدرضا پهلوی

او در روز ۴ آبان ۱۲۹۸ (۱ صفر ۱۳۳۸، ۲ عقرب ۱۲۹۸، ۲۶ اکتبر ۱۹۱۹) در تهران به دنیا آمد. پدر او «رضاخان میرپنج سوادکوهی» (بعدها رضاشاه پهلوی)[۱] و مادرش تاجالملوک آیرملو (بعدها «ملکهٔ مادر») بود. [۲]
محمدرضا از این پدر و مادر، دو خواهر و یک برادر به نامهای شمس(۱۲۹۶-۱۳۷۴)، اشرف (دوقلو با محمدرضا) و علیرضا (۱۳۰۱-۱۳۳۳) داشته است.[۳]
محمدرضا پس از به سلطنت رسیدن پدرش به مقام ولیعهدی رسید. تحصیل را در مدرسه نظام به همراه بیست نفر از همکلاسی های دست چین شده آغاز کرد[۴] و از کودکی زبان فرانسوی را نزد پرستار فرانسویاش مادام ارفع آموخت.[۵] در دوازده سالگی او را برای ادامه تحصیل به سوئیس فرستادند. او در سوئیس در مدارس "اکل نوول دوشی" و انستیتو لو روزه[۶] نزدیک شهر لوزان در سوئیس تحصیل کرد.

جوانی و ولیعهدی

نوشتارهای اصلی: جوانی محمدرضا پهلوی و فوزیه و محمدرضا پهلوی

محمدرضا در ۱۷ سالگی از سوئیس به ایران بازگشت و در دانشکده افسری تحصیل را ادامه داد. در سال ۱۳۱۸ با فوزیه خواهر ملک فاروق پادشاه مصر ازدواج کرد. حاصل این پیوند دختری به نام شهناز بود. [۷] طی این دوره از زندگی، محمدرضا به تدریج در کنار رضاشاه با فنون سلطنت و رموز سیاست آشنا میشد و جلسات روزانه منظمی میان آنان برقرار بود.

رسیدن به سلطنت


در سوم شهریور ۱۳۲۰ کشور ایران بوسیله قوای سه کشور انگلستان، شوروی و آمریکا اشغال گردید. رضاشاه دستور مقاومت داد و فرماندهی کل قوا و مسئولیت دفاع از تهران را به ولیعهدش واگذار نمود. محمدعلی فروغی از جانب انگلستان قول مساعد برای حفظ مقام سلطنت در خانواده پهلوی را به رضاشاه داد و سرانجام در روز پنجم شهریور دستور عدم مقاومت به تمام واحدها ابلاغ شد.
مذاکرات میان نمایندگان اشغالگران بر سر جانشینی رضاشاه مدتی به طول انجامید. گزینه اصلی بریتانیا به غیر از محمدرضا، پسر محمدحسن میرزا نوه محمدعلی شاه قاجار (ساکن انگلستان و افسر نیروی دریائی پادشاهی بریتانیا) بود. ولی در نهایت با توافق شوروی و آمریکا، محمدرضا پهلوی را به جای پدرش به سلطنت برگزیدند. رضاشاه پهلوی توسط انگلستان از سلطنت برکنار و به جزیره موریس و سپس به آفریقای جنوبی تبعید شد.[۸]

سالهای آغاز سلطنت


از زمان شروع سلطنت توسط محمدرضا پهلوی تا ترور وی در سال ۱۳۲۷، ایران یکی از آزادترین دوران پادشاهی خود را تجربه نمود. طی این دوران، شاه از محبوبیت بیشتری (نسبت به سالهای بعدی سلطنتش) نزد مردم برخوردار بود و در مجامع عمومی و بین مردم با کمترین محافظ تردد می نمود.
ماجرای طلاق فوزیه از شاه، پس از خروج فوزیه از ایران، سه سال طول کشید. فوزیه در سال ۱۳۲۴ تهران را برای همیشه ترک کرد. از سالها پیش از آن نیز روابط شاه با وی به سردی گرائیده بود.[۷] لذا سالهای ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۷ شاه زندگی خصوصی مجردی توام با خوشی ای را میگذرانید.[۹]
در طول این هفت سال، پست نخست وزیری چهارده بار (ولی فقط بین نه نفر) جابجا شد. نخست وزیران شاه در این دوره پایگاه مردمی محکمی نداشتند. تشکیل احزاب غیر مردمی، انتشار روزنامه کیهان و اصلاح و تشکیل گارد جاویدان به فرمان مستقیم شاه در این دوره صورت گرفت. شاه معتقد بود که غربی ها مایلند که شاهی ضعیف بر کشور حکومت کند.
طی این سالها، تا زمان خروج نیروهای متفقین از ایران، شاه حداکثر فقط در تهران حکومت میکرد. این موضوع باعث شده بود تا اقتدار پادشاهی وی به عنوان یک پادشاه به چالش کشیده شود. تا حدی که زمانی که سه مرد قدرتمند آن روزگار (چرچیل، روزولت و استالین) برای شرکت در کنفرانس تهران به تهران آمدند، چرچیل و روزولت برخلاف عرف دیپلماتیک، عملا وی را نادیده انگاشتند و به دیدار وی نرفتند. [۹]
مدت کوتاهی پس از آن و در جریان پیشه وری و خودمختاری آذربایجان، شاه اینبار با کمک آمریکا فرصت یافت تا اقتدار از دست رفته را به خود بازگرداند. با اولتیماتوم آمریکا، شوروی دست از حمایت مستقیم پیشه وری برداشت و با اعتراضات مردم حکومت پیشه وری در آدربایجان و قاضی محمد در کردستان سقوط کرد.به گفته برخی با اصرار شاه و ارتش قاضی محمد بر خلاف نظر قوام السلطنه محاکمه و اعدام شد. [۹] [۱۰]
دربهمن ماه ۱۳۲۷ ماجرای ترور شاه در دانشگاه تهران اتفاق افتاد. شاه بعدها در محافل خصوصی و به طور مبهم، رزم آرا را مسئول ترور خود و هژیر معرفی میکرد. برخی معتقدند این ترور (با توجه به تعداد گلولههای شلیک شده (پنج گلوله) و ناموفق بودن آن و همچنین گلوله باران شدن ضارب توسط محافظین شاه پس از اتمام گلوله هایش!) احتمالا توسط خود شاه تدارک دیده شده است. روایت رسمی این بود که یک متعصب مذهبی وابسته به حزب توده مسئول ترور بوده است. [۱۱].
با وقوع ماجرای ترور شاه دربهمن ماه ۱۳۲۷ سران حزب توده دستگیر یا فراری شدند و مذهبی ها اولین دوران زندانی و تبعید خود را تجربه کردند. [۱۲] احزاب سياسى را به بهانه همين ترور ممنوع كردند كه نتوانند به برنامه شاه براى كسب قدرت مطلقه اعتراض كنند.[نیازمند منبع] آنگاه حكومت نظامى برقرار شد و در دوران حكومت نظامى انتخابات مجلس مؤسسان دوم در سال ۱۳۲۸ برگزار شده در همين سال مجلس مؤسسان دوم تشکیل شد. سپس اين مجلس مؤسسان اختیارات محمدرضا شاه را افزود و به وی، حق انحلال مجلس شورای ملی و مجلس سنا را تفویض کرد. شاه بعدها در زمان كودتاى 28 مرداد از همين اختیارات استفاده نمود.
اين اولين گام شاه زيرچتر حمايت انگليس و آمريكا براى به دست آوردن قدرت ديكتاتورى به شمار ميرود[نیازمند منبع]، حتى قوام السلطنه نيز طى نامه سرگشاده ايى به اين عمل اعتراض كرده و آن را دفن كردن بقاياى مشروطيت دانست.

شاه و ملی شدن صنعت نفت


نهضت ملی شدن صنعت نفت آنقدر در روحیه شاه اثر گذاشت که بخش عمدهای از کتاب پاسخ به تاریخ که پس از سقوط سلطنت نوشته است، را نیز به خود اختصاص داده است. [۱۳] در سالهای ۱۳۲۷ تا ۱۳۲۹ مذاکراتی بین نویل گس و عباسقلی گلشائیان، وزیر دارائی دولت انجام شد و حاصل آن قراردادی بود که به قرارداد الحاقی گس-گلشائیان معروف شد. طبق این قرارداد، حق امتیاز ایران از نفت جنوب افزایش مییافت ولی در عین حال قرارداد اصلی یعنی قرارداد ۱۹۳۳ تغییری نمیکرد. شاه مایل به تصویب همین قرارداد بود ولی نمایندگانی از جبهه ملی مثل حسین مکی، مظفر بقائی و ابوالحسن حائریزاده از تصویب آن جلوگیری کردند. [۱۴]
به پیشنهاد جمال امامی در مجلس شورایملی، مصدق نخستوزیر شد. قدرت شاه در دوره نخستوزیری مصدق روزبهروز کمتر شد. به خاطر محبوبیت مصدق و امر ملی شدن نفت، شاه نیز در ظاهر از او پشتیبانی میکرد ولی عملا در برکناری او میکوشید. در رویداد ۳۰ تیر ۱۳۳۱ ارتش به طرفداران مصدق و کمونیستها تیراندازی کرد و عدهای کشته شدند. سرانجام بجای قرارداد گس-گلشائیان، با امضای همه اعضای کمیسیون مخصوص نفت در مجلس شورای ملی ایران در ۱۷ اسفند ۱۳۲۹ قانون ملی شدن صنعت نفت به تصویب رسید. مجلس سنا نیز این قانون را در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ تصویب کرد.
در سال ۱۳۲۹ شاه با همسر دوم خود ثریا اسفندیاری ازدواج کرد. او فرزند یکی از خوانین بختیاری از همسری آلمانی بود. [۱۵] اولین بار، شاه به همراه فوزیه وی را زمانی که کودکی بیش نبود، ملاقات نموده بود.[۷] برخی از مورخین اعتقاد دارند که ثریا محبوبترین همسر شاه بوده است. [۱۶]

کودتای ۲۸ مرداد


کودتای ۲۸ مرداد، که با طرح و حمایت مالی و اجرائی سازمان مخفی اطلاعات بریتانیا و سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، علیه دولت مصدق در مرداد ۱۳۳۲ انجام شد، موجب برکناری دولت دکتر مصدق شد و محمدرضا که پس از شکست کودتای ۲۵ مرداد به رم رفته بود به ایران بازگشت [۱۷]و دوران حکومت مطلقه خود را آغاز کرد. [۱۸]

حکومت مطلقه

نوشتار اصلی: حکومت مطلقه محمدرضا پهلوی‎
در شرایط سرکوب و خفقان پس از ۲۸ مرداد، قرارداد کنسرسیوم تصویب شد. با پایان یافتن موقت بحث نفت، شاه با روشهای گوناگونی مورد حمایت قرار گرفت. دولت آیزنهاور با ارسال کمکهای مالی و نظامی حکومت او را تقویت کرد. «پیمان بغداد» میان کشورهای ایران، عراق، ترکیه و پاکستان منعقد شد.
شاه عملا به تدریج به تصمیم گیرنده اصلی اوپک تبدیل شد. پولهای فراوان نفتی به کشور سرازیر گردید. با خروج انگلستان از خلیج فارس جزایر سه گانه مجددا به حاکمیت ایران بازگشتند. متقابلا بحرین (که پیش از آن عملا تحت حاکمیت ایران نبود) رسما از ایران جدا شد. [۱۹]
نخست وزیران این دوره، عملا تنها آلت دست شاه بودند.[۲۰] تأسیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور معروف به «ساواک» با کمک آمریکا و اسرائیل[نیازمند منبع]نقش مهمی در سرکوبها و نیز گسترش نارضایتی داشت. دوباره انتخابات مجلس شورای ملی، همچون دوره رضاشاه، بر اساس فهرست تائیدشده توسط شاه انجام گرفت.[نیازمند منبع]
در عین حال شاه به مدرنیزه کردن ایران پرداخت و مراکز علمی و فرهنگی کشور را گسترش داد. انجام اصلاحات سیاسی و اجتماعی از جمله تصویب قانون اصلاحات ارضی و اعطای حق رای به زنان از مهمترین فعالیتهای حکومت وی بود.
دو سال پس از کودتای ۲۸ مرداد، دانشگاه کلمبیا در نیویورک به شاه ایران دکترای افتخاری داد.[۲۱] شاه از ثریا که توان بچه دار شدن نداشت جدا شد و با فرح دیبا ازدواج نمود. شاه از فرح دارای دو پسر و دو دختر گردید و رضا پسر ارشد وی ولیعهد ایران شد.

انقلاب و ترک ایران


سید روحالله خمینی روحانی شیعه رهبری قیامی را عهده دار شد که حکومت شاه را سرنگون ساخت. این حرکت که با قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ شروع شد، سرانجام منجر به خروج نهایی شاه از کشور (به توصیه آمریکا)[چه کسی تائید کرده؟] در تاریخ ۲۶ دی ۱۳۵۷ گردید و سرانجام در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ نظام حکومتی شاهنشاهی سقوط کرد. [۲۲]
علل پیروزی انقلاب ایران بسته به دیدگاه تحلیلگران شامل نارضایتی مردم از حکومت شاه و مظاهر غیر اسلامی آن،[۲۳] مشکلات روحی شاه که منجر به خطاهای تصمیم گیری توسط وی شد[چه کسی تائید کرده؟][۲۴] تصمیمات غلط آمریکا در خصوص حقوق بشر در ایران[چه کسی تائید کرده؟] [۲۵]و سرانجام قطع حمایت سران غرب در کنفرانس گوادلوپ از شاه بود.[چه کسی تائید کرده؟] [۲۶]

مرگ

شاه پس از خروج از کشور ابتدا مدتی را در منطقه ماند، به امید آنکه مجددا به حکومت بازگردد. با شدت یافتن بیماری سرطان طحال، وی مجبور شد بر خلاف تمایل دولتمردان آمریکا، برای درمان پزشکی به مرکز سرطان مموریال اسلون-کترینگ در ایالات متحده آمریکا برود. با بروز بحران گروگانگیری، هیچ کشوری علاقه به پناه دادن یک سلطان بی تاج و تخت نداشت. روزنامه نیویورک تایمز اورا به هلندی سرگردانی تشبیه کرد که به دنبال بندری برای پهلوگرفتن میگردد. شاه پس از خروج از بیمارستان ابتدا به مرکز پزشکی ویلفورد هال در پایگاه نیروی هوایی لاکلند در تگزاس، و سپس به پاناما و مکزیک سپس از آن جا به مصر رفت. او در سن ۶۱ سالگی در ۵ مرداد ۱۳۵۹ (۲۷ ژوئیه ۱۹۸۰) در اثر بیماری ماکرو گلوبولینمی والدنشتروم در مصر درگذشت. جسد وی در مسجد الرفاعی مصر دفن شدهاست.

[sorna]

اقدامات مهم شاه


حقوق بشر و سیاست داخلی

در دوران اولیه سلطنت وی و تا پیش از کوتای ۲۸ مرداد وی مخالفت چندانی با فعالیت حزبی و سیاسی در کشور نداشت و نشریات از آزادی نسبی بر خوردار بودند.این آزادی در دوران نخست وزیری محمد مصدق به اوج خود رسید.اما پس از کودتای ۲۸ مرداد تا پایان دوران سلطنت وی فعالیت جبهه ملی ، حزب توده و بسیاری دیگر از احزاب کشور ممنوع شد و روزنامهها و نشریات نیز به شدت تحت فشار و سانسور قرار گرفتند.فعالیت سیاسی به احزاب ایران نوین و ملیون ( و دو حزب کوچک دیگر) محدود شد. شاه در سال ۱۳۵۳ همان دو حزب را نیز منحل و حزب رستاخیز را تاسیس کرد. وی طی سخنانی گفت که هر کس مایل نیست به عضویت حزب رستاخیز درآید یا بطور رایگان پاسپورت گرفته و از ایران برود و یا جایش در زندان است.[۲۸] [۲۹]

انقلاب سفید


محمد رضا شاه پهلوی در ژانویه سال ۱۹۶۲ به انجام اصلاحاتی پرداخت که بعدها به طور رسمی «انقلاب سفید» یا «انقلاب شاه و مردم» نام گرفت.
مهمترین این اصلاحات، تصویب قانون اصلاحات ارضی و اعطای حق رأی برای اولین بار در تاریخ به زنان ایرانی بود.

سایر اقدامات



انعقاد معاهده الجزایر و تعیین خط مرزی ایران و عراق و تثبیت حاکمیت ایران در آبهای اروندرود
حضور نظامی ایران در جزایر ایرانی ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک
به رسمیت شناختن استقلال بحرین
برگزاری جشنهای ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران
تغییر مبدا تاریخ ایران از هجری خورشیدی به تاریخ شاهنشاهی
افزایش سطح قدرت نظامی ارتش ایران.[۳۰]
مشارکت در تأسیس اوپک .[۳۱]
توسعه نیروهای نظامی ایران.[۳۲]
تأسیس سازمان انرژی اتمی ایران
تاسیس مجلس سنا
رفع اختلافات مرزی در مرزها- پیمان مثلثی عراق - ترکیه -ایران
ایجاد تاسیسات زیربنایی همچون سدها و فرودگاهها و دانشگاههای مختلف
تاسیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک)


شاه و زنان

او در مصاحبهای گفته است که در زندگی یک مرد، زن به حساب نمیآید مگر آنکه زیبا و دلربا باشد و هیچ زنی هرگز او را تحت تاثیر خود قرار ندادهاست. [۳۳] محمدرضا شاه در مصاحبهای دیگر با باربارا والترز این مصاحبه را تحریف شده دانست.[۳۴]
تا سال ۱۹۶۳ زنان ایرانی حق شرکت در انتخابات را نداشتند. در این سال، شاه فرمانی صادر کرد که بر اساس آن به زنان نیز مانند مردان حق شرکت در انتخابات داده شد.[۳۵] با وقوع انقلاب سفید، زنان ایرانی علاوه بر حق انتخاب کردن، دارای حق انتخاب شدن نیز شدند. با احکام صادره از سوی شاه، دو زن در سنا منصوب گشته، و ۶ زن نیز با کسب آرای لازم به مجلس بیست و یکم راه یافتند. اندکی بعد فرخرو پارسا) عنوان اولین وزیر زن در تاریخ معاصر ایران را کسب نمود و در سال ۱۹۷۱، نخستین دیپلمات زن راهی الجزایر گردید.[۳۶]
«قوانین حمایت از خانواده» که چند همسری را دشوارتر مینمود[۳۷] و افزایش سن ازدواج قانونی زنان از ۱۳ سال به ۱۸ سال از دیگر قوانینی است که در دوره وی به تصویب رسید.[۳۸]

دین و مذهب

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/5/5f/Mohammad_rezashah.jpg/180px-Mohammad_rezashah.jpg
محمد رضا شاه در حال انجام اعمال حج


محمدرضا مسلمان و شیعه بود. اگرچه او واجبات شخصی اسلام همچون نماز را بجا نمیآورد ولی عمیقا به خدا اعتقاد داشته و تا حدی نیز قضاوقدری بودهاست. [۳۹] او بارها در کتابها و مصاحبههای گوناگون به مکاشفاتی اشاره میکند که به آن وسیله با ائمه و بزرگان مذهبی در ارتباط بودهاست و خود و سلطنتش را تحت حمایت آنان میدیدهاست.[۴۰]
او روش رضاشاه را در قلع و قمع روحانیت شیعه در پیش نگرفت و به آنان (همچون آیت الله بروجردی) احترام میگذاشت. ولی پس از فوت آیت الله بروجردی و مرجعیت آیت الله خمینی فاصله شاه با روحانیت زیاد شد.[۴۱] مخالفت آیت الله خمینی و روحانیون با لوایح ششگانه انقلاب سفید شاه در سال ۱۳۴۲ سراغاز این فاصله بود که درگیری های شدیدی در قم، تهران و چند شهر دیگر و در نهایت در سال ۵۷ پیروزی انقلاب به رهبری ایشان را منجر شد.[۴۲] هشت ماه حبس خانگی و به دنبال آن تبعید چهارده ساله آیت الله خمینی از ایران هم از اقدامات شاه در این دوره بود.[نیازمند منبع]
احمد خمینی در این باره میگوید: « عمده آخوندها تا دهه ۱۳۵۰ غیر سیاسی بودند، نه با شاه مخالفت میکردند و نه آشکارا پشتیبان او بودند اما ناگهان به انقلاب پیوستند زیرا رژیم در رویایی با فساد اخلاقی و زدودن خیابان ها از بی بند و باری شکست خورده بود.»[۴۳]
برخی از روحانیون منجمله آیت الله خمینی، آیت الله مرتضی مطهری، آیت الله منتظری و آیت الله محمد بهشتی از مخالفین سرسخت محمدرضا شاه بودند.[۴۴]

سوءقصدها

محمدرضا پهلوی بار دیگر در ۲۱ فروردین سال ۱۳۴۳ در برابر پلههای کاخ اختصاصی مورد سوءقصد یکی از افراد گارد جاویدان قرار گرفت. این فرد به نام «شمسآبادی» ابتدا با مسلسل بطرف شاه شلیک کرد و وقتی دید که هیچیک از گلولههایش به شاه برخورد نکرده است، قصد داشت خشاب دیگری را به سوی وی شلیک کند که با دخالت دو نفر از محافظان گارد، متوقف شد. محرک اصلی وی فردی به نام «پرویز نیکخواه» بود که بعدها به عضویت ساواک درآمد.[۴۵]

در رسانهها

نشریه تایمز وی را بدلیل هزینههای هنگفتی ( ۱۰۰ میلیون دلار) که برای برگزاری جشن های ۲۵۰۰ ساله انجام داد بعنوان هفتمین دیکتاتور فاسد جهان معرفی کرده است.

[emad176]

پادشاه ایران زمین پاکور (دوم) فرزند بلاش یکم و بیست و سومین پادشاه اشکانی به تندی با ارتشدار خود برخورد کرد و گفت : چرا به یکی از مخالفین روم (نرون قیام کننده در امپراتوری روم) اجازه ورود به ایران و تیسفون ( پایتخت ایران زمین ) را دادید ؟


من و رومی ها با هم پیمان بسته ایم که به مخالفین هم پناه ندهیم .



ارتشدار گفت : اما آنها به مخالفین ما کمک می کنند .





پاکور در حالی که برافروخته بود گفت :


آنها پستی خویش را به نمایش می گذارند ،


اما پیمان یک اشک (لقب پادشاهان اشکانی) نباید به ننگ کشیده شود .


شما باید به آن فرد مخالف کشور روم ، در مرز می گفتید به جای دیگری برود .


اما امروز مجبورم به خاطر شرافتمان این مخالف دولت روم را به کشورش برگردانم .



ارتشدار گفت : اما امپراتوری روم به خون ما تشنه است...





پادشاه ایران زمین گفت:




ما ایرانی ها تشنه امنیت ، راستی و درستی هستیم و بر پیمانهای خویش استوار خواهیم بود .




ما ترسی از امپراتوری روم نداریم و می توانیم همانند همیشه شکستشان دهیم


اما این راهکار کشورداری نیست ما باید امنیت را تقویت کنیم


نه دست اندازی و دشمنی را ...





شاید برای ارتشدار ، سخنان پاکور امپراتور کشورمان چندان هوشیارانه نبود ،


اما پاکور به ارزش پیمان خویش باور داشت .




ارد بزرگ اندیشمند برجسته کشورمان می گوید :


(برای آنکه روانت را بپروری ، ابتدا با خود یکی شو) .




و براستی پاکور نماد چنین فرهمندی بود .



در طی سی سال پادشاهی پاکور دوم بر امپراتوری ایران زمین


جنگی بین ایران و روم رخ نداد


و مردم در شادی و امنیت زیستند .

منبع : rasekhoon.net